Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પટિસમ્ભિદામગ્ગપાળિ • Paṭisambhidāmaggapāḷi |
૩૪. નિરોધસમાપત્તિઞાણનિદ્દેસો
34. Nirodhasamāpattiñāṇaniddeso
૮૩. કથં દ્વીહિ બલેહિ સમન્નાગતત્તા તયો ચ સઙ્ખારાનં પટિપ્પસ્સદ્ધિયા સોળસહિ ઞાણચરિયાહિ નવહિ સમાધિચરિયાહિ વસિભાવતા પઞ્ઞા નિરોધસમાપત્તિયા ઞાણં?
83. Kathaṃ dvīhi balehi samannāgatattā tayo ca saṅkhārānaṃ paṭippassaddhiyā soḷasahi ñāṇacariyāhi navahi samādhicariyāhi vasibhāvatā paññā nirodhasamāpattiyā ñāṇaṃ?
દ્વીહિ બલેહીતિ દ્વે બલાનિ – સમથબલં, વિપસ્સનાબલં. કતમં સમથબલં? નેક્ખમ્મવસેન ચિત્તસ્સેકગ્ગતા અવિક્ખેપો સમથબલં. અબ્યાપાદવસેન ચિત્તસ્સેકગ્ગતા અવિક્ખેપો સમથબલં. આલોકસઞ્ઞાવસેન ચિત્તસ્સેકગ્ગતા અવિક્ખેપો સમથબલં. અવિક્ખેપવસેન ચિત્તસ્સેકગ્ગતા અવિક્ખેપો સમથબલં…પે॰… પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી અસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સેકગ્ગતા અવિક્ખેપો સમથબલં. પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી પસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સેકગ્ગતા અવિક્ખેપો સમથબલં.
Dvīhibalehīti dve balāni – samathabalaṃ, vipassanābalaṃ. Katamaṃ samathabalaṃ? Nekkhammavasena cittassekaggatā avikkhepo samathabalaṃ. Abyāpādavasena cittassekaggatā avikkhepo samathabalaṃ. Ālokasaññāvasena cittassekaggatā avikkhepo samathabalaṃ. Avikkhepavasena cittassekaggatā avikkhepo samathabalaṃ…pe… paṭinissaggānupassī assāsavasena cittassekaggatā avikkhepo samathabalaṃ. Paṭinissaggānupassī passāsavasena cittassekaggatā avikkhepo samathabalaṃ.
સમથબલન્તિ કેનટ્ઠેન સમથબલં? પઠમેન ઝાનેન નીવરણે ન કમ્પતીતિ – સમથબલં. દુતિયેન ઝાનેન વિતક્કવિચારે ન કમ્પતીતિ – સમથબલં. તતિયેન ઝાનેન પીતિયા ન કમ્પતીતિ – સમથબલં. ચતુત્થેન ઝાનેન સુખદુક્ખે ન કમ્પતીતિ – સમથબલં. આકાસાનઞ્ચાયતનસમાપત્તિયા રૂપસઞ્ઞાય પટિઘસઞ્ઞાય નાનત્તસઞ્ઞાય ન કમ્પતીતિ – સમથબલં. વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનસમાપત્તિયા આકાસાનઞ્ચાયતનસઞ્ઞાય ન કમ્પતીતિ – સમથબલં. આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનસમાપત્તિયા વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનસઞ્ઞાય ન કમ્પતીતિ – સમથબલં. નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનસમાપત્તિયા આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનસઞ્ઞાય ન કમ્પતીતિ – સમથબલં. ઉદ્ધચ્ચે ચ ઉદ્ધચ્ચસહગતકિલેસે ચ ખન્ધે ચ ન કમ્પતિ ન ચલતિ ન વેધતીતિ – સમથબલં. ઇદં સમથબલં.
Samathabalanti kenaṭṭhena samathabalaṃ? Paṭhamena jhānena nīvaraṇe na kampatīti – samathabalaṃ. Dutiyena jhānena vitakkavicāre na kampatīti – samathabalaṃ. Tatiyena jhānena pītiyā na kampatīti – samathabalaṃ. Catutthena jhānena sukhadukkhe na kampatīti – samathabalaṃ. Ākāsānañcāyatanasamāpattiyā rūpasaññāya paṭighasaññāya nānattasaññāya na kampatīti – samathabalaṃ. Viññāṇañcāyatanasamāpattiyā ākāsānañcāyatanasaññāya na kampatīti – samathabalaṃ. Ākiñcaññāyatanasamāpattiyā viññāṇañcāyatanasaññāya na kampatīti – samathabalaṃ. Nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyā ākiñcaññāyatanasaññāya na kampatīti – samathabalaṃ. Uddhacce ca uddhaccasahagatakilese ca khandhe ca na kampati na calati na vedhatīti – samathabalaṃ. Idaṃ samathabalaṃ.
કતમં વિપસ્સનાબલં? અનિચ્ચાનુપસ્સના વિપસ્સનાબલં. દુક્ખાનુપસ્સના વિપસ્સનાબલં. અનત્તાનુપસ્સના વિપસ્સનાબલં. નિબ્બિદાનુપસ્સના વિપસ્સનાબલં. વિરાગાનુપસ્સના વિપસ્સનાબલં . નિરોધાનુપસ્સના વિપસ્સનાબલં. પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સના વિપસ્સનાબલં. રૂપે અનિચ્ચાનુપસ્સના વિપસ્સનાબલં …પે॰… રૂપે પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સના વિપસ્સનાબલં. વેદનાય…પે॰… સઞ્ઞાય… સઙ્ખારેસુ… વિઞ્ઞાણે… ચક્ખુસ્મિં…પે॰… જરામરણે અનિચ્ચાનુપસ્સના વિપસ્સનાબલં…પે॰… જરામરણે પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સના વિપસ્સનાબલં.
Katamaṃ vipassanābalaṃ? Aniccānupassanā vipassanābalaṃ. Dukkhānupassanā vipassanābalaṃ. Anattānupassanā vipassanābalaṃ. Nibbidānupassanā vipassanābalaṃ. Virāgānupassanā vipassanābalaṃ . Nirodhānupassanā vipassanābalaṃ. Paṭinissaggānupassanā vipassanābalaṃ. Rūpe aniccānupassanā vipassanābalaṃ …pe… rūpe paṭinissaggānupassanā vipassanābalaṃ. Vedanāya…pe… saññāya… saṅkhāresu… viññāṇe… cakkhusmiṃ…pe… jarāmaraṇe aniccānupassanā vipassanābalaṃ…pe… jarāmaraṇe paṭinissaggānupassanā vipassanābalaṃ.
વિપસ્સનાબલન્તિ કેનટ્ઠેન વિપસ્સનાબલં? અનિચ્ચાનુપસ્સનાય નિચ્ચસઞ્ઞાય ન કમ્પતીતિ – વિપસ્સનાબલં. દુક્ખાનુપસ્સનાય સુખસઞ્ઞાય ન કમ્પતીતિ – વિપસ્સનાબલં. અનત્તાનુપસ્સનાય અત્તસઞ્ઞાય ન કમ્પતીતિ – વિપસ્સનાબલં. નિબ્બિદાનુપસ્સનાય નન્દિયા ન કમ્પતીતિ – વિપસ્સનાબલં. વિરાગાનુપસ્સનાય રાગે ન કમ્પતીતિ – વિપસ્સનાબલં. નિરોધાનુપસ્સનાય સમુદયે ન કમ્પતીતિ – વિપસ્સનાબલં. પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સનાય આદાને ન કમ્પતીતિ – વિપસ્સનાબલં. અવિજ્જાય ચ અવિજ્જા સહગતકિલેસે ચ ખન્ધે ચ ન કમ્પતિ ન ચલતિ ન વેધતીતિ – વિપસ્સનાબલં. ઇદં વિપસ્સનાબલં.
Vipassanābalanti kenaṭṭhena vipassanābalaṃ? Aniccānupassanāya niccasaññāya na kampatīti – vipassanābalaṃ. Dukkhānupassanāya sukhasaññāya na kampatīti – vipassanābalaṃ. Anattānupassanāya attasaññāya na kampatīti – vipassanābalaṃ. Nibbidānupassanāya nandiyā na kampatīti – vipassanābalaṃ. Virāgānupassanāya rāge na kampatīti – vipassanābalaṃ. Nirodhānupassanāya samudaye na kampatīti – vipassanābalaṃ. Paṭinissaggānupassanāya ādāne na kampatīti – vipassanābalaṃ. Avijjāya ca avijjā sahagatakilese ca khandhe ca na kampati na calati na vedhatīti – vipassanābalaṃ. Idaṃ vipassanābalaṃ.
તયો ચ સઙ્ખારાનં પટિપ્પસ્સદ્ધિયાતિ કતમેસં તિણ્ણન્નં સઙ્ખારાનં પટિપ્પસ્સદ્ધિયા? દુતિયં ઝાનં સમાપન્નસ્સ વિતક્કવિચારા વચીસઙ્ખારા પટિપ્પસ્સદ્ધા હોન્તિ. ચતુત્થં ઝાનં સમાપન્નસ્સ અસ્સાસપસ્સાસા કાયસઙ્ખારા પટિપ્પસ્સદ્ધા હોન્તિ. સઞ્ઞાવેદયિતનિરોધં સમાપન્નસ્સ સઞ્ઞા ચ વેદના ચ ચિત્તસઙ્ખારા પટિપ્પસ્સદ્ધા હોન્તિ. ઇમેસં તિણ્ણન્નં સઙ્ખારાનં પટિપ્પસ્સદ્ધિયા .
Tayo ca saṅkhārānaṃ paṭippassaddhiyāti katamesaṃ tiṇṇannaṃ saṅkhārānaṃ paṭippassaddhiyā? Dutiyaṃ jhānaṃ samāpannassa vitakkavicārā vacīsaṅkhārā paṭippassaddhā honti. Catutthaṃ jhānaṃ samāpannassa assāsapassāsā kāyasaṅkhārā paṭippassaddhā honti. Saññāvedayitanirodhaṃ samāpannassa saññā ca vedanā ca cittasaṅkhārā paṭippassaddhā honti. Imesaṃ tiṇṇannaṃ saṅkhārānaṃ paṭippassaddhiyā .
૮૪. સોળસહિ ઞાણચરિયાહીતિ કતમાહિ સોળસહિ ઞાણચરિયાહિ? અનિચ્ચાનુપસ્સના ઞાણચરિયા, દુક્ખાનુપસ્સના ઞાણચરિયા, અનત્તાનુપસ્સના ઞાણચરિયા, નિબ્બિદાનુપસ્સના ઞાણચરિયા, વિરાગાનુપસ્સના ઞાણચરિયા, નિરોધાનુપસ્સના ઞાણચરિયા, પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સના ઞાણચરિયા, વિવટ્ટનાનુપસ્સના ઞાણચરિયા, સોતાપત્તિમગ્ગો ઞાણચરિયા, સોતાપત્તિફલસમાપત્તિ ઞાણચરિયા, સકદાગામિમગ્ગો ઞાણચરિયા, સકદાગામિફલસમાપત્તિ ઞાણચરિયા, અનાગામિમગ્ગો ઞાણચરિયા, અનાગામિફલસમાપત્તિ ઞાણચરિયા, અરહત્તમગ્ગો ઞાણચરિયા, અરહત્તફલસમાપત્તિ ઞાણચરિયા – ઇમાહિ સોળસહિ ઞાણચરિયાહિ.
84.Soḷasahi ñāṇacariyāhīti katamāhi soḷasahi ñāṇacariyāhi? Aniccānupassanā ñāṇacariyā, dukkhānupassanā ñāṇacariyā, anattānupassanā ñāṇacariyā, nibbidānupassanā ñāṇacariyā, virāgānupassanā ñāṇacariyā, nirodhānupassanā ñāṇacariyā, paṭinissaggānupassanā ñāṇacariyā, vivaṭṭanānupassanā ñāṇacariyā, sotāpattimaggo ñāṇacariyā, sotāpattiphalasamāpatti ñāṇacariyā, sakadāgāmimaggo ñāṇacariyā, sakadāgāmiphalasamāpatti ñāṇacariyā, anāgāmimaggo ñāṇacariyā, anāgāmiphalasamāpatti ñāṇacariyā, arahattamaggo ñāṇacariyā, arahattaphalasamāpatti ñāṇacariyā – imāhi soḷasahi ñāṇacariyāhi.
૮૫. નવહિ સમાધિચરિયાહીતિ કતમાહિ નવહિ સમાધિચરિયાહિ? પઠમં ઝાનં સમાધિચરિયા, દુતિયં ઝાનં સમાધિચરિયા, તતિયં ઝાનં સમાધિચરિયા, ચતુત્થં ઝાનં સમાધિચરિયા, આકાસાનઞ્ચાયતનસમાપત્તિ…પે॰… વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનસમાપત્તિ… આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનસમાપત્તિ… નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનસમાપત્તિ સમાધિચરિયા. પઠમં ઝાનં પટિલાભત્થાય વિતક્કો ચ વિચારો ચ પીતિ ચ સુખઞ્ચ ચિત્તેકગ્ગતા ચ…પે॰… નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનસમાપત્તિં પટિલાભત્થાય વિતક્કો ચ વિચારો ચ પીતિ ચ સુખઞ્ચ ચિત્તેકગ્ગતા ચ – ઇમાહિ નવહિ સમાધિચરિયાહિ.
85.Navahi samādhicariyāhīti katamāhi navahi samādhicariyāhi? Paṭhamaṃ jhānaṃ samādhicariyā, dutiyaṃ jhānaṃ samādhicariyā, tatiyaṃ jhānaṃ samādhicariyā, catutthaṃ jhānaṃ samādhicariyā, ākāsānañcāyatanasamāpatti…pe… viññāṇañcāyatanasamāpatti… ākiñcaññāyatanasamāpatti… nevasaññānāsaññāyatanasamāpatti samādhicariyā. Paṭhamaṃ jhānaṃ paṭilābhatthāya vitakko ca vicāro ca pīti ca sukhañca cittekaggatā ca…pe… nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiṃ paṭilābhatthāya vitakko ca vicāro ca pīti ca sukhañca cittekaggatā ca – imāhi navahi samādhicariyāhi.
વસીતિ પઞ્ચ વસિયો. આવજ્જનવસી, સમાપજ્જનવસી, અધિટ્ઠાનવસી , વુટ્ઠાનવસી, પચ્ચવેક્ખણાવસી. પઠમં ઝાનં યત્થિચ્છકં યદિચ્છકં યાવતિચ્છકં આવજ્જતિ; આવજ્જનાય દન્ધાયિતત્તં નત્થીતિ – આવજ્જનવસી. પઠમં ઝાનં યત્થિચ્છકં યદિચ્છકં યાવતિચ્છકં સમાપજ્જતિ; સમાપજ્જનાય દન્ધાયિતત્તં નત્થીતિ – સમાપજ્જનવસી. પઠમં ઝાનં યત્થિચ્છકં યદિચ્છકં યાવતિચ્છકં અધિટ્ઠાતિ ; અધિટ્ઠાને દન્ધાયિતત્તં નત્થીતિ – અધિટ્ઠાનવસી. પઠમં ઝાનં યત્થિચ્છકં યદિચ્છકં યાવતિચ્છકં વુટ્ઠાતિ; વુટ્ઠાને દન્ધાયિતત્તં નત્થીતિ – વુટ્ઠાનવસી. પઠમં ઝાનં યત્થિચ્છકં યદિચ્છકં યાવતિચ્છકં પચ્ચવેક્ખતિ; પચ્ચવેક્ખણાય દન્ધાયિતત્તં નત્થીતિ – પચ્ચવેક્ખણાવસી.
Vasīti pañca vasiyo. Āvajjanavasī, samāpajjanavasī, adhiṭṭhānavasī , vuṭṭhānavasī, paccavekkhaṇāvasī. Paṭhamaṃ jhānaṃ yatthicchakaṃ yadicchakaṃ yāvaticchakaṃ āvajjati; āvajjanāya dandhāyitattaṃ natthīti – āvajjanavasī. Paṭhamaṃ jhānaṃ yatthicchakaṃ yadicchakaṃ yāvaticchakaṃ samāpajjati; samāpajjanāya dandhāyitattaṃ natthīti – samāpajjanavasī. Paṭhamaṃ jhānaṃ yatthicchakaṃ yadicchakaṃ yāvaticchakaṃ adhiṭṭhāti ; adhiṭṭhāne dandhāyitattaṃ natthīti – adhiṭṭhānavasī. Paṭhamaṃ jhānaṃ yatthicchakaṃ yadicchakaṃ yāvaticchakaṃ vuṭṭhāti; vuṭṭhāne dandhāyitattaṃ natthīti – vuṭṭhānavasī. Paṭhamaṃ jhānaṃ yatthicchakaṃ yadicchakaṃ yāvaticchakaṃ paccavekkhati; paccavekkhaṇāya dandhāyitattaṃ natthīti – paccavekkhaṇāvasī.
દુતિયં ઝાનં…પે॰… નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનસમાપત્તિં યત્થિચ્છકં યદિચ્છકં યાવતિચ્છકં આવજ્જતિ; આવજ્જનાય દન્ધાયિતત્તં નત્થીતિ – આવજ્જનવસી. નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનસમાપત્તિં યત્થિચ્છકં યદિચ્છકં યાવતિચ્છકં સમાપજ્જતિ…પે॰… અધિટ્ઠાતિ… વુટ્ઠાતિ… પચ્ચવેક્ખતિ; પચ્ચવેક્ખણાય દન્ધાયિતત્તં નત્થીતિ – પચ્ચવેક્ખણાવસી. ઇમા પઞ્ચ વસિયો. તં ઞાતટ્ઠેન ઞાણં, પજાનનટ્ઠેન પઞ્ઞા. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘દ્વીહિ બલેહિ સમન્નાગતત્તા તયો ચ સઙ્ખારાનં પટિપસ્સદ્ધિયા સોળસહિ ઞાણચરિયાહિ નવહિ સમાધિચરિયાહિ વસીભાવતા પઞ્ઞા નિરોધસમાપત્તિયા ઞાણં’’.
Dutiyaṃ jhānaṃ…pe… nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiṃ yatthicchakaṃ yadicchakaṃ yāvaticchakaṃ āvajjati; āvajjanāya dandhāyitattaṃ natthīti – āvajjanavasī. Nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiṃ yatthicchakaṃ yadicchakaṃ yāvaticchakaṃ samāpajjati…pe… adhiṭṭhāti… vuṭṭhāti… paccavekkhati; paccavekkhaṇāya dandhāyitattaṃ natthīti – paccavekkhaṇāvasī. Imā pañca vasiyo. Taṃ ñātaṭṭhena ñāṇaṃ, pajānanaṭṭhena paññā. Tena vuccati – ‘‘dvīhi balehi samannāgatattā tayo ca saṅkhārānaṃ paṭipassaddhiyā soḷasahi ñāṇacariyāhi navahi samādhicariyāhi vasībhāvatā paññā nirodhasamāpattiyā ñāṇaṃ’’.
નિરોધસમાપત્તિઞાણનિદ્દેસો ચતુત્તિંસતિમો.
Nirodhasamāpattiñāṇaniddeso catuttiṃsatimo.
Related texts:
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ખુદ્દકનિકાય (અટ્ઠકથા) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / પટિસમ્ભિદામગ્ગ-અટ્ઠકથા • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā / ૩૪. નિરોધસમાપત્તિઞાણનિદ્દેસવણ્ણના • 34. Nirodhasamāpattiñāṇaniddesavaṇṇanā