Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ચૂળનિદ્દેસપાળિ • Cūḷaniddesapāḷi

    ૧૫. મોઘરાજમાણવપુચ્છાનિદ્દેસો

    15. Mogharājamāṇavapucchāniddeso

    ૮૫.

    85.

    દ્વાહં સક્કં અપુચ્છિસ્સં, [ઇચ્ચાયસ્મા મોઘરાજા]

    Dvāhaṃsakkaṃ apucchissaṃ, [iccāyasmā mogharājā]

    ન મે બ્યાકાસિ ચક્ખુમા;

    Na me byākāsi cakkhumā;

    યાવતતિયઞ્ચ દેવીસિ 1, બ્યાકરોતીતિ મે સુતં.

    Yāvatatiyañca devīsi2, byākarotīti me sutaṃ.

    દ્વાહં સક્કં અપુચ્છિસ્સન્તિ સો બ્રાહ્મણો દ્વિક્ખત્તું બુદ્ધં ભગવન્તં પઞ્હં અપુચ્છિ. તસ્સ ભગવા પઞ્હં પુટ્ઠો ન બ્યાકાસિ – ‘‘તદન્તરા 3 ઇમસ્સ બ્રાહ્મણસ્સ ઇન્દ્રિયપરિપાકો ભવિસ્સતી’’તિ. સક્કન્તિ સક્કો. ભગવા સક્યકુલા પબ્બજિતોતિપિ સક્કો. અથ વા, અડ્ઢો મહદ્ધનો ધનવાતિપિ સક્કો. તસ્સિમાનિ ધનાનિ, સેય્યથિદં – સદ્ધાધનં સીલધનં હિરિધનં ઓત્તપ્પધનં સુતધનં ચાગધનં પઞ્ઞાધનં સતિપટ્ઠાનધનં સમ્મપ્પધાનધનં ઇદ્ધિપાદધનં ઇન્દ્રિયધનં બલધનં બોજ્ઝઙ્ગધનં મગ્ગધનં ફલધનં નિબ્બાનધનં. ઇમેહિ અનેકવિધેહિ ધનરતનેહિ અડ્ઢો મહદ્ધનો ધનવાતિપિ સક્કો. અથ વા, સક્કો પહુ વિસવી અલમત્તો સૂરો વીરો વિક્કન્તો અભીરૂ અચ્છમ્ભી અનુત્રાસી અપલાયી પહીનભયભેરવો વિગતલોમહંસોતિપિ સક્કો. દ્વાહં સક્કં અપુચ્છિસ્સન્તિ દ્વાહં સક્કં અપુચ્છિસ્સં અયાચિસ્સં અજ્ઝેસિસ્સં પસાદયિસ્સન્તિ – દ્વાહં સક્કં અપુચ્છિસ્સં.

    Dvāhaṃ sakkaṃ apucchissanti so brāhmaṇo dvikkhattuṃ buddhaṃ bhagavantaṃ pañhaṃ apucchi. Tassa bhagavā pañhaṃ puṭṭho na byākāsi – ‘‘tadantarā 4 imassa brāhmaṇassa indriyaparipāko bhavissatī’’ti. Sakkanti sakko. Bhagavā sakyakulā pabbajitotipi sakko. Atha vā, aḍḍho mahaddhano dhanavātipi sakko. Tassimāni dhanāni, seyyathidaṃ – saddhādhanaṃ sīladhanaṃ hiridhanaṃ ottappadhanaṃ sutadhanaṃ cāgadhanaṃ paññādhanaṃ satipaṭṭhānadhanaṃ sammappadhānadhanaṃ iddhipādadhanaṃ indriyadhanaṃ baladhanaṃ bojjhaṅgadhanaṃ maggadhanaṃ phaladhanaṃ nibbānadhanaṃ. Imehi anekavidhehi dhanaratanehi aḍḍho mahaddhano dhanavātipi sakko. Atha vā, sakko pahu visavī alamatto sūro vīro vikkanto abhīrū acchambhī anutrāsī apalāyī pahīnabhayabheravo vigatalomahaṃsotipi sakko. Dvāhaṃ sakkaṃ apucchissanti dvāhaṃ sakkaṃ apucchissaṃ ayācissaṃ ajjhesissaṃ pasādayissanti – dvāhaṃ sakkaṃ apucchissaṃ.

    ઇચ્ચાયસ્મા મોઘરાજાતિ. ઇચ્ચાતિ પદસન્ધિ…પે॰… આયસ્માતિ પિયવચનં…પે॰… મોઘરાજાતિ તસ્સ બ્રાહ્મણસ્સ નામં…પે॰… અભિલાપોતિ – ઇચ્ચાયસ્મા મોઘરાજા.

    Iccāyasmā mogharājāti. Iccāti padasandhi…pe… āyasmāti piyavacanaṃ…pe… mogharājāti tassa brāhmaṇassa nāmaṃ…pe… abhilāpoti – iccāyasmā mogharājā.

    ન મે બ્યાકાસિ ચક્ખુમાતિ. ન મે બ્યાકાસીતિ ન મે બ્યાકાસિ ન આચિક્ખિ ન દેસેસિ ન પઞ્ઞપેસિ ન પટ્ઠપેસિ ન વિવરિ ન વિભજિ ન ઉત્તાનીઅકાસિ ન પકાસેસિ. ચક્ખુમાતિ ભગવા પઞ્ચહિ ચક્ખૂહિ ચક્ખુમા – મંસચક્ખુનાપિ ચક્ખુમા, દિબ્બચક્ખુનાપિ 5 ચક્ખુમા, પઞ્ઞાચક્ખુનાપિ ચક્ખુમા, બુદ્ધચક્ખુનાપિ ચક્ખુમા, સમન્તચક્ખુનાપિ ચક્ખુમા.

    Na me byākāsi cakkhumāti. Na me byākāsīti na me byākāsi na ācikkhi na desesi na paññapesi na paṭṭhapesi na vivari na vibhaji na uttānīakāsi na pakāsesi. Cakkhumāti bhagavā pañcahi cakkhūhi cakkhumā – maṃsacakkhunāpi cakkhumā, dibbacakkhunāpi 6 cakkhumā, paññācakkhunāpi cakkhumā, buddhacakkhunāpi cakkhumā, samantacakkhunāpi cakkhumā.

    કથં ભગવા મંસચક્ખુનાપિ ચક્ખુમા? મંસચક્ખુમ્હિ ભગવતો પઞ્ચ વણ્ણા સંવિજ્જન્તિ – નીલો ચ વણ્ણો, પીતકો ચ વણ્ણો, લોહિતકો ચ વણ્ણો, કણ્હો ચ વણ્ણો, ઓદાતો ચ વણ્ણો. યત્થ ચ અક્ખિલોમાનિ પતિટ્ઠિતાનિ તં નીલં હોતિ સુનીલં પાસાદિકં દસ્સનેય્યં ઉમાપુપ્ફસમાનં 7. તસ્સ પરતો પીતકં હોતિ સુપીતકં સુવણ્ણવણ્ણં પાસાદિકં દસ્સનેય્યં કણિકારપુપ્ફસમાનં. ઉભતો ચ અક્ખિકૂટાનિ ભગવતો લોહિતકાનિ હોન્તિ સુલોહિતકાનિ પાસાદિકાનિ દસ્સનેય્યાનિ ઇન્દગોપકસમાનાનિ. મજ્ઝે કણ્હં હોતિ સુકણ્હં અલૂખં સિનિદ્ધં પાસાદિકં દસ્સનેય્યં અદ્દારિટ્ઠકસમાનં 8. તસ્સ પરતો ઓદાતં હોતિ સુઓદાતં સેતં પણ્ડરં પાસાદિકં દસ્સનેય્યં ઓસધિતારકસમાનં. તેન ભગવા પાકતિકેન મંસચક્ખુના અત્તભાવપરિયાપન્નેન પુરિમસુચરિતકમ્માભિનિબ્બત્તેન સમન્તા યોજનં પસ્સતિ દિવા ચેવ રત્તિઞ્ચ . યદા હિ ચતુરઙ્ગસમન્નાગતો અન્ધકારો હોતિ સૂરિયો ચ અત્થઙ્ગતો 9 હોતિ; કાળપક્ખો ચ ઉપોસથો હોતિ, તિબ્બો ચ વનસણ્ડો હોતિ, મહા ચ કાળમેઘો 10 અબ્ભુટ્ઠિતો હોતિ. એવરૂપે ચતુરઙ્ગસમન્નાગતે અન્ધકારે સમન્તા યોજનં પસ્સતિ. નત્થિ સો કુટ્ટો વા કવાટં વા પાકારો વા પબ્બતો વા ગચ્છો વા લતા વા આવરણં રૂપાનં દસ્સનાય. એકં ચે તિલફલં નિમિત્તં કત્વા તિલવાહે પક્ખિપેય્ય, તંયેવ તિલફલં ઉદ્ધરેય્ય. એવં પરિસુદ્ધં ભગવતો પાકતિકં મંસચક્ખુ. એવં ભગવા મંસચક્ખુનાપિ ચક્ખુમા.

    Kathaṃ bhagavā maṃsacakkhunāpi cakkhumā? Maṃsacakkhumhi bhagavato pañca vaṇṇā saṃvijjanti – nīlo ca vaṇṇo, pītako ca vaṇṇo, lohitako ca vaṇṇo, kaṇho ca vaṇṇo, odāto ca vaṇṇo. Yattha ca akkhilomāni patiṭṭhitāni taṃ nīlaṃ hoti sunīlaṃ pāsādikaṃ dassaneyyaṃ umāpupphasamānaṃ 11. Tassa parato pītakaṃ hoti supītakaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ pāsādikaṃ dassaneyyaṃ kaṇikārapupphasamānaṃ. Ubhato ca akkhikūṭāni bhagavato lohitakāni honti sulohitakāni pāsādikāni dassaneyyāni indagopakasamānāni. Majjhe kaṇhaṃ hoti sukaṇhaṃ alūkhaṃ siniddhaṃ pāsādikaṃ dassaneyyaṃ addāriṭṭhakasamānaṃ 12. Tassa parato odātaṃ hoti suodātaṃ setaṃ paṇḍaraṃ pāsādikaṃ dassaneyyaṃ osadhitārakasamānaṃ. Tena bhagavā pākatikena maṃsacakkhunā attabhāvapariyāpannena purimasucaritakammābhinibbattena samantā yojanaṃ passati divā ceva rattiñca . Yadā hi caturaṅgasamannāgato andhakāro hoti sūriyo ca atthaṅgato 13 hoti; kāḷapakkho ca uposatho hoti, tibbo ca vanasaṇḍo hoti, mahā ca kāḷamegho 14 abbhuṭṭhito hoti. Evarūpe caturaṅgasamannāgate andhakāre samantā yojanaṃ passati. Natthi so kuṭṭo vā kavāṭaṃ vā pākāro vā pabbato vā gaccho vā latā vā āvaraṇaṃ rūpānaṃ dassanāya. Ekaṃ ce tilaphalaṃ nimittaṃ katvā tilavāhe pakkhipeyya, taṃyeva tilaphalaṃ uddhareyya. Evaṃ parisuddhaṃ bhagavato pākatikaṃ maṃsacakkhu. Evaṃ bhagavā maṃsacakkhunāpi cakkhumā.

    કથં ભગવા દિબ્બેન ચક્ખુનાપિ ચક્ખુમા? ભગવા દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન સત્તે પસ્સતિ ચવમાને ઉપપજ્જમાને હીને પણીતે સુવણ્ણે દુબ્બણ્ણે; સુગતે દુગ્ગતે યથાકમ્મૂપગે સત્તે પજાનાતિ – ‘‘ઇમે વત ભોન્તો સત્તા કાયદુચ્ચરિતેન સમન્નાગતા વચીદુચ્ચરિતેન સમન્નાગતા મનોદુચ્ચરિતેન સમન્નાગતા અરિયાનં ઉપવાદકા મિચ્છાદિટ્ઠિકા મિચ્છાદિટ્ઠિકમ્મસમાદાના, તે કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપન્ના; ઇમે વા પન ભોન્તો સત્તા કાયસુચરિતેન સમન્નાગતા વચીસુચરિતેન સમન્નાગતા મનોસુચરિતેન સમન્નાગતા અરિયાનં અનુપવાદકા સમ્માદિટ્ઠિકા સમ્માદિટ્ઠિકમ્મસમાદાના, તે કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા સુગતિં સગ્ગં લોકં ઉપપન્ના’’તિ. ઇતિ દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન સત્તે પસ્સતિ ચવમાને ઉપપજ્જમાને હીને પણીતે સુવણ્ણે દુબ્બણ્ણે સુગતે દુગ્ગતે, યથાકમ્મૂપગે સત્તે પજાનાતિ. આકઙ્ખમાનો ચ ભગવા એકમ્પિ લોકધાતું પસ્સેય્ય, દ્વેપિ લોકધાતુયો પસ્સેય્ય, તિસ્સોપિ લોકધાતુયો પસ્સેય્ય, ચતસ્સોપિ લોકધાતુયો પસ્સેય્ય, પઞ્ચપિ લોકધાતુયો પસ્સેય્ય, દસપિ લોકધાતુયો પસ્સેય્ય, વીસમ્પિ લોકધાતુયો પસ્સેય્ય, તિંસમ્પિ લોકધાતુયો પસ્સેય્ય, ચત્તાલીસમ્પિ લોકધાતુયો પસ્સેય્ય, પઞ્ઞાસમ્પિ લોકધાતુયો પસ્સેય્ય, સતમ્પિ લોકધાતુયો પસ્સેય્ય, સહસ્સિમ્પિ ચૂળનિકં લોકધાતું પસ્સેય્ય, દ્વિસહસ્સિમ્પિ મજ્ઝિમિકં લોકધાતું પસ્સેય્ય, તિસહસ્સિમ્પિ લોકધાતું પસ્સેય્ય, મહાસહસ્સિમ્પિ 15 લોકધાતું પસ્સેય્ય, યાવતકં વા 16 પન આકઙ્ખેય્ય તાવતકં પસ્સેય્ય. એવં પરિસુદ્ધં ભગવતો દિબ્બચક્ખુ. એવં ભગવા દિબ્બેન ચક્ખુનાપિ ચક્ખુમા.

    Kathaṃ bhagavā dibbena cakkhunāpi cakkhumā? Bhagavā dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena satte passati cavamāne upapajjamāne hīne paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe; sugate duggate yathākammūpage satte pajānāti – ‘‘ime vata bhonto sattā kāyaduccaritena samannāgatā vacīduccaritena samannāgatā manoduccaritena samannāgatā ariyānaṃ upavādakā micchādiṭṭhikā micchādiṭṭhikammasamādānā, te kāyassa bhedā paraṃ maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapannā; ime vā pana bhonto sattā kāyasucaritena samannāgatā vacīsucaritena samannāgatā manosucaritena samannāgatā ariyānaṃ anupavādakā sammādiṭṭhikā sammādiṭṭhikammasamādānā, te kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapannā’’ti. Iti dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena satte passati cavamāne upapajjamāne hīne paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe sugate duggate, yathākammūpage satte pajānāti. Ākaṅkhamāno ca bhagavā ekampi lokadhātuṃ passeyya, dvepi lokadhātuyo passeyya, tissopi lokadhātuyo passeyya, catassopi lokadhātuyo passeyya, pañcapi lokadhātuyo passeyya, dasapi lokadhātuyo passeyya, vīsampi lokadhātuyo passeyya, tiṃsampi lokadhātuyo passeyya, cattālīsampi lokadhātuyo passeyya, paññāsampi lokadhātuyo passeyya, satampi lokadhātuyo passeyya, sahassimpi cūḷanikaṃ lokadhātuṃ passeyya, dvisahassimpi majjhimikaṃ lokadhātuṃ passeyya, tisahassimpi lokadhātuṃ passeyya, mahāsahassimpi 17 lokadhātuṃ passeyya, yāvatakaṃ vā 18 pana ākaṅkheyya tāvatakaṃ passeyya. Evaṃ parisuddhaṃ bhagavato dibbacakkhu. Evaṃ bhagavā dibbena cakkhunāpi cakkhumā.

    કથં ભગવા પઞ્ઞાચક્ખુનાપિ ચક્ખુમા? ભગવા મહાપઞ્ઞો પુથુપઞ્ઞો જવનપઞ્ઞો હાસપઞ્ઞો તિક્ખપઞ્ઞો નિબ્બેધિકપઞ્ઞો પઞ્ઞાપભેદકુસલો પભિન્નઞાણો અધિગતપટિસમ્ભિદપ્પત્તો ચતુવેસારજ્જપ્પત્તો દસબલધારી પુરિસાસભો પુરિસસીહો પુરિસનાગો પુરિસાજઞ્ઞો પુરિસધોરય્હો અનન્તઞાણો અનન્તતેજો અનન્તયસો અડ્ઢો મહદ્ધનો ધનવા નેતા વિનેતા અનુનેતા પઞ્ઞાપેતા નિજ્ઝાપેતા પેક્ખેતા પસાદેતા. સો હિ ભગવા અનુપ્પન્નસ્સ મગ્ગસ્સ ઉપ્પાદેતા અસઞ્જાતસ્સ મગ્ગસ્સ સઞ્જનેતા અનક્ખાતસ્સ મગ્ગસ્સ અક્ખાતા, મગ્ગઞ્ઞૂ મગ્ગવિદૂ મગ્ગકોવિદો મગ્ગાનુગા ચ પન એતરહિ સાવકા વિહરન્તિ પચ્છા સમન્નાગતા.

    Kathaṃ bhagavā paññācakkhunāpi cakkhumā? Bhagavā mahāpañño puthupañño javanapañño hāsapañño tikkhapañño nibbedhikapañño paññāpabhedakusalo pabhinnañāṇo adhigatapaṭisambhidappatto catuvesārajjappatto dasabaladhārī purisāsabho purisasīho purisanāgo purisājañño purisadhorayho anantañāṇo anantatejo anantayaso aḍḍho mahaddhano dhanavā netā vinetā anunetā paññāpetā nijjhāpetā pekkhetā pasādetā. So hi bhagavā anuppannassa maggassa uppādetā asañjātassa maggassa sañjanetā anakkhātassa maggassa akkhātā, maggaññū maggavidū maggakovido maggānugā ca pana etarahi sāvakā viharanti pacchā samannāgatā.

    સો હિ ભગવા જાનં જાનાતિ, પસ્સં પસ્સતિ, ચક્ખુભૂતો ઞાણભૂતો ધમ્મભૂતો બ્રહ્મભૂતો વત્તા પવત્તા અત્થસ્સ નિન્નેતા અમતસ્સ દાતા ધમ્મસ્સામી 19 તથાગતો. નત્થિ તસ્સ ભગવતો અઞ્ઞાતં અદિટ્ઠં અવિદિતં અસચ્છિકતં અફસ્સિતં 20 પઞ્ઞાય. અતીતં અનાગતં પચ્ચુપ્પન્નં 21 ઉપાદાય સબ્બે ધમ્મા સબ્બાકારેન બુદ્ધસ્સ ભગવતો ઞાણમુખે આપાથં આગચ્છન્તિ. યં કિઞ્ચિ નેય્યં નામ અત્થિ જાનિતબ્બં 22 અત્તત્થો વા પરત્થો વા ઉભયત્થો વા દિટ્ઠધમ્મિકો વા અત્થો સમ્પરાયિકો વા અત્થો ઉત્તાનો વા અત્થો ગમ્ભીરો વા અત્થો ગૂળ્હો વા અત્થો પટિચ્છન્નો વા અત્થો નેય્યો વા અત્થો નીતો વા અત્થો અનવજ્જો વા અત્થો નિક્કિલેસો વા અત્થો વોદાનો વા અત્થો પરમત્થો વા 23, સબ્બં તં અન્તો બુદ્ધઞાણે પરિવત્તતિ.

    So hi bhagavā jānaṃ jānāti, passaṃ passati, cakkhubhūto ñāṇabhūto dhammabhūto brahmabhūto vattā pavattā atthassa ninnetā amatassa dātā dhammassāmī 24 tathāgato. Natthi tassa bhagavato aññātaṃ adiṭṭhaṃ aviditaṃ asacchikataṃ aphassitaṃ 25 paññāya. Atītaṃ anāgataṃ paccuppannaṃ 26 upādāya sabbe dhammā sabbākārena buddhassa bhagavato ñāṇamukhe āpāthaṃ āgacchanti. Yaṃ kiñci neyyaṃ nāma atthi jānitabbaṃ 27 attattho vā parattho vā ubhayattho vā diṭṭhadhammiko vā attho samparāyiko vā attho uttāno vā attho gambhīro vā attho gūḷho vā attho paṭicchanno vā attho neyyo vā attho nīto vā attho anavajjo vā attho nikkileso vā attho vodāno vā attho paramattho vā 28, sabbaṃ taṃ anto buddhañāṇe parivattati.

    સબ્બં કાયકમ્મં બુદ્ધસ્સ ભગવતો ઞાણાનુપરિવત્તિ, સબ્બં વચીકમ્મં ઞાણાનુપરિવત્તિ, સબ્બં મનોકમ્મં ઞાણાનુપરિવત્તિ. અતીતે બુદ્ધસ્સ ભગવતો અપ્પટિહતં ઞાણં, અનાગતે અપ્પટિહતં ઞાણં, પચ્ચુપ્પન્ને અપ્પટિહતં ઞાણં, યાવતકં નેય્યં તાવતકં ઞાણં, યાવતકં ઞાણં તાવતકં નેય્યં. નેય્યપરિયન્તિકં ઞાણં, ઞાણપરિયન્તિકં નેય્યં, નેય્યં અતિક્કમિત્વા ઞાણં નપ્પવત્તતિ, ઞાણં અતિક્કમિત્વા નેય્યપથો નત્થિ. અઞ્ઞમઞ્ઞપરિયન્તટ્ઠાયિનો તે ધમ્મા. યથા દ્વિન્નં સમુગ્ગપટલાનં સમ્માફુસિતાનં હેટ્ઠિમં સમુગ્ગપટલં ઉપરિમં નાતિવત્તતિ, ઉપરિમં સમુગ્ગપટલં હેટ્ઠિમં નાતિવત્તતિ, અઞ્ઞમઞ્ઞપરિયન્તટ્ઠાયિનો; એવમેવ બુદ્ધસ્સ ભગવતો નેય્યઞ્ચ ઞાણઞ્ચ અઞ્ઞમઞ્ઞપરિયન્તટ્ઠાયિનો. યાવતકં નેય્યં તાવતકં ઞાણં, યાવતકં ઞાણં તાવતકં નેય્યં, નેય્યપરિયન્તિકં ઞાણં, ઞાણપરિયન્તિકં નેય્યં. નેય્યં અતિક્કમિત્વા ઞાણં નપ્પવત્તતિ, ઞાણં અતિક્કમિત્વા નેય્યપથો નત્થિ. અઞ્ઞમઞ્ઞપરિયન્તટ્ઠાયિનો તે ધમ્મા.

    Sabbaṃ kāyakammaṃ buddhassa bhagavato ñāṇānuparivatti, sabbaṃ vacīkammaṃ ñāṇānuparivatti, sabbaṃ manokammaṃ ñāṇānuparivatti. Atīte buddhassa bhagavato appaṭihataṃ ñāṇaṃ, anāgate appaṭihataṃ ñāṇaṃ, paccuppanne appaṭihataṃ ñāṇaṃ, yāvatakaṃ neyyaṃ tāvatakaṃ ñāṇaṃ, yāvatakaṃ ñāṇaṃ tāvatakaṃ neyyaṃ. Neyyapariyantikaṃ ñāṇaṃ, ñāṇapariyantikaṃ neyyaṃ, neyyaṃ atikkamitvā ñāṇaṃ nappavattati, ñāṇaṃ atikkamitvā neyyapatho natthi. Aññamaññapariyantaṭṭhāyino te dhammā. Yathā dvinnaṃ samuggapaṭalānaṃ sammāphusitānaṃ heṭṭhimaṃ samuggapaṭalaṃ uparimaṃ nātivattati, uparimaṃ samuggapaṭalaṃ heṭṭhimaṃ nātivattati, aññamaññapariyantaṭṭhāyino; evameva buddhassa bhagavato neyyañca ñāṇañca aññamaññapariyantaṭṭhāyino. Yāvatakaṃ neyyaṃ tāvatakaṃ ñāṇaṃ, yāvatakaṃ ñāṇaṃ tāvatakaṃ neyyaṃ, neyyapariyantikaṃ ñāṇaṃ, ñāṇapariyantikaṃ neyyaṃ. Neyyaṃ atikkamitvā ñāṇaṃ nappavattati, ñāṇaṃ atikkamitvā neyyapatho natthi. Aññamaññapariyantaṭṭhāyino te dhammā.

    સબ્બધમ્મેસુ બુદ્ધસ્સ ભગવતો ઞાણં પવત્તતિ. સબ્બે ધમ્મા બુદ્ધસ્સ ભગવતો આવજ્જનપટિબદ્ધા આકઙ્ખપટિબદ્ધા મનસિકારપટિબદ્ધા ચિત્તુપ્પાદપટિબદ્ધા. સબ્બસત્તેસુ બુદ્ધસ્સ ભગવતો ઞાણં પવત્તતિ. સબ્બેસઞ્ચ સત્તાનં ભગવા આસયં જાનાતિ, અનુસયં જાનાતિ, ચરિતં જાનાતિ, અધિમુત્તિં જાનાતિ, અપ્પરજક્ખે મહારજક્ખે તિક્ખિન્દ્રિયે મુદિન્દ્રિયે સ્વાકારે દ્વાકારે સુવિઞ્ઞાપયે દુવિઞ્ઞાપયે ભબ્બાભબ્બે સત્તે જાનાતિ. સદેવકો લોકો સમારકો સબ્રહ્મકો સસ્સમણબ્રાહ્મણી પજા સદેવમનુસ્સા અન્તોબુદ્ધઞાણે પરિવત્તતિ.

    Sabbadhammesu buddhassa bhagavato ñāṇaṃ pavattati. Sabbe dhammā buddhassa bhagavato āvajjanapaṭibaddhā ākaṅkhapaṭibaddhā manasikārapaṭibaddhā cittuppādapaṭibaddhā. Sabbasattesu buddhassa bhagavato ñāṇaṃ pavattati. Sabbesañca sattānaṃ bhagavā āsayaṃ jānāti, anusayaṃ jānāti, caritaṃ jānāti, adhimuttiṃ jānāti, apparajakkhe mahārajakkhe tikkhindriye mudindriye svākāre dvākāre suviññāpaye duviññāpaye bhabbābhabbe satte jānāti. Sadevako loko samārako sabrahmako sassamaṇabrāhmaṇī pajā sadevamanussā antobuddhañāṇe parivattati.

    યથા યે કેચિ મચ્છકચ્છપા અન્તમસો તિમિતિમિઙ્ગલં 29 ઉપાદાય અન્તોમહાસમુદ્દે પરિવત્તન્તિ, એવમેવ સદેવકો લોકો સમારકો લોકો સબ્રહ્મકો લોકો સસ્સમણબ્રાહ્મણી પજા સદેવમનુસ્સા અન્તોબુદ્ધઞાણે પરિવત્તતિ. યથા યે કેચિ પક્ખી અન્તમસો ગરુળં વેનતેય્યં ઉપાદાય આકાસસ્સ પદેસે પરિવત્તન્તિ, એવમેવ યેપિ તે સારિપુત્તસમા પઞ્ઞાય સમન્નાગતા તેપિ બુદ્ધઞાણસ્સ પદેસે પરિવત્તન્તિ; બુદ્ધઞાણં દેવમનુસ્સાનં પઞ્ઞં ફરિત્વા અભિભવિત્વા તિટ્ઠતિ.

    Yathā ye keci macchakacchapā antamaso timitimiṅgalaṃ 30 upādāya antomahāsamudde parivattanti, evameva sadevako loko samārako loko sabrahmako loko sassamaṇabrāhmaṇī pajā sadevamanussā antobuddhañāṇe parivattati. Yathā ye keci pakkhī antamaso garuḷaṃ venateyyaṃ upādāya ākāsassa padese parivattanti, evameva yepi te sāriputtasamā paññāya samannāgatā tepi buddhañāṇassa padese parivattanti; buddhañāṇaṃ devamanussānaṃ paññaṃ pharitvā abhibhavitvā tiṭṭhati.

    યેપિ તે ખત્તિયપણ્ડિતા બ્રાહ્મણપણ્ડિતા ગહપતિપણ્ડિતા સમણપણ્ડિતા નિપુણા કતપરપ્પવાદા વાલવેધિરૂપા વોભિન્દન્તા 31 મઞ્ઞે ચરન્તિ પઞ્ઞાગતેન દિટ્ઠિગતાનિ, તે પઞ્હે અભિસઙ્ખરિત્વા અભિસઙ્ખરિત્વા તથાગતં ઉપસઙ્કમિત્વા પુચ્છન્તિ ગૂળ્હાનિ ચ પટિચ્છન્નાનિ. કથિતા વિસજ્જિતા ચ તે પઞ્હા ભગવતા 32 હોન્તિ નિદ્દિટ્ઠકારણા. ઉપક્ખિત્તકા ચ તે ભગવતો સમ્પજ્જન્તિ. અથ ખો ભગવાવ તત્થ અતિરોચતિ – યદિદં પઞ્ઞાયાતિ. એવં ભગવા પઞ્ઞાચક્ખુનાપિ ચક્ખુમા.

    Yepi te khattiyapaṇḍitā brāhmaṇapaṇḍitā gahapatipaṇḍitā samaṇapaṇḍitā nipuṇā kataparappavādā vālavedhirūpā vobhindantā 33 maññe caranti paññāgatena diṭṭhigatāni, te pañhe abhisaṅkharitvā abhisaṅkharitvā tathāgataṃ upasaṅkamitvā pucchanti gūḷhāni ca paṭicchannāni. Kathitā visajjitā ca te pañhā bhagavatā 34 honti niddiṭṭhakāraṇā. Upakkhittakā ca te bhagavato sampajjanti. Atha kho bhagavāva tattha atirocati – yadidaṃ paññāyāti. Evaṃ bhagavā paññācakkhunāpi cakkhumā.

    કથં ભગવા બુદ્ધચક્ખુનાપિ ચક્ખુમા? ભગવા બુદ્ધચક્ખુના લોકં વોલોકેન્તો 35 અદ્દસ સત્તે અપ્પરજક્ખે મહારજક્ખે તિક્ખિન્દ્રિયે મુદિન્દ્રિયે સ્વાકારે દ્વાકારે સુવિઞ્ઞાપયે દુવિઞ્ઞાપયે અપ્પેકચ્ચે પરલોકવજ્જભયદસ્સાવિનો 36 વિહરન્તે. સેય્યથાપિ નામ ઉપ્પલિનિયં વા પદુમિનિયં વા પુણ્ડરીકિનિયં વા અપ્પેકચ્ચાનિ ઉપ્પલાનિ વા પદુમાનિ વા પુણ્ડરીકાનિ વા ઉદકે જાતાનિ ઉદકે સંવડ્ઢાનિ ઉદકાનુગ્ગતાનિ અન્તોનિમુગ્ગપોસીનિ 37, અપ્પેકચ્ચાનિ ઉપ્પલાનિ વા પદુમાનિ વા પુણ્ડરીકાનિ વા ઉદકે જાતાનિ ઉદકે સંવડ્ઢાનિ સમોદકં ઠિતાનિ, અપ્પેકચ્ચાનિ ઉપ્પલાનિ વા પદુમાનિ વા પુણ્ડરીકાનિ વા ઉદકે જાતાનિ ઉદકે સંવડ્ઢાનિ ઉદકા અચ્ચુગ્ગમ્મ તિટ્ઠન્તિ અનુપલિત્તાનિ ઉદકેન; એવમેવં ભગવા બુદ્ધચક્ખુના લોકં વોલોકેન્તો અદ્દસ સત્તે અપ્પરજક્ખે મહારજક્ખે તિક્ખિન્દ્રિયે મુદિન્દ્રિયે સ્વાકારે દ્વાકારે સુવિઞ્ઞાપયે દુવિઞ્ઞાપયે અપ્પેકચ્ચે પરલોકવજ્જભયદસ્સાવિનો વિહરન્તે. જાનાતિ ભગવા – ‘‘અયં પુગ્ગલો રાગચરિતો, અયં દોસચરિતો, અયં મોહચરિતો, અયં વિતક્કચરિતો, અયં સદ્ધાચરિતો, અયં ઞાણચરિતો’’તિ. રાગચરિતસ્સ ભગવા પુગ્ગલસ્સ અસુભકથં કથેતિ; દોસચરિતસ્સ ભગવા પુગ્ગલસ્સ મેત્તાભાવનં આચિક્ખતિ; મોહચરિતસ્સ ભગવા પુગ્ગલસ્સ ઉદ્દેસે પરિપુચ્છાય કાલેન ધમ્મસ્સવને કાલેન ધમ્મસાકચ્છાય ગરુસંવાસે નિવેસેતિ; વિતક્કચરિતસ્સ ભગવા પુગ્ગલસ્સ આનાપાનસ્સતિં આચિક્ખતિ; સદ્ધાચરિતસ્સ ભગવા પુગ્ગલસ્સ પસાદનીયં નિમિત્તં આચિક્ખતિ બુદ્ધસુબોધિં 38 ધમ્મસુધમ્મતં સઙ્ઘસુપ્પટિપત્તિં સીલાનિ ચ; અત્તનો ઞાણચરિતસ્સ ભગવા પુગ્ગલસ્સ વિપસ્સનાનિમિત્તં આચિક્ખતિ અનિચ્ચાકારં દુક્ખાકારં અનત્તાકારં.

    Kathaṃ bhagavā buddhacakkhunāpi cakkhumā? Bhagavā buddhacakkhunā lokaṃ volokento 39 addasa satte apparajakkhe mahārajakkhe tikkhindriye mudindriye svākāre dvākāre suviññāpaye duviññāpaye appekacce paralokavajjabhayadassāvino 40 viharante. Seyyathāpi nāma uppaliniyaṃ vā paduminiyaṃ vā puṇḍarīkiniyaṃ vā appekaccāni uppalāni vā padumāni vā puṇḍarīkāni vā udake jātāni udake saṃvaḍḍhāni udakānuggatāni antonimuggaposīni 41, appekaccāni uppalāni vā padumāni vā puṇḍarīkāni vā udake jātāni udake saṃvaḍḍhāni samodakaṃ ṭhitāni, appekaccāni uppalāni vā padumāni vā puṇḍarīkāni vā udake jātāni udake saṃvaḍḍhāni udakā accuggamma tiṭṭhanti anupalittāni udakena; evamevaṃ bhagavā buddhacakkhunā lokaṃ volokento addasa satte apparajakkhe mahārajakkhe tikkhindriye mudindriye svākāre dvākāre suviññāpaye duviññāpaye appekacce paralokavajjabhayadassāvino viharante. Jānāti bhagavā – ‘‘ayaṃ puggalo rāgacarito, ayaṃ dosacarito, ayaṃ mohacarito, ayaṃ vitakkacarito, ayaṃ saddhācarito, ayaṃ ñāṇacarito’’ti. Rāgacaritassa bhagavā puggalassa asubhakathaṃ katheti; dosacaritassa bhagavā puggalassa mettābhāvanaṃ ācikkhati; mohacaritassa bhagavā puggalassa uddese paripucchāya kālena dhammassavane kālena dhammasākacchāya garusaṃvāse niveseti; vitakkacaritassa bhagavā puggalassa ānāpānassatiṃ ācikkhati; saddhācaritassa bhagavā puggalassa pasādanīyaṃ nimittaṃ ācikkhati buddhasubodhiṃ 42 dhammasudhammataṃ saṅghasuppaṭipattiṃ sīlāni ca; attano ñāṇacaritassa bhagavā puggalassa vipassanānimittaṃ ācikkhati aniccākāraṃ dukkhākāraṃ anattākāraṃ.

    ‘‘સેલે યથા પબ્બતમુદ્ધનિટ્ઠિતો, યથાપિ પસ્સે જનતં સમન્તતો;

    ‘‘Sele yathā pabbatamuddhaniṭṭhito, yathāpi passe janataṃ samantato;

    તથૂપમં ધમ્મમયં સુમેધ, પાસાદમારુય્હ સમન્તચક્ખુ;

    Tathūpamaṃ dhammamayaṃ sumedha, pāsādamāruyha samantacakkhu;

    સોકાવતિણ્ણં 43 જનતમપેતસોકો, અવેક્ખસ્સુ જાતિજરાભિભૂત’’ન્તિ.

    Sokāvatiṇṇaṃ 44 janatamapetasoko, avekkhassu jātijarābhibhūta’’nti.

    એવં ભગવા બુદ્ધચક્ખુનાપિ ચક્ખુમા.

    Evaṃ bhagavā buddhacakkhunāpi cakkhumā.

    કથં ભગવા સમન્તચક્ખુનાપિ ચક્ખુમા? સમન્તચક્ખુ વુચ્ચતિ સબ્બઞ્ઞુતઞાણં. ભગવા સબ્બઞ્ઞુતઞાણેન ઉપેતો સમુપેતો ઉપાગતો સમુપાગતો ઉપપન્નો સમુપપન્નો સમન્નાગતો.

    Kathaṃ bhagavā samantacakkhunāpi cakkhumā? Samantacakkhu vuccati sabbaññutañāṇaṃ. Bhagavā sabbaññutañāṇena upeto samupeto upāgato samupāgato upapanno samupapanno samannāgato.

    ‘‘ન તસ્સ અદ્દિટ્ઠમિધત્થિ કિઞ્ચિ, અથો અવિઞ્ઞાતમજાનિતબ્બં;

    ‘‘Na tassa addiṭṭhamidhatthi kiñci, atho aviññātamajānitabbaṃ;

    સબ્બં અભિઞ્ઞાસિ યદત્થિ નેય્યં, તથાગતો તેન સમન્તચક્ખૂ’’તિ.

    Sabbaṃ abhiññāsi yadatthi neyyaṃ, tathāgato tena samantacakkhū’’ti.

    એવં ભગવા સમન્તચક્ખુનાપિ ચક્ખુમાતિ – ન મે બ્યાકાસિ ચક્ખુમા.

    Evaṃ bhagavā samantacakkhunāpi cakkhumāti – na me byākāsi cakkhumā.

    યાવતતિયઞ્ચ દેવીસિ, બ્યાકરોતીતિ મે સુતન્તિ યાવતતિયં બુદ્ધો સહધમ્મિકં પઞ્હં પુટ્ઠો બ્યાકરોતિ નો સંસારેતીતિ 45 – એવં મયા ઉગ્ગહિતં, એવં મયા ઉપધારિતં, એવં મયા ઉપલક્ખિતં. દેવીસીતિ ભગવા ચેવ ઇસિ ચાતિ – દેવીસિ. યથા રાજા પબ્બજિતા વુચ્ચન્તિ રાજિસયો, બ્રાહ્મણા પબ્બજિતા વુચ્ચન્તિ બ્રાહ્મણિસયો, એવમેવ ભગવા દેવો ચેવ ઇસિ ચાતિ – દેવીસિ.

    Yāvatatiyañca devīsi, byākarotīti me sutanti yāvatatiyaṃ buddho sahadhammikaṃ pañhaṃ puṭṭho byākaroti no saṃsāretīti 46 – evaṃ mayā uggahitaṃ, evaṃ mayā upadhāritaṃ, evaṃ mayā upalakkhitaṃ. Devīsīti bhagavā ceva isi cāti – devīsi. Yathā rājā pabbajitā vuccanti rājisayo, brāhmaṇā pabbajitā vuccanti brāhmaṇisayo, evameva bhagavā devo ceva isi cāti – devīsi.

    અથ વા, ભગવા પબ્બજિતોતિપિ ઇસિ. મહન્તં સીલક્ખન્ધં એસી ગવેસી પરિયેસીતિપિ ઇસિ. મહન્તં સમાધિક્ખન્ધં…પે॰… મહન્તં પઞ્ઞાક્ખન્ધં… મહન્તં વિમુત્તિક્ખન્ધં… મહન્તં વિમુત્તિઞાણદસ્સનક્ખન્ધં એસી ગવેસી પરિયેસીતિપિ ઇસિ. મહતો તમોકાયસ્સ પદાલનં એસી ગવેસી પરિયેસીતિપિ ઇસિ. મહતો વિપલ્લાસસ્સ પભેદનં એસી ગવેસી પરિયેસીતિપિ ઇસિ. મહતો તણ્હાસલ્લસ્સ અબ્બહનં… મહતો દિટ્ઠિસઙ્ઘાટસ્સ વિનિવેઠનં… મહતો માનદ્ધજસ્સ પપાતનં… મહતો અભિસઙ્ખારસ્સ વૂપસમં… મહતો ઓઘસ્સ નિત્થરણં… મહતો ભારસ્સ નિક્ખેપનં… મહતો સંસારવટ્ટસ્સ ઉપચ્છેદં… મહતો સન્તાપસ્સ નિબ્બાપનં… મહતો પરિળાહસ્સ પટિપ્પસ્સદ્ધિં… મહતો ધમ્મદ્ધજસ્સ ઉસ્સાપનં એસી ગવેસી પરિયેસીતિપિ ઇસિ. મહન્તે સતિપટ્ઠાને… મહન્તે સમ્મપ્પધાને… મહન્તાનિ ઇન્દ્રિયાનિ… મહન્તાનિ બલાનિ… મહન્તે બોજ્ઝઙ્ગે… મહન્તં અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં… મહન્તં પરમત્થં ં૧અતં નિબ્બાનં એસી ગવેસી પરિયેસીતિપિ ઇસિ. મહેસક્ખેહિ વા સત્તેહિ એસિતો ગવેસિતો પરિયેસિતો – ‘‘કહં બુદ્ધો, કહં ભગવા, કહં દેવદેવો, કહં નરાસભો’’તિપિ ઇસીતિ – યાવતતિયઞ્ચ દેવીસિ બ્યાકરોતીતિ મે સુતં. તેનાહ સો બ્રાહ્મણો –

    Atha vā, bhagavā pabbajitotipi isi. Mahantaṃ sīlakkhandhaṃ esī gavesī pariyesītipi isi. Mahantaṃ samādhikkhandhaṃ…pe… mahantaṃ paññākkhandhaṃ… mahantaṃ vimuttikkhandhaṃ… mahantaṃ vimuttiñāṇadassanakkhandhaṃ esī gavesī pariyesītipi isi. Mahato tamokāyassa padālanaṃ esī gavesī pariyesītipi isi. Mahato vipallāsassa pabhedanaṃ esī gavesī pariyesītipi isi. Mahato taṇhāsallassa abbahanaṃ… mahato diṭṭhisaṅghāṭassa viniveṭhanaṃ… mahato mānaddhajassa papātanaṃ… mahato abhisaṅkhārassa vūpasamaṃ… mahato oghassa nittharaṇaṃ… mahato bhārassa nikkhepanaṃ… mahato saṃsāravaṭṭassa upacchedaṃ… mahato santāpassa nibbāpanaṃ… mahato pariḷāhassa paṭippassaddhiṃ… mahato dhammaddhajassa ussāpanaṃ esī gavesī pariyesītipi isi. Mahante satipaṭṭhāne… mahante sammappadhāne… mahantāni indriyāni… mahantāni balāni… mahante bojjhaṅge… mahantaṃ ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ… mahantaṃ paramatthaṃ ṃ1ataṃ nibbānaṃ esī gavesī pariyesītipi isi. Mahesakkhehi vā sattehi esito gavesito pariyesito – ‘‘kahaṃ buddho, kahaṃ bhagavā, kahaṃ devadevo, kahaṃ narāsabho’’tipi isīti – yāvatatiyañca devīsi byākarotīti me sutaṃ. Tenāha so brāhmaṇo –

    ‘‘દ્વાહં સક્કં અપુચ્છિસ્સં, [ઇચ્ચાયસ્મા મોઘરાજા]

    ‘‘Dvāhaṃ sakkaṃ apucchissaṃ, [iccāyasmā mogharājā]

    ન મે બ્યાકાસિ ચક્ખુમા;

    Na me byākāsi cakkhumā;

    યાવતતિયઞ્ચ દેવીસિ, બ્યાકરોતીતિ મે સુત’’ન્તિ.

    Yāvatatiyañca devīsi, byākarotīti me suta’’nti.

    ૮૬.

    86.

    અયં લોકો પરો લોકો, બ્રહ્મલોકો સદેવકો;

    Ayaṃ loko paro loko, brahmaloko sadevako;

    દિટ્ઠિં તે નાભિજાનાતિ, ગોતમસ્સ યસસ્સિનો.

    Diṭṭhiṃ te nābhijānāti, gotamassa yasassino.

    અયં લોકો પરો લોકોતિ. અયં લોકોતિ મનુસ્સલોકો. પરો લોકોતિ મનુસ્સલોકં ઠપેત્વા સબ્બો પરો લોકોતિ – અયં લોકો પરો લોકો.

    Ayaṃ loko paro lokoti. Ayaṃ lokoti manussaloko. Paro lokoti manussalokaṃ ṭhapetvā sabbo paro lokoti – ayaṃ loko paro loko.

    બ્રહ્મલોકો સદેવકોતિ સદેવકો લોકો સમારકો સબ્રહ્મકો સસ્સમણબ્રાહ્મણી પજા સદેવમનુસ્સાતિ – બ્રહ્મલોકો સદેવકો.

    Brahmaloko sadevakoti sadevako loko samārako sabrahmako sassamaṇabrāhmaṇī pajā sadevamanussāti – brahmaloko sadevako.

    દિટ્ઠિં તે નાભિજાનાતીતિ તુય્હં દિટ્ઠિં ખન્તિં રુચિં લદ્ધિં અજ્ઝાસયં અધિપ્પાયં લોકો ન જાનાતિ – ‘‘અયં એવંદિટ્ઠિકો એવંખન્તિકો એવંરુચિકો એવંલદ્ધિકો એવંઅજ્ઝાસયો એવંઅધિપ્પાયો’’તિ ન જાનાતિ ન પસ્સતિ ન દક્ખતિ નાધિગચ્છતિ ન વિન્દતિ ન પટિલભતીતિ – દિટ્ઠિં તે નાભિજાનાતિ.

    Diṭṭhiṃ te nābhijānātīti tuyhaṃ diṭṭhiṃ khantiṃ ruciṃ laddhiṃ ajjhāsayaṃ adhippāyaṃ loko na jānāti – ‘‘ayaṃ evaṃdiṭṭhiko evaṃkhantiko evaṃruciko evaṃladdhiko evaṃajjhāsayo evaṃadhippāyo’’ti na jānāti na passati na dakkhati nādhigacchati na vindati na paṭilabhatīti – diṭṭhiṃ te nābhijānāti.

    ગોતમસ્સ યસસ્સિનોતિ ભગવા યસપ્પત્તોતિ યસસ્સી. અથ વા, ભગવા સક્કતો ગરુકતો માનિતો પૂજિતો અપચિતો લાભી ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારાનન્તિપિ યસસ્સીતિ – ગોતમસ્સ યસ્સિનો. તેનાહ સો બ્રાહ્મણો –

    Gotamassa yasassinoti bhagavā yasappattoti yasassī. Atha vā, bhagavā sakkato garukato mānito pūjito apacito lābhī cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānantipi yasassīti – gotamassa yassino. Tenāha so brāhmaṇo –

    ‘‘અયં લોકો પરો લોકો, બ્રહ્મલોકો સદેવકો;

    ‘‘Ayaṃ loko paro loko, brahmaloko sadevako;

    દિટ્ઠિં તે નાભિજાનાતિ, ગોતમસ્સ યસસ્સિનો’’તિ.

    Diṭṭhiṃ te nābhijānāti, gotamassa yasassino’’ti.

    ૮૭.

    87.

    એવં અભિક્કન્તદસ્સાવિં, અત્થિ પઞ્હેન આગમં;

    Evaṃabhikkantadassāviṃ, atthi pañhena āgamaṃ;

    કથં લોકં અવેક્ખન્તં, મચ્ચુરાજા ન પસ્સતિ.

    Kathaṃ lokaṃ avekkhantaṃ, maccurājā na passati.

    એવં અભિક્કન્તદસ્સાવિન્તિ એવં અભિક્કન્તદસ્સાવિં અગ્ગદસ્સાવિં સેટ્ઠદસ્સાવિં વિસેટ્ઠદસ્સાવિં પામોક્ખદસ્સાવિં ઉત્તમદસ્સાવિં પરમદસ્સાવિન્તિ – એવં અભિક્કન્તદસ્સાવિં.

    Evaṃ abhikkantadassāvinti evaṃ abhikkantadassāviṃ aggadassāviṃ seṭṭhadassāviṃ viseṭṭhadassāviṃ pāmokkhadassāviṃ uttamadassāviṃ paramadassāvinti – evaṃ abhikkantadassāviṃ.

    અત્થિ પઞ્હેન આગમન્તિ પઞ્હેન અત્થિકો આગતોમ્હિ…પે॰… વહસ્સેતં ભારન્તિ, એવમ્પિ અત્થિ પઞ્હેન આગમં.

    Atthi pañhena āgamanti pañhena atthiko āgatomhi…pe… vahassetaṃ bhāranti, evampi atthi pañhena āgamaṃ.

    કથં લોકં અવેક્ખન્તન્તિ કથં લોકં અવેક્ખન્તં પચ્ચવેક્ખન્તં તુલયન્તં તીરયન્તં વિભાવયન્તં વિભૂતં કરોન્તન્તિ – કથં લોકં અવેક્ખન્તં.

    Kathaṃ lokaṃ avekkhantanti kathaṃ lokaṃ avekkhantaṃ paccavekkhantaṃ tulayantaṃ tīrayantaṃ vibhāvayantaṃ vibhūtaṃ karontanti – kathaṃ lokaṃ avekkhantaṃ.

    મચ્ચુરાજા ન પસ્સતીતિ મચ્ચુરાજા ન પસ્સતિ ન દક્ખતિ નાધિગચ્છતિ ન વિન્દતિ ન પટિલભતીતિ – મચ્ચુરાજા ન પસ્સતિ. તેનાહ સો બ્રાહ્મણો –

    Maccurājā na passatīti maccurājā na passati na dakkhati nādhigacchati na vindati na paṭilabhatīti – maccurājā na passati. Tenāha so brāhmaṇo –

    ‘‘એવં અભિક્કન્તદસ્સાવિં, અત્થિ પઞ્હેન આગમં;

    ‘‘Evaṃ abhikkantadassāviṃ, atthi pañhena āgamaṃ;

    કથં લોકં અવેક્ખન્તં, મચ્ચુરાજા ન પસ્સતી’’તિ.

    Kathaṃ lokaṃ avekkhantaṃ, maccurājā na passatī’’ti.

    ૮૮.

    88.

    સુઞ્ઞતો લોકં અવેક્ખસ્સુ, મોઘરાજ સદા સતો;

    Suññatolokaṃ avekkhassu, mogharāja sadā sato;

    અત્તાનુદિટ્ઠિં ઊહચ્ચ, એવં મચ્ચુતરો સિયા;

    Attānudiṭṭhiṃ ūhacca, evaṃ maccutaro siyā;

    એવં લોકં અવેક્ખન્તં, મચ્ચુરાજા ન પસ્સતિ.

    Evaṃ lokaṃ avekkhantaṃ, maccurājā na passati.

    સુઞ્ઞતો લોકં અવેક્ખસ્સૂતિ. લોકોતિ નિરયલોકો તિરચ્છાનલોકો પેત્તિવિસયલોકો મનુસ્સલોકો દેવલોકો ખન્ધલોકો ધાતુલોકો આયતનલોકો અયં લોકો પરો લોકો બ્રહ્મલોકો સદેવકો 47. અઞ્ઞતરો ભિક્ખુ ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘લોકો લોકોતિ, ભન્તે, વુચ્ચતિ. કિત્તાવતા નુ ખો, ભન્તે, લોકોતિ વુચ્ચતી’’તિ? ‘‘લુજ્જતીતિ ખો, ભિક્ખુ, તસ્મા લોકોતિ વુચ્ચતિ. કિઞ્ચ લુજ્જતિ? ચક્ખુ ખો ભિક્ખુ લુજ્જતિ, રૂપા લુજ્જન્તિ, ચક્ખુવિઞાણં લુજ્જતિ, ચક્ખુસમ્ફસ્સો લુજ્જતિ, યમ્પિદં 48 ચક્ખુસમ્ફસ્સપચ્ચયા ઉપ્પજ્જતિ વેદયિતં સુખં વા દુક્ખં વા અદુક્ખમસુખં વા તમ્પિ લુજ્જતિ; સોતં લુજ્જતિ, ગન્ધા લુજ્જન્તિ…પે॰… કાયો લુજ્જતિ , ફોટ્ઠબ્બા લુજ્જન્તિ; મનો લુજ્જતિ, ધમ્મા લુજ્જન્તિ, મનોવિઞ્ઞાણં લુજ્જતિ, મનોસમ્ફસ્સો લુજ્જતિ; યમ્પિદં મનોસમ્ફસ્સપચ્ચયા ઉપ્પજ્જતિ વેદયિતં સુખં વા દુક્ખં વા અદુક્ખમસુખં વા તમ્પિ લુજ્જતિ. લુજ્જતીતિ ખો, ભિક્ખુ, તસ્મા લોકોતિ વુચ્ચતિ’’.

    Suññatolokaṃ avekkhassūti. Lokoti nirayaloko tiracchānaloko pettivisayaloko manussaloko devaloko khandhaloko dhātuloko āyatanaloko ayaṃ loko paro loko brahmaloko sadevako 49. Aññataro bhikkhu bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘loko lokoti, bhante, vuccati. Kittāvatā nu kho, bhante, lokoti vuccatī’’ti? ‘‘Lujjatīti kho, bhikkhu, tasmā lokoti vuccati. Kiñca lujjati? Cakkhu kho bhikkhu lujjati, rūpā lujjanti, cakkhuviñāṇaṃ lujjati, cakkhusamphasso lujjati, yampidaṃ 50 cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi lujjati; sotaṃ lujjati, gandhā lujjanti…pe… kāyo lujjati , phoṭṭhabbā lujjanti; mano lujjati, dhammā lujjanti, manoviññāṇaṃ lujjati, manosamphasso lujjati; yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi lujjati. Lujjatīti kho, bhikkhu, tasmā lokoti vuccati’’.

    સુઞ્ઞતો લોકં અવેક્ખસ્સૂતિ દ્વીહિ કારણેહિ સુઞ્ઞતો લોકં અવેક્ખતિ – અવસિયપવત્તસલ્લક્ખણવસેન 51 વા તુચ્છસઙ્ખારસમનુપસ્સનાવસેન વા. કથં અવસિયપવત્તસલ્લક્ખણવસેન સુઞ્ઞતો લોકં અવેક્ખતિ? રૂપે વસો ન લબ્ભતિ, વેદનાય વસો ન લબ્ભતિ, સઞ્ઞાય વસો ન લબ્ભતિ, સઙ્ખારેસુ વસો ન લબ્ભતિ, વિઞ્ઞાણે વસો ન લબ્ભતિ. વુત્તઞ્હેતં ભગવતા 52 – ‘‘રૂપં, ભિક્ખવે, અનત્તા. રૂપઞ્ચ હિદં, ભિક્ખવે, અત્તા અભવિસ્સ, નયિદં રૂપં આબાધાય સંવત્તેય્ય; લબ્ભેથ ચ રૂપે – ‘એવં મે રૂપં હોતુ, એવં મે રૂપં મા અહોસી’તિ. યસ્મા ચ ખો, ભિક્ખવે, રૂપં અનત્તા, તસ્મા રૂપં આબાધાય સંવત્તતિ ન ચ લબ્ભતિ રૂપે – ‘એવં મે રૂપં હોતુ, એવં મે રૂપં મા અહોસી’તિ.

    Suññato lokaṃ avekkhassūti dvīhi kāraṇehi suññato lokaṃ avekkhati – avasiyapavattasallakkhaṇavasena 53 vā tucchasaṅkhārasamanupassanāvasena vā. Kathaṃ avasiyapavattasallakkhaṇavasena suññato lokaṃ avekkhati? Rūpe vaso na labbhati, vedanāya vaso na labbhati, saññāya vaso na labbhati, saṅkhāresu vaso na labbhati, viññāṇe vaso na labbhati. Vuttañhetaṃ bhagavatā 54 – ‘‘rūpaṃ, bhikkhave, anattā. Rūpañca hidaṃ, bhikkhave, attā abhavissa, nayidaṃ rūpaṃ ābādhāya saṃvatteyya; labbhetha ca rūpe – ‘evaṃ me rūpaṃ hotu, evaṃ me rūpaṃ mā ahosī’ti. Yasmā ca kho, bhikkhave, rūpaṃ anattā, tasmā rūpaṃ ābādhāya saṃvattati na ca labbhati rūpe – ‘evaṃ me rūpaṃ hotu, evaṃ me rūpaṃ mā ahosī’ti.

    ‘‘વેદના અનત્તા. વેદના ચ હિદં, ભિક્ખવે, અત્તા અભવિસ્સ, નયિદં વેદના આબાધાય સંવત્તેય્ય; લબ્ભેથ ચ વેદનાય – ‘એવં મે વેદના હોતુ, એવં મે વેદના મા અહોસી’તિ. યસ્મા ચ ખો, ભિક્ખવે, વેદના અનત્તા, તસ્મા વેદના આબાધાય સંવત્તતિ, ન ચ લબ્ભતિ વેદનાય – ‘એવં મે વેદના હોતુ, એવં મે વેદના મા અહોસી’તિ.

    ‘‘Vedanā anattā. Vedanā ca hidaṃ, bhikkhave, attā abhavissa, nayidaṃ vedanā ābādhāya saṃvatteyya; labbhetha ca vedanāya – ‘evaṃ me vedanā hotu, evaṃ me vedanā mā ahosī’ti. Yasmā ca kho, bhikkhave, vedanā anattā, tasmā vedanā ābādhāya saṃvattati, na ca labbhati vedanāya – ‘evaṃ me vedanā hotu, evaṃ me vedanā mā ahosī’ti.

    ‘‘સઞ્ઞા અનત્તા. સઞ્ઞા ચ હિદં, ભિક્ખવે, અત્તા અભવિસ્સ, નયિદં સઞ્ઞા આબાધાય સંવત્તેય્ય; લબ્ભેથ ચ સઞ્ઞાય – ‘એવં મે સઞ્ઞા હોતુ, એવં મે સઞ્ઞા મા અહોસી’તિ. યસ્મા ચ ખો, ભિક્ખવે, સઞ્ઞા અનત્તા, તસ્મા સઞ્ઞા આબાધાય સંવત્તતિ, ન ચ લબ્ભતિ સઞ્ઞાય – ‘એવં મે સઞ્ઞા હોતુ, એવં મે સઞ્ઞા મા અહોસી’તિ.

    ‘‘Saññā anattā. Saññā ca hidaṃ, bhikkhave, attā abhavissa, nayidaṃ saññā ābādhāya saṃvatteyya; labbhetha ca saññāya – ‘evaṃ me saññā hotu, evaṃ me saññā mā ahosī’ti. Yasmā ca kho, bhikkhave, saññā anattā, tasmā saññā ābādhāya saṃvattati, na ca labbhati saññāya – ‘evaṃ me saññā hotu, evaṃ me saññā mā ahosī’ti.

    ‘‘સઙ્ખારા અનત્તા. સઙ્ખારા ચ હિદં, ભિક્ખવે, અત્તા અભવિસ્સંસુ, નયિદં સઙ્ખારા આબાધાય સંવત્તેય્યું; લબ્ભેથ ચ સઙ્ખારેસુ – ‘એવં મે સઙ્ખારા હોન્તુ, એવં મે સઙ્ખારા મા અહેસુ’ન્તિ. યસ્મા ચ ખો, ભિક્ખવે , સઙ્ખારા અનત્તા, તસ્મા સઙ્ખારા આબાધાય સંવત્તન્તિ, ન ચ લબ્ભતિ સઙ્ખારેસુ – ‘એવં મે સઙ્ખારા હોન્તુ, એવં મે સઙ્ખારા મા અહેસુ’ન્તિ.

    ‘‘Saṅkhārā anattā. Saṅkhārā ca hidaṃ, bhikkhave, attā abhavissaṃsu, nayidaṃ saṅkhārā ābādhāya saṃvatteyyuṃ; labbhetha ca saṅkhāresu – ‘evaṃ me saṅkhārā hontu, evaṃ me saṅkhārā mā ahesu’nti. Yasmā ca kho, bhikkhave , saṅkhārā anattā, tasmā saṅkhārā ābādhāya saṃvattanti, na ca labbhati saṅkhāresu – ‘evaṃ me saṅkhārā hontu, evaṃ me saṅkhārā mā ahesu’nti.

    ‘‘વિઞ્ઞાણં અનત્તા. વિઞ્ઞાણઞ્ચ હિદં, ભિક્ખવે, અત્તા અભવિસ્સ, નયિદં વિઞ્ઞાણં આબાધાય સંવત્તેય્ય; લબ્ભેથ ચ વિઞ્ઞાણે – ‘એવં મે વિઞ્ઞાણં હોતુ, એવં મે વિઞ્ઞાણં મા અહોસી’તિ. યસ્મા ચ ખો, ભિક્ખવે, વિઞ્ઞાણં અનત્તા, તસ્મા વિઞ્ઞાણં આબાધાય સંવત્તતિ, ન ચ લબ્ભતિ વિઞ્ઞાણે – ‘એવં મે વિઞ્ઞાણં હોતુ, એવં મે વિઞ્ઞાણં મા અહોસી’’’તિ.

    ‘‘Viññāṇaṃ anattā. Viññāṇañca hidaṃ, bhikkhave, attā abhavissa, nayidaṃ viññāṇaṃ ābādhāya saṃvatteyya; labbhetha ca viññāṇe – ‘evaṃ me viññāṇaṃ hotu, evaṃ me viññāṇaṃ mā ahosī’ti. Yasmā ca kho, bhikkhave, viññāṇaṃ anattā, tasmā viññāṇaṃ ābādhāya saṃvattati, na ca labbhati viññāṇe – ‘evaṃ me viññāṇaṃ hotu, evaṃ me viññāṇaṃ mā ahosī’’’ti.

    વુત્તઞ્હેતં ભગવતા – ‘‘નાયં, ભિક્ખવે, કાયો તુમ્હાકં, નપિ અઞ્ઞેસં 55. પુરાણમિદં, ભિક્ખવે, કમ્મં અભિસઙ્ખતં અભિસઞ્ચેતયિતં વેદનિયં દટ્ઠબ્બં. તત્ર ખો, ભિક્ખવે, સુતવા અરિયસાવકો પટિચ્ચસમુપ્પાદંયેવ સાધુકં યોનિસો મનસિ કરોતિ – ‘ઇતિ ઇમસ્મિં સતિ ઇદં હોતિ, ઇમસ્સુપ્પાદા ઇદં ઉપ્પજ્જતિ; ઇમસ્મિં અસતિ ઇદં ન હોતિ, ઇમસ્સ નિરોધા ઇદં નિરુજ્ઝતિ, યદિદં – અવિજ્જાપચ્ચયા સઙ્ખારા, સઙ્ખારપચ્ચયા વિઞ્ઞાણં, વિઞ્ઞાણપચ્ચયા નામરૂપં, નામરૂપપચ્ચયા સળાયતનં, સળાયતનપચ્ચયા ફસ્સો, ફસ્સપચ્ચયા વેદના, વેદનાપચ્ચયા તણ્હા, તણ્હાપચ્ચયા ઉપાદાનં, ઉપાદાનપચ્ચયા ભવો, ભવપચ્ચયા જાતિ, જાતિપચ્ચયા જરામરણં સોકપરિદેવદુક્ખદોમનસ્સુપાયાસા સમ્ભવન્તિ – એવમેતસ્સ કેવલસ્સ દુક્ખક્ખન્ધસ્સ સમુદયો હોતિ’’’.

    Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘nāyaṃ, bhikkhave, kāyo tumhākaṃ, napi aññesaṃ 56. Purāṇamidaṃ, bhikkhave, kammaṃ abhisaṅkhataṃ abhisañcetayitaṃ vedaniyaṃ daṭṭhabbaṃ. Tatra kho, bhikkhave, sutavā ariyasāvako paṭiccasamuppādaṃyeva sādhukaṃ yoniso manasi karoti – ‘iti imasmiṃ sati idaṃ hoti, imassuppādā idaṃ uppajjati; imasmiṃ asati idaṃ na hoti, imassa nirodhā idaṃ nirujjhati, yadidaṃ – avijjāpaccayā saṅkhārā, saṅkhārapaccayā viññāṇaṃ, viññāṇapaccayā nāmarūpaṃ, nāmarūpapaccayā saḷāyatanaṃ, saḷāyatanapaccayā phasso, phassapaccayā vedanā, vedanāpaccayā taṇhā, taṇhāpaccayā upādānaṃ, upādānapaccayā bhavo, bhavapaccayā jāti, jātipaccayā jarāmaraṇaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā sambhavanti – evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hoti’’’.

    ‘‘અવિજ્જાય ત્વેવ અસેસવિરાગનિરોધા સઙ્ખારનિરોધો, સઙ્ખારનિરોધા વિઞ્ઞાણનિરોધો …પે॰… જાતિનિરોધા જરામરણં સોકપરિદેવદુક્ખદોમનસ્સુપાયાસા નિરુજ્ઝન્તિ , એવમેતસ્સ કેવલસ્સ દુક્ખક્ખન્ધસ્સ નિરોધો હોતી’’તિ. એવં અવસિયપવત્તસલ્લક્ખણવસેન સુઞ્ઞતો લોકં અવેક્ખતિ.

    ‘‘Avijjāya tveva asesavirāganirodhā saṅkhāranirodho, saṅkhāranirodhā viññāṇanirodho …pe… jātinirodhā jarāmaraṇaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā nirujjhanti , evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hotī’’ti. Evaṃ avasiyapavattasallakkhaṇavasena suññato lokaṃ avekkhati.

    કથં તુચ્છસઙ્ખારસમનુપસ્સનાવસેન સુઞ્ઞતો લોકં અવેક્ખતિ? રૂપે સારો ન લબ્ભતિ, વેદનાય સારો ન લબ્ભતિ, સઞ્ઞાય સારો ન લબ્ભતિ, સઙ્ખારેસુ સારો ન લબ્ભતિ, વિઞ્ઞાણે સારો ન લબ્ભતિ; રૂપં અસ્સારં નિસ્સારં સારાપગતં નિચ્ચસારસારેન વા સુખસારસારેન વા અત્તસારસારેન વા નિચ્ચેન વા ધુવેન વા સસ્સતેન વા અવિપરિણામધમ્મેન વા. વેદના અસ્સારા નિસ્સારા સારાપગતા…પે॰… સઞ્ઞા અસ્સારા નિસ્સારા સારાપગતા… સઙ્ખારા અસ્સારા નિસ્સારા સારાપગતા… વિઞ્ઞાણં અસ્સારં નિસ્સારં સારાપગતં નિચ્ચસારસારેન વા સુખસારસારેન વા અત્તસારસારેન વા નિચ્ચેન વા ધુવેન વા સસ્સતેન વા અવિપરિણામધમ્મેન વા. યથા નળો અસ્સારો નિસ્સારો સારાપગતો, યથા ચ એરણ્ડો…પે॰… યથા ચ ઉદુમ્બરો અસ્સારો નિસ્સારો સારાપગતો, યથા ચ સેતગચ્છો 57 અસ્સારો નિસ્સારો સારાપગતો, યથા ચ પાલિભદ્દકો 58 અસ્સારો નિસ્સારો સારાપગતો, યથા ચ ફેણપિણ્ડો 59 અસ્સારો નિસ્સારો સારાપગતો, યથા ચ ઉદકપુબ્બુળં 60 અસ્સારં નિસ્સારં સારાપગતં, યથા ચ મરીચિ અસ્સારા નિસ્સારા સારાપગતા, યથા કદલિક્ખન્ધો અસ્સારો નિસ્સારો સારાપગતો, યથા માયા અસ્સારા નિસ્સારા સારાપગતા – એવમેવ રૂપં અસ્સારં નિસ્સારં સારાપગતં નિચ્ચસારસારેન વા સુખસારસારેન વા અત્તસારસારેન વા નિચ્ચેન વા ધુવેન વા સસ્સતેન વા અવિપરિણામધમ્મેન વા. વેદના અસ્સારા નિસ્સારા સારાપગતા…પે॰… સઞ્ઞા અસ્સારા નિસ્સારા સારાપગતા… સઙ્ખારા અસ્સારા નિસ્સારા સારાપગતા… વિઞ્ઞાણં અસ્સારં નિસ્સારં સારાપગતં નિચ્ચસારસારેન વા સુખસારસારેન વા અત્તસારસારેન વા નિચ્ચેન વા ધુવેન વા સસ્સતેન વા અવિપરિણામધમ્મેન વા. એવં તુચ્છસઙ્ખારસમનુપસ્સનાવસેન સુઞ્ઞતો લોકં અવેક્ખતિ. ઇમેહિ દ્વીહિ કારણેહિ સુઞ્ઞતો લોકં અવેક્ખતિ.

    Kathaṃ tucchasaṅkhārasamanupassanāvasena suññato lokaṃ avekkhati? Rūpe sāro na labbhati, vedanāya sāro na labbhati, saññāya sāro na labbhati, saṅkhāresu sāro na labbhati, viññāṇe sāro na labbhati; rūpaṃ assāraṃ nissāraṃ sārāpagataṃ niccasārasārena vā sukhasārasārena vā attasārasārena vā niccena vā dhuvena vā sassatena vā avipariṇāmadhammena vā. Vedanā assārā nissārā sārāpagatā…pe… saññā assārā nissārā sārāpagatā… saṅkhārā assārā nissārā sārāpagatā… viññāṇaṃ assāraṃ nissāraṃ sārāpagataṃ niccasārasārena vā sukhasārasārena vā attasārasārena vā niccena vā dhuvena vā sassatena vā avipariṇāmadhammena vā. Yathā naḷo assāro nissāro sārāpagato, yathā ca eraṇḍo…pe… yathā ca udumbaro assāro nissāro sārāpagato, yathā ca setagaccho 61 assāro nissāro sārāpagato, yathā ca pālibhaddako 62 assāro nissāro sārāpagato, yathā ca pheṇapiṇḍo 63 assāro nissāro sārāpagato, yathā ca udakapubbuḷaṃ 64 assāraṃ nissāraṃ sārāpagataṃ, yathā ca marīci assārā nissārā sārāpagatā, yathā kadalikkhandho assāro nissāro sārāpagato, yathā māyā assārā nissārā sārāpagatā – evameva rūpaṃ assāraṃ nissāraṃ sārāpagataṃ niccasārasārena vā sukhasārasārena vā attasārasārena vā niccena vā dhuvena vā sassatena vā avipariṇāmadhammena vā. Vedanā assārā nissārā sārāpagatā…pe… saññā assārā nissārā sārāpagatā… saṅkhārā assārā nissārā sārāpagatā… viññāṇaṃ assāraṃ nissāraṃ sārāpagataṃ niccasārasārena vā sukhasārasārena vā attasārasārena vā niccena vā dhuvena vā sassatena vā avipariṇāmadhammena vā. Evaṃ tucchasaṅkhārasamanupassanāvasena suññato lokaṃ avekkhati. Imehi dvīhi kāraṇehi suññato lokaṃ avekkhati.

    અપિ ચ, છહાકારેહિ સુઞ્ઞતો લોકં અવેક્ખતિ. ચક્ખુ સુઞ્ઞં 65 અત્તેન વા અત્તનિયેન વા નિચ્ચેન વા ધુવેન વા સસ્સતેન વા અવિપરિણામધમ્મેન વા, સોતં સુઞ્ઞં…પે॰… ઘાનં સુઞ્ઞં… જિવ્હા સુઞ્ઞા… કાયો સુઞ્ઞો… મનો સુઞ્ઞો અત્તેન વા અત્તનિયેન વા નિચ્ચેન વા ધુવેન વા સસ્સતેન વા અવિપરિણામધમ્મેન વા. રૂપા સુઞ્ઞા…પે॰… સદ્દા સુઞ્ઞા… ગન્ધા સુઞ્ઞા… રસા સુઞ્ઞા… ફોટ્ઠબ્બા સુઞ્ઞા… ધમ્મા સુઞ્ઞા અત્તેન વા અત્તનિયેન વા નિચ્ચેન વા ધુવેન વા સસ્સતેન વા અવિપરિણામધમ્મેન વા . ચક્ખુવિઞ્ઞાણં સુઞ્ઞં…પે॰… મનોવિઞ્ઞાણં સુઞ્ઞં… ચક્ખુસમ્ફસ્સો સુઞ્ઞો … મનોસમ્ફસ્સો સુઞ્ઞો… ચક્ખુસમ્ફસ્સજા વેદના સુઞ્ઞા… મનોસમ્ફસ્સજા વેદના સુઞ્ઞા… રૂપસઞ્ઞા સુઞ્ઞા… ધમ્મસઞ્ઞા સુઞ્ઞા… રૂપસઞ્ચેતના સુઞ્ઞા… ધમ્મસઞ્ચેતના સુઞ્ઞા… રૂપતણ્હા સુઞ્ઞા… રૂપવિતક્કો સુઞ્ઞો… રૂપવિચારો સુઞ્ઞો… ધમ્મવિચારો સુઞ્ઞો અત્તેન વા અત્તનિયેન વા નિચ્ચેન વા ધુવેન વા સસ્સતેન વા અવિપરિણામધમ્મેન વા. એવં છહાકારેહિ સુઞ્ઞતો લોકં અવેક્ખતિ.

    Api ca, chahākārehi suññato lokaṃ avekkhati. Cakkhu suññaṃ 66 attena vā attaniyena vā niccena vā dhuvena vā sassatena vā avipariṇāmadhammena vā, sotaṃ suññaṃ…pe… ghānaṃ suññaṃ… jivhā suññā… kāyo suñño… mano suñño attena vā attaniyena vā niccena vā dhuvena vā sassatena vā avipariṇāmadhammena vā. Rūpā suññā…pe… saddā suññā… gandhā suññā… rasā suññā… phoṭṭhabbā suññā… dhammā suññā attena vā attaniyena vā niccena vā dhuvena vā sassatena vā avipariṇāmadhammena vā . Cakkhuviññāṇaṃ suññaṃ…pe… manoviññāṇaṃ suññaṃ… cakkhusamphasso suñño … manosamphasso suñño… cakkhusamphassajā vedanā suññā… manosamphassajā vedanā suññā… rūpasaññā suññā… dhammasaññā suññā… rūpasañcetanā suññā… dhammasañcetanā suññā… rūpataṇhā suññā… rūpavitakko suñño… rūpavicāro suñño… dhammavicāro suñño attena vā attaniyena vā niccena vā dhuvena vā sassatena vā avipariṇāmadhammena vā. Evaṃ chahākārehi suññato lokaṃ avekkhati.

    અપિ ચ, દસહાકારેહિ સુઞ્ઞતો લોકં અવેક્ખતિ. રૂપં રિત્તતો તુચ્છતો સુઞ્ઞતો અનત્તતો અસારકતો વધકતો વિભવતો અઘમૂલતો સાસવતો સઙ્ખતતો; વેદનં…પે॰… સઞ્ઞં… સઙ્ખારે… વિઞ્ઞાણં… ચુતિં… ઉપપત્તિં… પટિસન્ધિં… ભવં… સંસારવટ્ટં રિત્તતો તુચ્છતો સુઞ્ઞતો અનત્તતો અસારકતો વધકતો વિભવતો અઘમૂલતો સાસવતો સઙ્ખતતો. એવં દસહાકારેહિ સુઞ્ઞતો લોકં અવેક્ખતિ.

    Api ca, dasahākārehi suññato lokaṃ avekkhati. Rūpaṃ rittato tucchato suññato anattato asārakato vadhakato vibhavato aghamūlato sāsavato saṅkhatato; vedanaṃ…pe… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ… cutiṃ… upapattiṃ… paṭisandhiṃ… bhavaṃ… saṃsāravaṭṭaṃ rittato tucchato suññato anattato asārakato vadhakato vibhavato aghamūlato sāsavato saṅkhatato. Evaṃ dasahākārehi suññato lokaṃ avekkhati.

    અપિ ચ, દ્વાદસહાકારેહિ સુઞ્ઞતો લોકં અવેક્ખતિ. રૂપં ન સત્તો ન જીવો ન નરો ન માણવો ન ઇત્થી ન પુરિસો ન અત્તા ન અત્તનિયં નાહં ન મમ ન કોચિ ન કસ્સચિ; વેદના…પે॰… સઞ્ઞા… સઙ્ખારા… વિઞ્ઞાણં ન સત્તો ન જીવો ન નરો ન માણવો ન ઇત્થી ન પુરિસો ન અત્તા ન અત્તનિયં નાહં ન મમ ન કોચિ ન કસ્સચિ. એવં દ્વાદસહાકારેહિ સુઞ્ઞતો લોકં અવેક્ખતિ.

    Api ca, dvādasahākārehi suññato lokaṃ avekkhati. Rūpaṃ na satto na jīvo na naro na māṇavo na itthī na puriso na attā na attaniyaṃ nāhaṃ na mama na koci na kassaci; vedanā…pe… saññā… saṅkhārā… viññāṇaṃ na satto na jīvo na naro na māṇavo na itthī na puriso na attā na attaniyaṃ nāhaṃ na mama na koci na kassaci. Evaṃ dvādasahākārehi suññato lokaṃ avekkhati.

    વુત્તઞ્હેતં ભગવતા – ‘‘યં, ભિક્ખવે, ન તુમ્હાકં તં પજહથ. તં વો પહીનં દીઘરત્તં હિતાય સુખાય ભવિસ્સતિ. કિઞ્ચ, ભિક્ખવે, ન તુમ્હાકં? રૂપં, ભિક્ખવે, ન તુમ્હાકં; તં પજહથ. તં વો પહીનં દીઘરત્તં હિતાય સુખાય ભવિસ્સતિ. વેદના, ભિક્ખવે, ન તુમ્હાકં; તં પજહથ. સા વો પહીના દીઘરત્તં હિતાય સુખાય ભવિસ્સતિ. સઞ્ઞા, ભિક્ખવે, ન તુમ્હાકં; તં પજહથ. સા વો પહીના દીઘરત્તં હિતાય સુખાય ભવિસ્સતિ. સઙ્ખારા, ભિક્ખવે, ન તુમ્હાકં; તે પજહથ. તે વો પહીના દીઘરત્તં હિતાય સુખાય ભવિસ્સન્તિ. વિઞ્ઞાણં, ભિક્ખવે, ન તુમ્હાકં; તં પજહથ. તં વો પહીનં દીઘરત્તં હિતાય સુખાય ભવિસ્સતિ. સેય્યથાપિ 67, ભિક્ખવે, યં ઇમસ્મિં જેતવને તિણકટ્ઠસાખાપલાસં તં જનો હરેય્ય વા ડહેય્ય વા યથાપચ્ચયં વા કરેય્ય. અપિ નુ તુમ્હાકં એવમસ્સ – ‘અમ્હે જનો હરતિ વા ડહતિ વા યથાપચ્ચયં વા કરોતી’તિ? ‘નો હેતં, ભન્તે’. ‘તં કિસ્સ હેતુ’? ‘ન હિ નો એતં, ભન્તે, અત્તા વા અત્તનિયં વા’તિ. એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, યં ન તુમ્હાકં તં પજહથ; તં વો પહીનં દીઘરત્તં હિતાય સુખાય ભવિસ્સતિ. કિઞ્ચ, ભિક્ખવે, ન તુમ્હાકં? રૂપં, ભિક્ખવે, ન તુમ્હાકં; તં પજહથ. તં વો પહીનં દીઘરત્તં હિતાય સુખાય ભવિસ્સતિ. વેદના…પે॰… સઞ્ઞા… સઙ્ખારા… વિઞ્ઞાણં, ભિક્ખવે, ન તુમ્હાકં; તં પજહથ. તં વો પહીનં દીઘરત્તં હિતાય સુખાય ભવિસ્સતી’’તિ. એવમ્પિ સુઞ્ઞતો લોકં અવેક્ખતિ.

    Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘yaṃ, bhikkhave, na tumhākaṃ taṃ pajahatha. Taṃ vo pahīnaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya bhavissati. Kiñca, bhikkhave, na tumhākaṃ? Rūpaṃ, bhikkhave, na tumhākaṃ; taṃ pajahatha. Taṃ vo pahīnaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya bhavissati. Vedanā, bhikkhave, na tumhākaṃ; taṃ pajahatha. Sā vo pahīnā dīgharattaṃ hitāya sukhāya bhavissati. Saññā, bhikkhave, na tumhākaṃ; taṃ pajahatha. Sā vo pahīnā dīgharattaṃ hitāya sukhāya bhavissati. Saṅkhārā, bhikkhave, na tumhākaṃ; te pajahatha. Te vo pahīnā dīgharattaṃ hitāya sukhāya bhavissanti. Viññāṇaṃ, bhikkhave, na tumhākaṃ; taṃ pajahatha. Taṃ vo pahīnaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya bhavissati. Seyyathāpi 68, bhikkhave, yaṃ imasmiṃ jetavane tiṇakaṭṭhasākhāpalāsaṃ taṃ jano hareyya vā ḍaheyya vā yathāpaccayaṃ vā kareyya. Api nu tumhākaṃ evamassa – ‘amhe jano harati vā ḍahati vā yathāpaccayaṃ vā karotī’ti? ‘No hetaṃ, bhante’. ‘Taṃ kissa hetu’? ‘Na hi no etaṃ, bhante, attā vā attaniyaṃ vā’ti. Evameva kho, bhikkhave, yaṃ na tumhākaṃ taṃ pajahatha; taṃ vo pahīnaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya bhavissati. Kiñca, bhikkhave, na tumhākaṃ? Rūpaṃ, bhikkhave, na tumhākaṃ; taṃ pajahatha. Taṃ vo pahīnaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya bhavissati. Vedanā…pe… saññā… saṅkhārā… viññāṇaṃ, bhikkhave, na tumhākaṃ; taṃ pajahatha. Taṃ vo pahīnaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya bhavissatī’’ti. Evampi suññato lokaṃ avekkhati.

    આયસ્મા આનન્દો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘‘સુઞ્ઞો 69 લોકો, સુઞ્ઞો લોકો’તિ, ભન્તે, વુચ્ચતિ. કિત્તાવતા નુ ખો, ભન્તે, સુઞ્ઞો લોકોતિ વુચ્ચતી’’તિ? ‘‘યસ્મા ચ ખો, આનન્દ, સુઞ્ઞં અત્તેન વા અત્તનિયેન વા, તસ્મા સુઞ્ઞો લોકોતિ વુચ્ચતિ. કિઞ્ચાનન્દ, સુઞ્ઞં અત્તેન વા અત્તનિયેન વા? ચક્ખુ ખો, આનન્દ, સુઞ્ઞં અત્તેન વા અત્તનિયેન વા. રૂપા સુઞ્ઞા…પે॰… ચક્ખુવિઞ્ઞાણં સુઞ્ઞં… ચક્ખુસમ્ફસ્સો સુઞ્ઞો… યમ્પિદં ચક્ખુસમ્ફસ્સપચ્ચયા ઉપ્પજ્જતિ વેદયિતં સુખં વા દુક્ખં વા અદુક્ખમસુખં વા તમ્પિ સુઞ્ઞં અત્તેન વા અત્તનિયેન વા. સોતં સુઞ્ઞં… સદ્દા સુઞ્ઞા… ઘાનં સુઞ્ઞં… ગન્ધા સુઞ્ઞા… જિવ્હા સુઞ્ઞા… રસા સુઞ્ઞા… કાયો સુઞ્ઞો … ફોટ્ઠબ્બા સુઞ્ઞા… મનો સુઞ્ઞો… ધમ્મા સુઞ્ઞા… મનોવિઞ્ઞાણં સુઞ્ઞં… મનોસમ્ફસ્સો સુઞ્ઞો… યમ્પિદં સુઞ્ઞં મનોસમ્ફસ્સપચ્ચયા ઉપ્પજ્જતિ વેદયિતં સુખં વા દુક્ખં વા અદુક્ખમસુખં વા તમ્પિ સુઞ્ઞં અત્તેન વા અત્તનિયેન વા. યસ્મા ચ ખો, આનન્દ, સુઞ્ઞં અત્તેન વા અત્તનિયેન વા, તસ્મા સુઞ્ઞો લોકોતિ વુચ્ચતી’’તિ. એવમ્પિ સુઞ્ઞતો લોકં અવેક્ખતિ.

    Āyasmā ānando bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘‘suñño 70 loko, suñño loko’ti, bhante, vuccati. Kittāvatā nu kho, bhante, suñño lokoti vuccatī’’ti? ‘‘Yasmā ca kho, ānanda, suññaṃ attena vā attaniyena vā, tasmā suñño lokoti vuccati. Kiñcānanda, suññaṃ attena vā attaniyena vā? Cakkhu kho, ānanda, suññaṃ attena vā attaniyena vā. Rūpā suññā…pe… cakkhuviññāṇaṃ suññaṃ… cakkhusamphasso suñño… yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi suññaṃ attena vā attaniyena vā. Sotaṃ suññaṃ… saddā suññā… ghānaṃ suññaṃ… gandhā suññā… jivhā suññā… rasā suññā… kāyo suñño … phoṭṭhabbā suññā… mano suñño… dhammā suññā… manoviññāṇaṃ suññaṃ… manosamphasso suñño… yampidaṃ suññaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi suññaṃ attena vā attaniyena vā. Yasmā ca kho, ānanda, suññaṃ attena vā attaniyena vā, tasmā suñño lokoti vuccatī’’ti. Evampi suññato lokaṃ avekkhati.

    ‘‘સુદ્ધં ધમ્મસમુપ્પાદં, સુદ્ધસઙ્ખારસન્તતિં;

    ‘‘Suddhaṃ dhammasamuppādaṃ, suddhasaṅkhārasantatiṃ;

    પસ્સન્તસ્સ યથાભૂતં, ન ભયં હોતિ ગામણિ.

    Passantassa yathābhūtaṃ, na bhayaṃ hoti gāmaṇi.

    ‘‘તિણકટ્ઠસમં લોકં, યદા પઞ્ઞાય પસ્સતિ;

    ‘‘Tiṇakaṭṭhasamaṃ lokaṃ, yadā paññāya passati;

    નાઞ્ઞં 71 પત્થયતે કિઞ્ચિ, અઞ્ઞત્રપ્પટિસન્ધિયા’’તિ.

    Nāññaṃ 72 patthayate kiñci, aññatrappaṭisandhiyā’’ti.

    એવમ્પિ સુઞ્ઞતો લોકં અવેક્ખતિ.

    Evampi suññato lokaṃ avekkhati.

    વુત્તઞ્હેતં ભગવતા 73 – ‘‘એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ રૂપં સમન્નેસતિ યાવતા રૂપસ્સ ગતિ, વેદનં સમન્નેસતિ યાવતા વેદનાય ગતિ, સઞ્ઞં સમન્નેસતિ યાવતા સઞ્ઞાય ગતિ, સઙ્ખારે સમન્નેસતિ યાવતા સઙ્ખારાનં ગતિ, વિઞ્ઞાણં સમન્નેસતિ યાવતા વિઞ્ઞાણસ્સ ગતિ . તસ્સ રૂપં 74 સમન્નેસતો યાવતા રૂપસ્સ ગતિ, વેદનં…પે॰… સઞ્ઞં… સઙ્ખારે… વિઞ્ઞાણં સમન્નેસતો યાવતા વિઞ્ઞાણસ્સ ગતિ, યમ્પિસ્સ તં હોતિ અહન્તિ વા મમન્તિ વા અસ્મીતિ વા, તમ્પિ તસ્સ ન હોતી’’તિ. એવમ્પિ સુઞ્ઞતો લોકં અવેક્ખતિ.

    Vuttañhetaṃ bhagavatā 75 – ‘‘evameva kho, bhikkhave, bhikkhu rūpaṃ samannesati yāvatā rūpassa gati, vedanaṃ samannesati yāvatā vedanāya gati, saññaṃ samannesati yāvatā saññāya gati, saṅkhāre samannesati yāvatā saṅkhārānaṃ gati, viññāṇaṃ samannesati yāvatā viññāṇassa gati . Tassa rūpaṃ 76 samannesato yāvatā rūpassa gati, vedanaṃ…pe… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ samannesato yāvatā viññāṇassa gati, yampissa taṃ hoti ahanti vā mamanti vā asmīti vā, tampi tassa na hotī’’ti. Evampi suññato lokaṃ avekkhati.

    સુઞ્ઞતો લોકં અવેક્ખસ્સૂતિ સુઞ્ઞતો લોકં અવેક્ખસ્સુ પચ્ચવેક્ખસ્સુ દક્ખસ્સુ તુલેહિ તીરેહિ વિભાવેહિ વિભૂતં કરોહીતિ – સુઞ્ઞતો લોકં અવેક્ખસ્સુ.

    Suññato lokaṃ avekkhassūti suññato lokaṃ avekkhassu paccavekkhassu dakkhassu tulehi tīrehi vibhāvehi vibhūtaṃ karohīti – suññato lokaṃ avekkhassu.

    મોઘરાજ સદા સતોતિ. મોઘરાજાતિ ભગવા તં બ્રાહ્મણં નામેન આલપતિ. સદાતિ સબ્બકાલં…પે॰… પચ્છિમે વયોખન્ધે. સતોતિ ચતૂહિ કારણેહિ સતો – કાયે કાયાનુપસ્સનાસતિપટ્ઠાનં ભાવેન્તો સતો…પે॰… સો વુચ્ચતિ સતોતિ – મોઘરાજ સદા સતો.

    Mogharāja sadā satoti. Mogharājāti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati. Sadāti sabbakālaṃ…pe… pacchime vayokhandhe. Satoti catūhi kāraṇehi sato – kāye kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato…pe… so vuccati satoti – mogharāja sadā sato.

    અત્તાનુદિટ્ઠિં ઊહચ્ચાતિ અત્તાનુદિટ્ઠિ વુચ્ચતિ વીસતિવત્થુકા સક્કાયદિટ્ઠિ. ઇધ અસ્સુતવા પુથુજ્જનો અરિયાનં અદસ્સાવી અરિયધમ્મસ્સ અકોવિદો અરિયધમ્મે અવિનીતો સપ્પુરિસાનં અદસ્સાવી સપ્પુરિસધમ્મસ્સ અકોવિદો સપ્પુરિસધમ્મે અવિનીતો રૂપં અત્તતો સમનુપસ્સતિ રૂપવન્તં વા અત્તાનં અત્તનિ વા રૂપં રૂપસ્મિં વા અત્તાનં, વેદનં…પે॰… સઞ્ઞં… સઙ્ખારે… વિઞ્ઞાણં અત્તતો સમનુપસ્સતિ વિઞ્ઞાણવન્તં વા અત્તાનં અત્તનિ વા વિઞ્ઞાણં વિઞ્ઞાણસ્મિં વા અત્તાનં. યા એવરૂપા દિટ્ઠિ દિટ્ઠિગતં દિટ્ઠિગહનં દિટ્ઠિકન્તારો દિટ્ઠિવિસૂકાયિકં દિટ્ઠિવિપ્ફન્દિતં દિટ્ઠિસંયોજનં ગાહો પટિગ્ગાહો અભિનિવેસો પરામાસો કુમ્મગ્ગો મિચ્છાપથો મિચ્છત્તં તિત્થાયતનં વિપરિયેસગ્ગાહો વિપરીતગ્ગાહો વિપલ્લાસગ્ગાહો મિચ્છાગાહો અયાથાવકસ્મિં યાથાવકન્તિ ગાહો યાવતા દ્વાસટ્ઠિ દિટ્ઠિગતાનિ, અયં અત્તાનુદિટ્ઠિ. અત્તાનુદિટ્ઠિં ઊહચ્ચાતિ અત્તાનુદિટ્ઠિં ઊહચ્ચ સમૂહચ્ચ 77 ઉદ્ધરિત્વા સમુદ્ધરિત્વા ઉપ્પાટયિત્વા સમુપ્પાટયિત્વા પજહિત્વા વિનોદેત્વા બ્યન્તીકરિત્વા અનભાવં ગમેત્વાતિ – અત્તાનુદિટ્ઠિં ઊહચ્ચ.

    Attānudiṭṭhiṃ ūhaccāti attānudiṭṭhi vuccati vīsativatthukā sakkāyadiṭṭhi. Idha assutavā puthujjano ariyānaṃ adassāvī ariyadhammassa akovido ariyadhamme avinīto sappurisānaṃ adassāvī sappurisadhammassa akovido sappurisadhamme avinīto rūpaṃ attato samanupassati rūpavantaṃ vā attānaṃ attani vā rūpaṃ rūpasmiṃ vā attānaṃ, vedanaṃ…pe… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ attato samanupassati viññāṇavantaṃ vā attānaṃ attani vā viññāṇaṃ viññāṇasmiṃ vā attānaṃ. Yā evarūpā diṭṭhi diṭṭhigataṃ diṭṭhigahanaṃ diṭṭhikantāro diṭṭhivisūkāyikaṃ diṭṭhivipphanditaṃ diṭṭhisaṃyojanaṃ gāho paṭiggāho abhiniveso parāmāso kummaggo micchāpatho micchattaṃ titthāyatanaṃ vipariyesaggāho viparītaggāho vipallāsaggāho micchāgāho ayāthāvakasmiṃ yāthāvakanti gāho yāvatā dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni, ayaṃ attānudiṭṭhi. Attānudiṭṭhiṃ ūhaccāti attānudiṭṭhiṃ ūhacca samūhacca 78 uddharitvā samuddharitvā uppāṭayitvā samuppāṭayitvā pajahitvā vinodetvā byantīkaritvā anabhāvaṃ gametvāti – attānudiṭṭhiṃ ūhacca.

    એવં મચ્ચુતરો સિયાતિ એવં મચ્ચુપિ તરેય્યાસિ, જરાપિ તરેય્યાસિ, મરણમ્પિ તરેય્યાસિ ઉત્તરેય્યાસિ પતરેય્યાસિ સમતિક્કમેય્યાસિ વીતિવત્તેય્યાસીતિ – એવં મચ્ચુતરો સિયા.

    Evaṃ maccutaro siyāti evaṃ maccupi tareyyāsi, jarāpi tareyyāsi, maraṇampi tareyyāsi uttareyyāsi patareyyāsi samatikkameyyāsi vītivatteyyāsīti – evaṃ maccutaro siyā.

    એવં લોકં અવેક્ખન્તન્તિ એવં લોકં અવેક્ખન્તં પચ્ચવેક્ખન્તં તુલયન્તં તીરયન્તં વિભાવયન્તં વિભૂતં કરોન્તન્તિ – એવં લોકં અવેક્ખન્તં.

    Evaṃlokaṃ avekkhantanti evaṃ lokaṃ avekkhantaṃ paccavekkhantaṃ tulayantaṃ tīrayantaṃ vibhāvayantaṃ vibhūtaṃ karontanti – evaṃ lokaṃ avekkhantaṃ.

    મચ્ચુરાજા ન પસ્સતીતિ મચ્ચુપિ મચ્ચુરાજા, મારોપિ મચ્ચુરાજા, મરણમ્પિ મચ્ચુરાજા. ન પસ્સતીતિ મચ્ચુરાજા ન પસ્સતી ન દક્ખતિ નાધિગચ્છતિ ન વિન્દતિ ન પટિલભતિ. વુત્તઞ્હેતં ભગવતા – ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, આરઞ્ઞિકો મિગો અરઞ્ઞે પવને ચરમાનો વિસ્સત્થો ગચ્છતિ વિસ્સત્થો 79 તિટ્ઠતિ વિસ્સત્થો નિસીદતિ વિસ્સત્થો સેય્યં કપ્પેતિ. તં કિસ્સ હેતુ? અનાપાથગતો 80, ભિક્ખવે, લુદ્દસ્સ. એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ વિવિચ્ચેવ કામેહિ વિવિચ્ચ અકુસલેહિ ધમ્મેહિ સવિતક્કં સવિચારં વિવેકજં પીતિસુખં પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, ‘ભિક્ખુ અન્ધમકાસિ 81 મારં, અપદં વધિત્વા મારચક્ખું અદસ્સનં ગતો પાપિમતો’.

    Maccurājā na passatīti maccupi maccurājā, māropi maccurājā, maraṇampi maccurājā. Na passatīti maccurājā na passatī na dakkhati nādhigacchati na vindati na paṭilabhati. Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘seyyathāpi, bhikkhave, āraññiko migo araññe pavane caramāno vissattho gacchati vissattho 82 tiṭṭhati vissattho nisīdati vissattho seyyaṃ kappeti. Taṃ kissa hetu? Anāpāthagato 83, bhikkhave, luddassa. Evameva kho, bhikkhave, bhikkhu vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Ayaṃ vuccati, bhikkhave, ‘bhikkhu andhamakāsi 84 māraṃ, apadaṃ vadhitvā māracakkhuṃ adassanaṃ gato pāpimato’.

    ‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા અજ્ઝત્તં સમ્પસાદનં ચેતસો એકોદિભાવં અવિતક્કં અવિચારં સમાધિજં પીતિસુખં દુતિયં ઝાનં…પે॰… તતિયં ઝાનં… ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, ‘ભિક્ખુ અન્ધમકાસિ મારં, અપદં વધિત્વા મારચક્ખું અદસ્સનં ગતો પાપિમતો’.

    ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu vitakkavicārānaṃ vūpasamā ajjhattaṃ sampasādanaṃ cetaso ekodibhāvaṃ avitakkaṃ avicāraṃ samādhijaṃ pītisukhaṃ dutiyaṃ jhānaṃ…pe… tatiyaṃ jhānaṃ… catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Ayaṃ vuccati, bhikkhave, ‘bhikkhu andhamakāsi māraṃ, apadaṃ vadhitvā māracakkhuṃ adassanaṃ gato pāpimato’.

    ‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સબ્બસો રૂપસઞ્ઞાનં સમતિક્કમા, પટિઘસઞ્ઞાનં અત્થઙ્ગમા, નાનત્તસઞ્ઞાનં અમનસિકારા, અનન્તો આકાસોતિ આકાસાનઞ્ચાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, ‘ભિક્ખુ અન્ધમકાસિ મારં, અપદં વધિત્વા મારચક્ખું અદસ્સનં ગતો પાપિમતો’.

    ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamā, paṭighasaññānaṃ atthaṅgamā, nānattasaññānaṃ amanasikārā, ananto ākāsoti ākāsānañcāyatanaṃ upasampajja viharati. Ayaṃ vuccati, bhikkhave, ‘bhikkhu andhamakāsi māraṃ, apadaṃ vadhitvā māracakkhuṃ adassanaṃ gato pāpimato’.

    ‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સબ્બસો આકાસાનઞ્ચાયતનં સમતિક્કમ્મ અનન્તં વિઞ્ઞાણન્તિ વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ…પે॰….

    ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu sabbaso ākāsānañcāyatanaṃ samatikkamma anantaṃ viññāṇanti viññāṇañcāyatanaṃ upasampajja viharati…pe….

    ‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, સબ્બસો વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં સમતિક્કમ્મ નત્થિ કિઞ્ચીતિ આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ…પે॰….

    ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, sabbaso viññāṇañcāyatanaṃ samatikkamma natthi kiñcīti ākiñcaññāyatanaṃ upasampajja viharati…pe….

    ‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, સબ્બસો આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં સમતિક્કમ્મ નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ…પે॰….

    ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, sabbaso ākiñcaññāyatanaṃ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanaṃ upasampajja viharati…pe….

    ‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, સબ્બસો નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનં સમતિક્કમ્મ સઞ્ઞાવેદયિતનિરોધં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ; પઞ્ઞાય ચસ્સ દિસ્વા આસવા પરિક્ખીણા હોન્તિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, ‘ભિક્ખુ અન્ધમકાસિ મારં, અપદં વધિત્વા મારચક્ખું અદસ્સનં ગતો પાપિમતો, તિણ્ણો લોકે વિસત્તિક’ન્તિ. સો વિસ્સત્થો ગચ્છતિ વિસ્સત્થો તિટ્ઠતિ વિસ્સત્થો નિસીદતિ વિસ્સત્થો સેય્યં કપ્પેતિ. તં કિસ્સ હેતુ? અનાપાથગતો ભિક્ખુ પાપિમતો’’તિ – મચ્ચુરાજા ન પસ્સતિ. તેનાહ ભગવા –

    ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaṃ samatikkamma saññāvedayitanirodhaṃ upasampajja viharati; paññāya cassa disvā āsavā parikkhīṇā honti. Ayaṃ vuccati, bhikkhave, ‘bhikkhu andhamakāsi māraṃ, apadaṃ vadhitvā māracakkhuṃ adassanaṃ gato pāpimato, tiṇṇo loke visattika’nti. So vissattho gacchati vissattho tiṭṭhati vissattho nisīdati vissattho seyyaṃ kappeti. Taṃ kissa hetu? Anāpāthagato bhikkhu pāpimato’’ti – maccurājā na passati. Tenāha bhagavā –

    ‘‘સુઞ્ઞતો લોકં અવેક્ખસ્સુ, મોઘરાજ સદા સતો;

    ‘‘Suññato lokaṃ avekkhassu, mogharāja sadā sato;

    અત્તાનુદિટ્ઠિં ઊહચ્ચ, એવં મચ્ચુતરો સિયા;

    Attānudiṭṭhiṃ ūhacca, evaṃ maccutaro siyā;

    એવં લોકં અવેક્ખન્તં, મચ્ચુરાજા ન પસ્સતી’’તિ.

    Evaṃ lokaṃ avekkhantaṃ, maccurājā na passatī’’ti.

    સહ ગાથાપરિયોસાના…પે॰… સત્થા મે, ભન્તે ભગવા, સાવકોહમસ્મીતિ.

    Saha gāthāpariyosānā…pe… satthā me, bhante bhagavā, sāvakohamasmīti.

    મોઘરાજમાણવપુચ્છાનિદ્દેસો પન્નરસમો.

    Mogharājamāṇavapucchāniddeso pannarasamo.







    Footnotes:
    1. દેવિસિ (સ્યા॰)
    2. devisi (syā.)
    3. ચક્ખુસમનન્તરા (સ્યા॰)
    4. cakkhusamanantarā (syā.)
    5. દિબ્બેન ચક્ખુનાપિ (ક॰)
    6. dibbena cakkhunāpi (ka.)
    7. ઉમ્મારપુપ્ફસમાનં (સ્યા॰) મહાનિ॰ ૧૫૬
    8. અળારિટ્ઠકસમાનં (સ્યા॰)
    9. અત્થઙ્ગમિતો (સ્યા॰ ક॰)
    10. અકાલમેઘો (સ્યા॰ ક॰) પસ્સ મહાનિ॰ ૧૫૬
    11. ummārapupphasamānaṃ (syā.) mahāni. 156
    12. aḷāriṭṭhakasamānaṃ (syā.)
    13. atthaṅgamito (syā. ka.)
    14. akālamegho (syā. ka.) passa mahāni. 156
    15. તિસહસ્સિં મહાસહસ્સમ્પિ (ક॰)
    16. યાવતા (સી॰ ક॰)
    17. tisahassiṃ mahāsahassampi (ka.)
    18. yāvatā (sī. ka.)
    19. ધમ્મસામિ (સ્યા॰ ક॰)
    20. અફુસિતં (સ્યા॰ ક॰)
    21. અતીતાનાગતપચ્ચુપ્પન્નં (સ્યા॰)
    22. અત્થિ ધમ્મં જાનિતબ્બં (ક॰)
    23. પરમત્થો વા અત્થો (ક॰)
    24. dhammasāmi (syā. ka.)
    25. aphusitaṃ (syā. ka.)
    26. atītānāgatapaccuppannaṃ (syā.)
    27. atthi dhammaṃ jānitabbaṃ (ka.)
    28. paramattho vā attho (ka.)
    29. તિમિતિપિઙ્ગલં (ક॰)
    30. timitipiṅgalaṃ (ka.)
    31. તે ભિન્દન્તા (સ્યા॰ ક॰)
    32. ભગવતો (ક॰)
    33. te bhindantā (syā. ka.)
    34. bhagavato (ka.)
    35. ઓલોકેન્તો (ક॰)
    36. પર … દસ્સાવિને (ક॰)
    37. અન્તોનિમ્મુગ્ગપોસીનિ (ક॰)
    38. બુદ્ધસુબુદ્ધતં (ક॰)
    39. olokento (ka.)
    40. para … dassāvine (ka.)
    41. antonimmuggaposīni (ka.)
    42. buddhasubuddhataṃ (ka.)
    43. સોકાવકિણ્ણં (સ્યા॰)
    44. sokāvakiṇṇaṃ (syā.)
    45. સમ્પાયતીતિ (સ્યા॰)
    46. sampāyatīti (syā.)
    47. સદેવકો લોકો (ક॰)
    48. યમિદં (ક॰) પસ્સ સં॰ નિ॰ ૪.૮૨
    49. sadevako loko (ka.)
    50. yamidaṃ (ka.) passa saṃ. ni. 4.82
    51. અવસ્સિયપવત્ત … (સ્યા॰)
    52. પસ્સ સં॰ નિ॰ ૩.૫૯
    53. avassiyapavatta … (syā.)
    54. passa saṃ. ni. 3.59
    55. પરેસં (સ્યા॰) પસ્સ સં॰ નિ॰ ૨.૩૭
    56. paresaṃ (syā.) passa saṃ. ni. 2.37
    57. સેતવચ્છો (ક॰)
    58. પાળિભદ્દકો (ક॰)
    59. ફેણુપિણ્ડો (સ્યા॰)
    60. પુબ્બુલકં (સ્યા॰)
    61. setavaccho (ka.)
    62. pāḷibhaddako (ka.)
    63. pheṇupiṇḍo (syā.)
    64. pubbulakaṃ (syā.)
    65. સ્યા॰ … પોત્થકે ઇમસ્મિં ઠાને અઞ્ઞથા દિસ્સતિ
    66. syā. … potthake imasmiṃ ṭhāne aññathā dissati
    67. તં કિં મઞ્ઞથ (સ્યા॰ ક॰) પસ્સ સં॰ નિ॰ ૩.૩૩
    68. taṃ kiṃ maññatha (syā. ka.) passa saṃ. ni. 3.33
    69. સુઞ્ઞતો (ક॰) પસ્સ સં॰ નિ॰ ૪.૮૫
    70. suññato (ka.) passa saṃ. ni. 4.85
    71. ન અઞ્ઞં (સી॰ સ્યા॰ ક॰)
    72. na aññaṃ (sī. syā. ka.)
    73. પસ્સ સં॰ નિ॰ ૪.૨૪૬
    74. તસ્સ ભિક્ખુનો રૂપં (સ્યા॰)
    75. passa saṃ. ni. 4.246
    76. tassa bhikkhuno rūpaṃ (syā.)
    77. ઉહચ્ચ સમુહચ્ચ (ક॰) સદ્દનીતિયા પન સમેતિ
    78. uhacca samuhacca (ka.) saddanītiyā pana sameti
    79. વિસ્સટ્ઠો (ક॰)
    80. અનાપાતગતો (ક॰)
    81. અન્તમકાસિ (ક॰) પસ્સ મ॰ નિ॰ ૧.૨૭૧
    82. vissaṭṭho (ka.)
    83. anāpātagato (ka.)
    84. antamakāsi (ka.) passa ma. ni. 1.271



    Related texts:



    અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ખુદ્દકનિકાય (અટ્ઠકથા) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / ચૂળનિદ્દેસ-અટ્ઠકથા • Cūḷaniddesa-aṭṭhakathā / ૧૫. મોઘરાજમાણવસુત્તનિદ્દેસવણ્ણના • 15. Mogharājamāṇavasuttaniddesavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact