Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પટિસમ્ભિદામગ્ગ-અટ્ઠકથા • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā

    ૧૦. મણ્ડપેય્યકથા

    10. Maṇḍapeyyakathā

    મણ્ડપેય્યકથાવણ્ણના

    Maṇḍapeyyakathāvaṇṇanā

    ૨૩૮. ઇદાનિ તસ્સ મગ્ગસ્સ મણ્ડપેય્યત્તં દસ્સેન્તેન કથિતાય ભગવતો વચનેકદેસપુબ્બઙ્ગમાય મણ્ડપેય્યકથાય અપુબ્બત્થાનુવણ્ણના. તત્થ મણ્ડપેય્યન્તિ યથા સમ્પન્નં નિમ્મલં વિપ્પસન્નં સપ્પિ સપ્પિમણ્ડોતિ વુચ્ચતિ, એવં વિપ્પસન્નટ્ઠેન મણ્ડો, પાતબ્બટ્ઠેન પેય્યં. યઞ્હિ પિવિત્વા અન્તરવીથિયં પતિતા વિસઞ્ઞિનો અત્તનો સાટકાદીનમ્પિ અસ્સામિકા હોન્તિ, તં પસન્નમ્પિ ન પાતબ્બં. મય્હં પન ઇદં સિક્ખત્તયસઙ્ગહિતં સાસનબ્રહ્મચરિયં સમ્પન્નત્તા નિમ્મલત્તા વિપ્પસન્નત્તા મણ્ડઞ્ચ હિતસુખાવહત્તા પેય્યઞ્ચાતિ મણ્ડપેય્યન્તિ દીપેતિ. મણ્ડો પેય્યો એત્થાતિ મણ્ડપેય્યં. કિં તં? સાસનબ્રહ્મચરિયં. કસ્મા સિક્ખત્તયં બ્રહ્મચરિયં નામ? ઉત્તમટ્ઠેન નિબ્બાનં બ્રહ્મં નામ, સિક્ખત્તયં નિબ્બાનત્થાય પવત્તનતો બ્રહ્મત્થાય ચરિયાતિ બ્રહ્મચરિયન્તિ વુચ્ચતિ. સાસનબ્રહ્મચરિયન્તિ તંયેવ. સત્થા સમ્મુખીભૂતોતિ ઇદમેત્થ કારણવચનં. યસ્મા પન સત્થા સમ્મુખીભૂતો, તસ્મા વીરિયપયોગં કત્વા પિવથેતં મણ્ડં. બાહિરકઞ્હિ ભેસજ્જમણ્ડં વેજ્જસ્સ અસમ્મુખા પિવન્તાનં પમાણં વા ઉગ્ગમનનિગ્ગમનં વા ન જાનામાતિ આસઙ્કા હોતિ. વેજ્જસ્સ સમ્મુખા પન વેજ્જો જાનિસ્સતીતિ નિરાસઙ્કા પિવન્તિ. એવમેવં અમ્હાકઞ્ચ ધમ્મસ્સામી સત્થા સમ્મુખીભૂતોતિ વીરિયં કત્વા પિવથાતિ મણ્ડપાને સન્નિયોજેતિ. દિટ્ઠધમ્મિકસમ્પરાયિકપરમત્થેહિ યથારહં અનુસાસતીતિ સત્થા. અપિચ ‘‘સત્થા ભગવા સત્થવાહો’’તિઆદિના (મહાનિ॰ ૧૯૦) નિદ્દેસનયેનપેત્થ અત્થો વેદિતબ્બો. સન્દિસ્સમાનો મુખો ભૂતોતિ સમ્મુખીભૂતો.

    238. Idāni tassa maggassa maṇḍapeyyattaṃ dassentena kathitāya bhagavato vacanekadesapubbaṅgamāya maṇḍapeyyakathāya apubbatthānuvaṇṇanā. Tattha maṇḍapeyyanti yathā sampannaṃ nimmalaṃ vippasannaṃ sappi sappimaṇḍoti vuccati, evaṃ vippasannaṭṭhena maṇḍo, pātabbaṭṭhena peyyaṃ. Yañhi pivitvā antaravīthiyaṃ patitā visaññino attano sāṭakādīnampi assāmikā honti, taṃ pasannampi na pātabbaṃ. Mayhaṃ pana idaṃ sikkhattayasaṅgahitaṃ sāsanabrahmacariyaṃ sampannattā nimmalattā vippasannattā maṇḍañca hitasukhāvahattā peyyañcāti maṇḍapeyyanti dīpeti. Maṇḍo peyyo etthāti maṇḍapeyyaṃ. Kiṃ taṃ? Sāsanabrahmacariyaṃ. Kasmā sikkhattayaṃ brahmacariyaṃ nāma? Uttamaṭṭhena nibbānaṃ brahmaṃ nāma, sikkhattayaṃ nibbānatthāya pavattanato brahmatthāya cariyāti brahmacariyanti vuccati. Sāsanabrahmacariyanti taṃyeva. Satthāsammukhībhūtoti idamettha kāraṇavacanaṃ. Yasmā pana satthā sammukhībhūto, tasmā vīriyapayogaṃ katvā pivathetaṃ maṇḍaṃ. Bāhirakañhi bhesajjamaṇḍaṃ vejjassa asammukhā pivantānaṃ pamāṇaṃ vā uggamananiggamanaṃ vā na jānāmāti āsaṅkā hoti. Vejjassa sammukhā pana vejjo jānissatīti nirāsaṅkā pivanti. Evamevaṃ amhākañca dhammassāmī satthā sammukhībhūtoti vīriyaṃ katvā pivathāti maṇḍapāne sanniyojeti. Diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi yathārahaṃ anusāsatīti satthā. Apica ‘‘satthā bhagavā satthavāho’’tiādinā (mahāni. 190) niddesanayenapettha attho veditabbo. Sandissamāno mukho bhūtoti sammukhībhūto.

    મણ્ડપેય્યનિદ્દેસે તિધત્તમણ્ડોતિ તિધાભાવો તિધત્તં. તિધત્તેન મણ્ડો તિધત્તમણ્ડો, તિવિધેન મણ્ડોતિ અત્થો. સત્થરિ સમ્મુખીભૂતેતિ ઇદં સબ્બાકારપરિપુણ્ણમણ્ડત્તયદસ્સનત્થં વુત્તં. પરિનિબ્બુતેપિ પન સત્થરિ એકદેસેન મણ્ડત્તયં પવત્તતિયેવ. તેનેવ ચસ્સ નિદ્દેસે ‘‘સત્થરિ સમ્મુખીભૂતે’’તિ અવત્વા કતમો દેસનામણ્ડોતિઆદિ વુત્તન્તિ વેદિતબ્બં.

    Maṇḍapeyyaniddese tidhattamaṇḍoti tidhābhāvo tidhattaṃ. Tidhattena maṇḍo tidhattamaṇḍo, tividhena maṇḍoti attho. Satthari sammukhībhūteti idaṃ sabbākāraparipuṇṇamaṇḍattayadassanatthaṃ vuttaṃ. Parinibbutepi pana satthari ekadesena maṇḍattayaṃ pavattatiyeva. Teneva cassa niddese ‘‘satthari sammukhībhūte’’ti avatvā katamo desanāmaṇḍotiādi vuttanti veditabbaṃ.

    દેસનામણ્ડોતિ ધમ્મદેસના એવ મણ્ડો. પટિગ્ગહમણ્ડોતિ દેસનાપટિગ્ગાહકો એવ મણ્ડો. બ્રહ્મચરિયમણ્ડોતિ મગ્ગબ્રહ્મચરિયમેવ મણ્ડો.

    Desanāmaṇḍoti dhammadesanā eva maṇḍo. Paṭiggahamaṇḍoti desanāpaṭiggāhako eva maṇḍo. Brahmacariyamaṇḍoti maggabrahmacariyameva maṇḍo.

    આચિક્ખનાતિ દેસેતબ્બાનં સચ્ચાદીનં ઇમાનિ નામાનીતિ નામવસેન કથના. દેસનાતિ દસ્સના. પઞ્ઞાપનાતિ જાનાપના, ઞાણમુખે ઠપના વા. આસનં ઠપેન્તો હિ ‘‘આસનં પઞ્ઞાપેતી’’તિ વુચ્ચતિ. પટ્ઠપનાતિ પઞ્ઞાપના, પવત્તનાતિ અત્થો, ઞાણમુખે ઠપના વા. વિવરણાતિ વિવટકરણં, વિવરિત્વા દસ્સનાતિ અત્થો. વિભજનાતિ વિભાગકિરિયા, વિભાગતો દસ્સનાતિ અત્થો. ઉત્તાનીકમ્મન્તિ પાકટભાવકરણં. અથ વા આચિક્ખનાતિ દેસનાદીનં છન્નં પદાનં મૂલપદં. દેસનાદીનિ છ પદાનિ તસ્સ અત્થવિવરણત્થં વુત્તાનિ. તત્થ દેસનાતિ ઉગ્ઘટિતઞ્ઞૂનં વસેન સઙ્ખેપતો પઠમં ઉદ્દેસવસેન દેસના. ઉગ્ઘટિતઞ્ઞૂ હિ સઙ્ખેપેન વુત્તં પઠમં વુત્તઞ્ચ પટિવિજ્ઝન્તિ. પઞ્ઞાપનાતિ વિપઞ્ચિતઞ્ઞૂનં વસેન તેસં ચિત્તતોસનેન બુદ્ધિનિસાનેન ચ પઠમં સઙ્ખિત્તસ્સ વિત્થારતો નિદ્દેસવસેન પઞ્ઞાપના. પટ્ઠપનાતિ તેસંયેવ નિદ્દિટ્ઠસ્સ નિદ્દેસસ્સ પટિનિદ્દેસવસેન વિત્થારતરવચનેન પઞ્ઞાપના. વિવરણાતિ નિદ્દિટ્ઠસ્સાપિ પુનપ્પુનં વચનેન વિવરણા. વિભજનાતિ પુનપ્પુનં વુત્તસ્સાપિ વિભાગકરણેન વિભજના. ઉત્તાનીકમ્મન્તિ વિવટસ્સ વિત્થારતરવચનેન, વિભત્તસ્સ ચ નિદસ્સનવચનેન ઉત્તાનીકરણં. અયં દેસના નેય્યાનમ્પિ પટિવેધાય હોતિ. યેવાપનઞ્ઞેપિ કેચીતિ પિયઙ્કરમાતાદિકા વિનિપાતિકા ગહિતા. વિઞ્ઞાતારોતિ પટિવેધવસેન લોકુત્તરધમ્મં વિઞ્ઞાતારો. એતે હિ ભિક્ખુઆદયો પટિવેધવસેન ધમ્મદેસનં પટિગ્ગણ્હન્તીતિ પટિગ્ગહા. અયમેવાતિઆદીનિ પઠમઞાણનિદ્દેસે વુત્તત્થાનિ. અરિયમગ્ગો નિબ્બાનેન સંસન્દનતો બ્રહ્મત્થાય ચરિયાતિ બ્રહ્મચરિયન્તિ વુચ્ચતિ.

    Ācikkhanāti desetabbānaṃ saccādīnaṃ imāni nāmānīti nāmavasena kathanā. Desanāti dassanā. Paññāpanāti jānāpanā, ñāṇamukhe ṭhapanā vā. Āsanaṃ ṭhapento hi ‘‘āsanaṃ paññāpetī’’ti vuccati. Paṭṭhapanāti paññāpanā, pavattanāti attho, ñāṇamukhe ṭhapanā vā. Vivaraṇāti vivaṭakaraṇaṃ, vivaritvā dassanāti attho. Vibhajanāti vibhāgakiriyā, vibhāgato dassanāti attho. Uttānīkammanti pākaṭabhāvakaraṇaṃ. Atha vā ācikkhanāti desanādīnaṃ channaṃ padānaṃ mūlapadaṃ. Desanādīni cha padāni tassa atthavivaraṇatthaṃ vuttāni. Tattha desanāti ugghaṭitaññūnaṃ vasena saṅkhepato paṭhamaṃ uddesavasena desanā. Ugghaṭitaññū hi saṅkhepena vuttaṃ paṭhamaṃ vuttañca paṭivijjhanti. Paññāpanāti vipañcitaññūnaṃ vasena tesaṃ cittatosanena buddhinisānena ca paṭhamaṃ saṅkhittassa vitthārato niddesavasena paññāpanā. Paṭṭhapanāti tesaṃyeva niddiṭṭhassa niddesassa paṭiniddesavasena vitthārataravacanena paññāpanā. Vivaraṇāti niddiṭṭhassāpi punappunaṃ vacanena vivaraṇā. Vibhajanāti punappunaṃ vuttassāpi vibhāgakaraṇena vibhajanā. Uttānīkammanti vivaṭassa vitthārataravacanena, vibhattassa ca nidassanavacanena uttānīkaraṇaṃ. Ayaṃ desanā neyyānampi paṭivedhāya hoti. Yevāpanaññepi kecīti piyaṅkaramātādikā vinipātikā gahitā. Viññātāroti paṭivedhavasena lokuttaradhammaṃ viññātāro. Ete hi bhikkhuādayo paṭivedhavasena dhammadesanaṃ paṭiggaṇhantīti paṭiggahā. Ayamevātiādīni paṭhamañāṇaniddese vuttatthāni. Ariyamaggo nibbānena saṃsandanato brahmatthāya cariyāti brahmacariyanti vuccati.

    ૨૩૯. ઇદાનિ અધિમોક્ખમણ્ડોતિઆદીહિ તસ્મિં મગ્ગક્ખણે વિજ્જમાનાનિ ઇન્દ્રિયબલબોજ્ઝઙ્ગમગ્ગઙ્ગાનિ મણ્ડપેય્યવિધાને યોજેત્વા દસ્સેતિ. તત્થ અધિમોક્ખમણ્ડોતિ અધિમોક્ખસઙ્ખાતો મણ્ડો. કસટોતિ પસાદવિરહિતો આવિલો. છડ્ડેત્વાતિ સમુચ્છેદવસેન પહાય. સદ્ધિન્દ્રિયસ્સ અધિમોક્ખમણ્ડં પિવતીતિ મણ્ડપેય્યન્તિ સદ્ધિન્દ્રિયતો અધિમોક્ખમણ્ડસ્સ અનઞ્ઞત્તેપિ સતિ અઞ્ઞં વિય કત્વા વોહારવસેન વુચ્ચતિ, યથા લોકે નિસદપોતકો નિસદપોતસરીરસ્સ અનઞ્ઞત્તેપિ સતિ નિસદપોતસ્સ સરીરન્તિ વુચ્ચતિ, યથા ચ પાળિયં ‘‘ફુસિતત્ત’’ન્તિઆદીસુ ધમ્મતો અનઞ્ઞોપિ ભાવો અઞ્ઞો વિય વુત્તો, યથા ચ અટ્ઠકથાયં ‘‘ફુસનલક્ખણો ફસ્સો’’તિઆદીસુ (ધ॰ સ॰ અટ્ઠ॰ ૧ ધમ્મુદ્દેસવાર ફસ્સપઞ્ચમકરાસિવણ્ણના) ધમ્મતો અનઞ્ઞમ્પિ લક્ખણં અઞ્ઞં વિય વુત્તં, એવમિદન્તિ વેદિતબ્બં . પિવતીતિ ચેત્થ તંસમઙ્ગિપુગ્ગલોતિ વુત્તં હોતિ. તંસમઙ્ગિપુગ્ગલો તં મણ્ડં પિવતીતિ કત્વા તેન પુગ્ગલેન સો મણ્ડો પાતબ્બતો મણ્ડપેય્યં નામ હોતીતિ વુત્તં હોતિ. ‘‘મણ્ડપેય્યો’’તિ ચ વત્તબ્બે ‘‘મણ્ડપેય્ય’’ન્તિ લિઙ્ગવિપલ્લાસો કતો. સેસાનમ્પિ ઇમિના નયેન અત્થો વેદિતબ્બો. અપુબ્બેસુ પન પરિળાહોતિ પીણનલક્ખણાય પીતિયા પટિપક્ખો કિલેસસન્તાપો. દુટ્ઠુલ્લન્તિ ઉપસમપટિપક્ખો કિલેસવસેન ઓળારિકભાવો અસન્તભાવો. અપ્પટિસઙ્ખાતિ પટિસઙ્ખાનપટિપક્ખો કિલેસવસેન અસમવાહિતભાવો.

    239. Idāni adhimokkhamaṇḍotiādīhi tasmiṃ maggakkhaṇe vijjamānāni indriyabalabojjhaṅgamaggaṅgāni maṇḍapeyyavidhāne yojetvā dasseti. Tattha adhimokkhamaṇḍoti adhimokkhasaṅkhāto maṇḍo. Kasaṭoti pasādavirahito āvilo. Chaḍḍetvāti samucchedavasena pahāya. Saddhindriyassa adhimokkhamaṇḍaṃ pivatīti maṇḍapeyyanti saddhindriyato adhimokkhamaṇḍassa anaññattepi sati aññaṃ viya katvā vohāravasena vuccati, yathā loke nisadapotako nisadapotasarīrassa anaññattepi sati nisadapotassa sarīranti vuccati, yathā ca pāḷiyaṃ ‘‘phusitatta’’ntiādīsu dhammato anaññopi bhāvo añño viya vutto, yathā ca aṭṭhakathāyaṃ ‘‘phusanalakkhaṇo phasso’’tiādīsu (dha. sa. aṭṭha. 1 dhammuddesavāra phassapañcamakarāsivaṇṇanā) dhammato anaññampi lakkhaṇaṃ aññaṃ viya vuttaṃ, evamidanti veditabbaṃ . Pivatīti cettha taṃsamaṅgipuggaloti vuttaṃ hoti. Taṃsamaṅgipuggalo taṃ maṇḍaṃ pivatīti katvā tena puggalena so maṇḍo pātabbato maṇḍapeyyaṃ nāma hotīti vuttaṃ hoti. ‘‘Maṇḍapeyyo’’ti ca vattabbe ‘‘maṇḍapeyya’’nti liṅgavipallāso kato. Sesānampi iminā nayena attho veditabbo. Apubbesu pana pariḷāhoti pīṇanalakkhaṇāya pītiyā paṭipakkho kilesasantāpo. Duṭṭhullanti upasamapaṭipakkho kilesavasena oḷārikabhāvo asantabhāvo. Appaṭisaṅkhāti paṭisaṅkhānapaṭipakkho kilesavasena asamavāhitabhāvo.

    ૨૪૦. પુન અઞ્ઞેન પરિયાયેન મણ્ડપેય્યવિધિં નિદ્દિસિતુકામો અત્થિ મણ્ડોતિઆદિમાહ. તત્થ તત્થાતિ તસ્મિં સદ્ધિન્દ્રિયે. અત્થરસોતિઆદીસુ સદ્ધિન્દ્રિયસ્સ અધિમુચ્ચનં અત્થો, સદ્ધિન્દ્રિયં ધમ્મો, તદેવ નાનાકિલેસેહિ વિમુત્તત્તા વિમુત્તિ, તસ્સ અત્થસ્સ સમ્પત્તિ અત્થરસો. તસ્સ ધમ્મસ્સ સમ્પત્તિ ધમ્મરસો. તસ્સા વિમુત્તિયા સમ્પત્તિ વિમુત્તિરસો. અથ વા અત્થપટિલાભરતિ અત્થરસો, ધમ્મપટિલાભરતિ ધમ્મરસો, વિમુત્તિપટિલાભરતિ વિમુત્તિરસો. રતીતિ ચ તંસમ્પયુત્તા, તદારમ્મણા વા પીતિ. ઇમિના નયેન સેસપદેસુપિ અત્થો વેદિતબ્બો. ઇમસ્મિં પરિયાયે મણ્ડસ્સ પેય્યં મણ્ડપેય્યન્તિ અત્થો વુત્તો હોતિ.

    240. Puna aññena pariyāyena maṇḍapeyyavidhiṃ niddisitukāmo atthi maṇḍotiādimāha. Tattha tatthāti tasmiṃ saddhindriye. Attharasotiādīsu saddhindriyassa adhimuccanaṃ attho, saddhindriyaṃ dhammo, tadeva nānākilesehi vimuttattā vimutti, tassa atthassa sampatti attharaso. Tassa dhammassa sampatti dhammaraso. Tassā vimuttiyā sampatti vimuttiraso. Atha vā atthapaṭilābharati attharaso, dhammapaṭilābharati dhammaraso, vimuttipaṭilābharati vimuttiraso. Ratīti ca taṃsampayuttā, tadārammaṇā vā pīti. Iminā nayena sesapadesupi attho veditabbo. Imasmiṃ pariyāye maṇḍassa peyyaṃ maṇḍapeyyanti attho vutto hoti.

    એવં ઇન્દ્રિયાદિબોધિપક્ખિયધમ્મપટિપાટિયા ઇન્દ્રિયબલબોજ્ઝઙ્ગમગ્ગઙ્ગાનં વસેન મણ્ડપેય્યં દસ્સેત્વા પુન અન્તે ઠિતં બ્રહ્મચરિયમણ્ડં દસ્સેન્તો મગ્ગસ્સ પધાનત્તા મગ્ગં પુબ્બઙ્ગમં કત્વા ઉપ્પટિપાટિવસેન મગ્ગઙ્ગબોજ્ઝઙ્ગબલઇન્દ્રિયાનિ દસ્સેસિ . આધિપતેય્યટ્ઠેન ઇન્દ્રિયા મણ્ડોતિઆદયો યથાયોગં લોકિયલોકુત્તરા મણ્ડા. તં હેટ્ઠા વુત્તનયેન વેદિતબ્બં. તથટ્ઠેન સચ્ચા મણ્ડોતિ એત્થ પન દુક્ખસમુદયાનં મણ્ડત્તાભાવા મહાહત્થિપદસુત્તે (મ॰ નિ॰ ૧.૩૦૦) વિય સચ્ચઞાણાનિ સચ્ચાતિ વુત્તન્તિ વેદિતબ્બં.

    Evaṃ indriyādibodhipakkhiyadhammapaṭipāṭiyā indriyabalabojjhaṅgamaggaṅgānaṃ vasena maṇḍapeyyaṃ dassetvā puna ante ṭhitaṃ brahmacariyamaṇḍaṃ dassento maggassa padhānattā maggaṃ pubbaṅgamaṃ katvā uppaṭipāṭivasena maggaṅgabojjhaṅgabalaindriyāni dassesi . Ādhipateyyaṭṭhena indriyā maṇḍotiādayo yathāyogaṃ lokiyalokuttarā maṇḍā. Taṃ heṭṭhā vuttanayena veditabbaṃ. Tathaṭṭhena saccā maṇḍoti ettha pana dukkhasamudayānaṃ maṇḍattābhāvā mahāhatthipadasutte (ma. ni. 1.300) viya saccañāṇāni saccāti vuttanti veditabbaṃ.

    સદ્ધમ્મપ્પકાસિનિયા પટિસમ્ભિદામગ્ગ-અટ્ઠકથાય

    Saddhammappakāsiniyā paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathāya

    મણ્ડપેય્યકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Maṇḍapeyyakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.

    નિટ્ઠિતા ચ મહાવગ્ગવણ્ણના.

    Niṭṭhitā ca mahāvaggavaṇṇanā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / પટિસમ્ભિદામગ્ગપાળિ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ૧૦. મણ્ડપેય્યકથા • 10. Maṇḍapeyyakathā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact