Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પટિસમ્ભિદામગ્ગ-અટ્ઠકથા • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
મગ્ગઙ્ગનિદ્દેસવણ્ણના
Maggaṅganiddesavaṇṇanā
૨૪. સુત્તન્તનિદ્દેસે સમ્માદિટ્ઠિયાતિ સામિવચનં. ઝાનવિપસ્સનામગ્ગફલનિબ્બાનેસુ લોકિયવિરતિસમ્પયુત્તચિત્તે ચ યથાયોગં સમ્પયોગતો ચ આરમ્મણતો ચ વત્તમાનાય સમ્માદિટ્ઠિયા સામઞ્ઞલક્ખણતો એકીભૂતાય સમ્માદિટ્ઠિયા. વિક્ખમ્ભનવિવેકોતિ વિક્ખમ્ભનવસેન દૂરીકરણવસેન વિવેકો. કેસં? નીવરણાનં. તસ્સ પઠમં ઝાનં ભાવયતોતિઆદિ વિક્ખમ્ભનવસેન પઠમજ્ઝાનમેવ વુત્તં. તસ્મિં વુત્તે સેસજ્ઝાનાનિપિ વુત્તાનેવ હોન્તિ. ઝાનેસુપિ સમ્માદિટ્ઠિયા વિજ્જમાનત્તા સમ્માદિટ્ઠિયા વિવેકો નામ હોતિ. તદઙ્ગવિવેકોતિ તેન તેન વિપસ્સનાઞાણઙ્ગેન વિવેકો. દિટ્ઠિગતાનન્તિ દિટ્ઠિવિવેકસ્સ દુક્કરત્તા પધાનત્તા ચ દિટ્ઠિવિવેકોવ વુત્તો. તસ્મિં વુત્તે નિચ્ચસઞ્ઞાદિવિવેકોપિ વુત્તોવ હોતિ. નિબ્બેધભાગિયં સમાધિન્તિ વિપસ્સનાસમ્પયુત્તસમાધિં. સમુચ્છેદવિવેકોતિ કિલેસાનં સમુચ્છેદેન વિવેકો. લોકુત્તરં ખયગામિમગ્ગન્તિ ખયસઙ્ખાતનિબ્બાનગામિલોકુત્તરમગ્ગં. પટિપ્પસ્સદ્ધિવિવેકોતિ કિલેસાનં પટિપ્પસ્સદ્ધિયા વિવેકો. નિસ્સરણવિવેકોતિ સબ્બસઙ્ખતનિસ્સરણભૂતો સઙ્ખારવિવેકો. છન્દજાતો હોતીતિ પુબ્બભાગે જાતધમ્મછન્દો હોતિ. સદ્ધાધિમુત્તોતિ પુબ્બભાગેયેવ સદ્ધાય અધિમુત્તો હોતિ. ચિત્તઞ્ચસ્સ સ્વાધિટ્ઠિતન્તિ પુબ્બભાગેયેવ ચિત્તઞ્ચ અસ્સ યોગિસ્સ સુઅધિટ્ઠિતં સુટ્ઠુ પતિટ્ઠિતં હોતિ. ઇતિ છન્દો સદ્ધા ચિત્તન્તિ ઇમે તયો ધમ્મા પુબ્બભાગે ઉપ્પન્નવિવેકાનં ઉપનિસ્સયત્તા નિસ્સયા નામ. કેચિ પન ‘‘ચિત્તઞ્ચસ્સ સ્વાધિટ્ઠિતન્તિ સમાધિ વુત્તો’’તિ વદન્તિ. વિરાગાદીસુપિ એસેવ નયો.
24. Suttantaniddese sammādiṭṭhiyāti sāmivacanaṃ. Jhānavipassanāmaggaphalanibbānesu lokiyaviratisampayuttacitte ca yathāyogaṃ sampayogato ca ārammaṇato ca vattamānāya sammādiṭṭhiyā sāmaññalakkhaṇato ekībhūtāya sammādiṭṭhiyā. Vikkhambhanavivekoti vikkhambhanavasena dūrīkaraṇavasena viveko. Kesaṃ? Nīvaraṇānaṃ. Tassa paṭhamaṃ jhānaṃ bhāvayatotiādi vikkhambhanavasena paṭhamajjhānameva vuttaṃ. Tasmiṃ vutte sesajjhānānipi vuttāneva honti. Jhānesupi sammādiṭṭhiyā vijjamānattā sammādiṭṭhiyā viveko nāma hoti. Tadaṅgavivekoti tena tena vipassanāñāṇaṅgena viveko. Diṭṭhigatānanti diṭṭhivivekassa dukkarattā padhānattā ca diṭṭhivivekova vutto. Tasmiṃ vutte niccasaññādivivekopi vuttova hoti. Nibbedhabhāgiyaṃ samādhinti vipassanāsampayuttasamādhiṃ. Samucchedavivekoti kilesānaṃ samucchedena viveko. Lokuttaraṃ khayagāmimagganti khayasaṅkhātanibbānagāmilokuttaramaggaṃ. Paṭippassaddhivivekoti kilesānaṃ paṭippassaddhiyā viveko. Nissaraṇavivekoti sabbasaṅkhatanissaraṇabhūto saṅkhāraviveko. Chandajāto hotīti pubbabhāge jātadhammachando hoti. Saddhādhimuttoti pubbabhāgeyeva saddhāya adhimutto hoti. Cittañcassa svādhiṭṭhitanti pubbabhāgeyeva cittañca assa yogissa suadhiṭṭhitaṃ suṭṭhu patiṭṭhitaṃ hoti. Iti chando saddhā cittanti ime tayo dhammā pubbabhāge uppannavivekānaṃ upanissayattā nissayā nāma. Keci pana ‘‘cittañcassa svādhiṭṭhitanti samādhi vutto’’ti vadanti. Virāgādīsupi eseva nayo.
નિરોધવારે પન નિરોધસદ્દતો અઞ્ઞં પરિયાયવચનં દસ્સેન્તેન અમતા ધાતૂતિ વુત્તં, સેસેસુ નિરોધો નિબ્બાનન્તિ ઉભયત્થાપિ નિબ્બાનમેવ. દ્વાદસ નિસ્સયાતિ છન્દસદ્ધાચિત્તાનિયેવ વિવેકાદીસુ ચતૂસુ એકેકસ્મિં તયો તયો કત્વા દ્વાદસ નિસ્સયા હોન્તિ.
Nirodhavāre pana nirodhasaddato aññaṃ pariyāyavacanaṃ dassentena amatā dhātūti vuttaṃ, sesesu nirodho nibbānanti ubhayatthāpi nibbānameva. Dvādasa nissayāti chandasaddhācittāniyeva vivekādīsu catūsu ekekasmiṃ tayo tayo katvā dvādasa nissayā honti.
૨૫. સમ્માસઙ્કપ્પવાયામસતિસમાધીનમ્પિ ઇમિનાવ નયેન અત્થયોજના વેદિતબ્બા. સમ્માવાચાકમ્મન્તા જીવાનં પન ઝાનક્ખણે વિપસ્સનાક્ખણે ચ અભાવા ઝાનવિપસ્સનાનં પુબ્બભાગપરભાગવસેન વત્તમાના વિરતિયો ઝાનવિપસ્સના સન્નિસ્સિતા કત્વા વુત્તાતિ વેદિતબ્બં. નીવરણાનં દિટ્ઠિગતાનઞ્ચ વિવેકવિરાગનિરોધપટિનિસ્સગ્ગા તથા પવત્તમાનાનં વિરતીનં વિવેકાદયો નામાતિ વેદિતબ્બં. યથા અટ્ઠકનિપાતે ‘‘તતો, ત્વં ભિક્ખુ, ઇમં સમાધિં સવિતક્કં સવિચારમ્પિ ભાવેય્યાસિ, અવિતક્કવિચારમત્તમ્પિ ભાવેય્યાસિ, અવિતક્કં અવિચારમ્પિ ભાવેય્યાસિ, સપ્પીતિકમ્પિ ભાવેય્યાસિ, નિપ્પીતિકમ્પિ ભાવેય્યાસિ, સાતસહગતમ્પિ ભાવેય્યાસિ, ઉપેક્ખાસહગતમ્પિ ભાવેય્યાસી’’તિ (અ॰ નિ॰ ૮.૬૩) મેત્તાદયો કાયાનુપસ્સનાદયો ચ નિયકજ્ઝત્તમૂલસમાધિવસેન ચતુક્કપઞ્ચકજ્ઝાનિકા વિય વુત્તા, એવમિધાપિ પુબ્બભાગપરભાગવસેન વિરતિયો વુત્તાતિ વેદિતબ્બં. બ્યઞ્જનચ્છાયમત્તં ગહેત્વા ન ભગવા અબ્ભાચિક્ખિતબ્બો. ગમ્ભીરઞ્હિ બુદ્ધવચનં, આચરિયે પયિરુપાસિત્વા અધિપ્પાયતો ગહેતબ્બં.
25. Sammāsaṅkappavāyāmasatisamādhīnampi imināva nayena atthayojanā veditabbā. Sammāvācākammantā jīvānaṃ pana jhānakkhaṇe vipassanākkhaṇe ca abhāvā jhānavipassanānaṃ pubbabhāgaparabhāgavasena vattamānā viratiyo jhānavipassanā sannissitā katvā vuttāti veditabbaṃ. Nīvaraṇānaṃ diṭṭhigatānañca vivekavirāganirodhapaṭinissaggā tathā pavattamānānaṃ viratīnaṃ vivekādayo nāmāti veditabbaṃ. Yathā aṭṭhakanipāte ‘‘tato, tvaṃ bhikkhu, imaṃ samādhiṃ savitakkaṃ savicārampi bhāveyyāsi, avitakkavicāramattampi bhāveyyāsi, avitakkaṃ avicārampi bhāveyyāsi, sappītikampi bhāveyyāsi, nippītikampi bhāveyyāsi, sātasahagatampi bhāveyyāsi, upekkhāsahagatampi bhāveyyāsī’’ti (a. ni. 8.63) mettādayo kāyānupassanādayo ca niyakajjhattamūlasamādhivasena catukkapañcakajjhānikā viya vuttā, evamidhāpi pubbabhāgaparabhāgavasena viratiyo vuttāti veditabbaṃ. Byañjanacchāyamattaṃ gahetvā na bhagavā abbhācikkhitabbo. Gambhīrañhi buddhavacanaṃ, ācariye payirupāsitvā adhippāyato gahetabbaṃ.
૨૬-૨૭. બોજ્ઝઙ્ગબલઇન્દ્રિયવારેસુપિ ઇમિનાવ નયેન અત્થો વેદિતબ્બોતિ.
26-27. Bojjhaṅgabalaindriyavāresupi imināva nayena attho veditabboti.
વિવેકકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Vivekakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / પટિસમ્ભિદામગ્ગપાળિ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ૧. મગ્ગઙ્ગનિદ્દેસો • 1. Maggaṅganiddeso