Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / અઙ્ગુત્તરનિકાય (અટ્ઠકથા) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā)

    ૨. નીવરણપ્પહાનવગ્ગવણ્ણના

    2. Nīvaraṇappahānavaggavaṇṇanā

    ૧૧. દુતિયસ્સ પઠમે એકધમ્મમ્પીતિ એત્થ ‘‘તસ્મિં ખો પન સમયે ધમ્મા હોન્તી’’તિઆદીસુ (ધ॰ સ॰ ૧૨૧) વિય નિસ્સત્તટ્ઠેન ધમ્મો વેદિતબ્બો. તસ્મા એકધમ્મમ્પીતિ નિસ્સત્તં એકસભાવમ્પીતિ અયમેત્થ અત્થો. અનુપ્પન્નોવાતિ એત્થ પન ‘‘ભૂતાનં વા સત્તાનં ઠિતિયા સમ્ભવેસીનં વા અનુગ્ગહાય (મ॰ નિ॰ ૧.૪૦૨; સં॰ નિ॰ ૨.૧૧) યાવતા, ભિક્ખવે, સત્તા અપદા વા દ્વિપદા વા’’તિ (અ॰ નિ॰ ૪.૩૪; ઇતિવુ॰ ૯૦) એવમાદીસુ વિય સમુચ્ચયત્થો વાસદ્દો દટ્ઠબ્બો, ન વિકપ્પત્થો. અયઞ્હેત્થ અત્થો – યેન ધમ્મેન અનુપ્પન્નો ચ કામચ્છન્દો ઉપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્નો ચ કામચ્છન્દો ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય સંવત્તતિ, તમહં યથા સુભનિમિત્તં, એવં અઞ્ઞં ન પસ્સામીતિ. તત્થ અનુપ્પન્નોતિ અજાતો અસઞ્જાતો અપાતુભૂતો અસમુદાગતો. કામચ્છન્દોતિ ‘‘યો કામેસુ કામચ્છન્દો કામરાગો કામનન્દી કામતણ્હા’’તિઆદિના (ધ॰ સ॰ ૧૧૫૬) નયેન વિત્થારિતં કામચ્છન્દનીવરણં. ઉપ્પજ્જતીતિ નિબ્બત્તતિ પાતુભવતિ. સો પનેસ અસમુદાચારવસેન વા અનનુભૂતારમ્મણવસેન વા અનુપ્પન્નો ઉપ્પજ્જતીતિ વેદિતબ્બો. અઞ્ઞથા હિ અનમતગ્ગે સંસારે અનુપ્પન્નો નામ નત્થિ.

    11. Dutiyassa paṭhame ekadhammampīti ettha ‘‘tasmiṃ kho pana samaye dhammā hontī’’tiādīsu (dha. sa. 121) viya nissattaṭṭhena dhammo veditabbo. Tasmā ekadhammampīti nissattaṃ ekasabhāvampīti ayamettha attho. Anuppannovāti ettha pana ‘‘bhūtānaṃ vā sattānaṃ ṭhitiyā sambhavesīnaṃ vā anuggahāya (ma. ni. 1.402; saṃ. ni. 2.11) yāvatā, bhikkhave, sattā apadā vā dvipadā vā’’ti (a. ni. 4.34; itivu. 90) evamādīsu viya samuccayattho vāsaddo daṭṭhabbo, na vikappattho. Ayañhettha attho – yena dhammena anuppanno ca kāmacchando uppajjati, uppanno ca kāmacchando bhiyyobhāvāya vepullāya saṃvattati, tamahaṃ yathā subhanimittaṃ, evaṃ aññaṃ na passāmīti. Tattha anuppannoti ajāto asañjāto apātubhūto asamudāgato. Kāmacchandoti ‘‘yo kāmesu kāmacchando kāmarāgo kāmanandī kāmataṇhā’’tiādinā (dha. sa. 1156) nayena vitthāritaṃ kāmacchandanīvaraṇaṃ. Uppajjatīti nibbattati pātubhavati. So panesa asamudācāravasena vā ananubhūtārammaṇavasena vā anuppanno uppajjatīti veditabbo. Aññathā hi anamatagge saṃsāre anuppanno nāma natthi.

    તત્થ એકચ્ચસ્સ વત્તવસેન કિલેસો ન સમુદાચરતિ, એકચ્ચસ્સ ગન્થધુતઙ્ગસમાધિ- વિપસ્સનાનવકમ્માદીનં અઞ્ઞતરવસેન. કથં? એકચ્ચો હિ વત્તસમ્પન્નો હોતિ, તસ્સ દ્વેઅસીતિ ખુદ્દકવત્તાનિ ચુદ્દસ મહાવત્તાનિ ચેતિયઙ્ગણબોધિયઙ્ગણપાનીયમાળકઉપોસથાગારઆગન્તુકગમિકવત્તાનિ ચ કરોન્તસ્સેવ કિલેસો ઓકાસં ન લભતિ. અપરભાગે પનસ્સ વત્તં વિસ્સજ્જેત્વા ભિન્નવત્તસ્સ ચરતો અયોનિસોમનસિકારઞ્ચેવ સતિવોસ્સગ્ગઞ્ચ આગમ્મ ઉપ્પજ્જતિ. એવમ્પિ અસમુદાચારવસેન અનુપ્પન્નો ઉપ્પજ્જતિ નામ.

    Tattha ekaccassa vattavasena kileso na samudācarati, ekaccassa ganthadhutaṅgasamādhi- vipassanānavakammādīnaṃ aññataravasena. Kathaṃ? Ekacco hi vattasampanno hoti, tassa dveasīti khuddakavattāni cuddasa mahāvattāni cetiyaṅgaṇabodhiyaṅgaṇapānīyamāḷakauposathāgāraāgantukagamikavattāni ca karontasseva kileso okāsaṃ na labhati. Aparabhāge panassa vattaṃ vissajjetvā bhinnavattassa carato ayonisomanasikārañceva sativossaggañca āgamma uppajjati. Evampi asamudācāravasena anuppanno uppajjati nāma.

    એકચ્ચો ગન્થયુત્તો હોતિ, એકમ્પિ નિકાયં ગણ્હાતિ દ્વેપિ તયોપિ ચત્તારોપિ પઞ્ચપિ. તસ્સ તેપિટકં બુદ્ધવચનં અત્થવસેન પાળિવસેન અનુસન્ધિવસેન પુબ્બાપરવસેન ગણ્હન્તસ્સ સજ્ઝાયન્તસ્સ વાચેન્તસ્સ દેસેન્તસ્સ પકાસેન્તસ્સ કિલેસો ઓકાસં ન લભતિ. અપરભાગે પનસ્સ ગન્થકમ્મં પહાય કુસીતસ્સ ચરતો અયોનિસોમનસિકારસતિવોસ્સગ્ગે આગમ્મ ઉપ્પજ્જતિ. એવમ્પિ અસમુદાચારવસેન અનુપ્પન્નો ઉપ્પજ્જતિ નામ.

    Ekacco ganthayutto hoti, ekampi nikāyaṃ gaṇhāti dvepi tayopi cattāropi pañcapi. Tassa tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ atthavasena pāḷivasena anusandhivasena pubbāparavasena gaṇhantassa sajjhāyantassa vācentassa desentassa pakāsentassa kileso okāsaṃ na labhati. Aparabhāge panassa ganthakammaṃ pahāya kusītassa carato ayonisomanasikārasativossagge āgamma uppajjati. Evampi asamudācāravasena anuppanno uppajjati nāma.

    એકચ્ચો પન ધુતઙ્ગધરો હોતિ, તેરસ ધુતઙ્ગગુણે સમાદાય વત્તતિ. તસ્સ પન ધુતઙ્ગગુણે પરિહરન્તસ્સ કિલેસો ઓકાસં ન લભતિ. અપરભાગે પનસ્સ ધુતઙ્ગાનિ વિસ્સજ્જેત્વા બાહુલ્લાય આવત્તસ્સ ચરતો અયોનિસોમનસિકારસતિવોસ્સગ્ગે આગમ્મ ઉપ્પજ્જતિ. એવમ્પિ અસમુદાચારવસેન અનુપ્પન્નો ઉપ્પજ્જતિ નામ.

    Ekacco pana dhutaṅgadharo hoti, terasa dhutaṅgaguṇe samādāya vattati. Tassa pana dhutaṅgaguṇe pariharantassa kileso okāsaṃ na labhati. Aparabhāge panassa dhutaṅgāni vissajjetvā bāhullāya āvattassa carato ayonisomanasikārasativossagge āgamma uppajjati. Evampi asamudācāravasena anuppanno uppajjati nāma.

    એકચ્ચો અટ્ઠસુ સમાપત્તીસુ ચિણ્ણવસી હોતિ, તસ્સ પઠમજ્ઝાનાદીસુ આવજ્જનવસિઆદીનં વસેન વિહરન્તસ્સ કિલેસો ઓકાસં ન લભતિ. અપરભાગે પનસ્સ પરિહીનજ્ઝાનસ્સ વા વિસ્સટ્ઠજ્ઝાનસ્સ વા ભસ્સાદીસુ અનુયુત્તસ્સ વિહરતો અયોનિસોમનસિકારસતિવોસ્સગ્ગે આગમ્મ ઉપ્પજ્જતિ. એવમ્પિ અસમુદાચારવસેન અનુપ્પન્નો ઉપ્પજ્જતિ નામ.

    Ekacco aṭṭhasu samāpattīsu ciṇṇavasī hoti, tassa paṭhamajjhānādīsu āvajjanavasiādīnaṃ vasena viharantassa kileso okāsaṃ na labhati. Aparabhāge panassa parihīnajjhānassa vā vissaṭṭhajjhānassa vā bhassādīsu anuyuttassa viharato ayonisomanasikārasativossagge āgamma uppajjati. Evampi asamudācāravasena anuppanno uppajjati nāma.

    એકચ્ચો પન વિપસ્સકો હોતિ, સત્તસુ વા અનુપસ્સનાસુ અટ્ઠારસસુ વા મહાવિપસ્સનાસુ કમ્મં કરોન્તો વિહરતિ. તસ્સેવં વિહરતો કિલેસો ઓકાસં ન લભતિ. અપરભાગે પનસ્સ વિપસ્સનાકમ્મં પહાય કાયદળ્હીબહુલસ્સ વિહરતો અયોનિસોમનસિકારસતિવોસ્સગ્ગે આગમ્મ ઉપ્પજ્જતિ. એવમ્પિ અસમુદાચારવસેન અનુપ્પન્નો ઉપ્પજ્જતિ નામ.

    Ekacco pana vipassako hoti, sattasu vā anupassanāsu aṭṭhārasasu vā mahāvipassanāsu kammaṃ karonto viharati. Tassevaṃ viharato kileso okāsaṃ na labhati. Aparabhāge panassa vipassanākammaṃ pahāya kāyadaḷhībahulassa viharato ayonisomanasikārasativossagge āgamma uppajjati. Evampi asamudācāravasena anuppanno uppajjati nāma.

    એકચ્ચો નવકમ્મિકો હોતિ, ઉપોસથાગારભોજનસાલાદીનિ કારેતિ. તસ્સ તેસં ઉપકરણાનિ ચિન્તેન્તસ્સ કિલેસો ઓકાસં ન લભતિ. અપરભાગે પનસ્સ નવકમ્મે નિટ્ઠિતે વા વિસ્સટ્ઠે વા અયોનિસોમનસિકારસતિવોસ્સગ્ગે આગમ્મ ઉપ્પજ્જતિ. એવમ્પિ અસમુદાચારવસેન અનુપ્પન્નો ઉપ્પજ્જતિ નામ.

    Ekacco navakammiko hoti, uposathāgārabhojanasālādīni kāreti. Tassa tesaṃ upakaraṇāni cintentassa kileso okāsaṃ na labhati. Aparabhāge panassa navakamme niṭṭhite vā vissaṭṭhe vā ayonisomanasikārasativossagge āgamma uppajjati. Evampi asamudācāravasena anuppanno uppajjati nāma.

    એકચ્ચો પન બ્રહ્મલોકા આગતો સુદ્ધસત્તો હોતિ, તસ્સ અનાસેવનતાય કિલેસો ઓકાસં ન લભતિ. અપરભાગે પનસ્સ લદ્ધાસેવનસ્સ અયોનિસોમનસિકારસતિવોસ્સગ્ગે આગમ્મ ઉપ્પજ્જતિ. એવમ્પિ અસમુદાચારવસેન અનુપ્પન્નો ઉપ્પજ્જતિ નામ. એવં તાવ અસમુદાચારવસેન અનુપ્પન્નસ્સ ઉપ્પન્નતા વેદિતબ્બા.

    Ekacco pana brahmalokā āgato suddhasatto hoti, tassa anāsevanatāya kileso okāsaṃ na labhati. Aparabhāge panassa laddhāsevanassa ayonisomanasikārasativossagge āgamma uppajjati. Evampi asamudācāravasena anuppanno uppajjati nāma. Evaṃ tāva asamudācāravasena anuppannassa uppannatā veditabbā.

    કથં અનનુભૂતારમ્મણવસેન? ઇધેકચ્ચો અનનુભૂતપુબ્બં મનાપિયં રૂપાદિઆરમ્મણં લભતિ, તસ્સ તત્થ અયોનિસોમનસિકારસતિવોસ્સગ્ગે આગમ્મ રાગો ઉપ્પજ્જતિ. એવં અનનુભૂતારમ્મણવસેન અનુપ્પન્નો ઉપ્પજ્જતિ નામ.

    Kathaṃ ananubhūtārammaṇavasena? Idhekacco ananubhūtapubbaṃ manāpiyaṃ rūpādiārammaṇaṃ labhati, tassa tattha ayonisomanasikārasativossagge āgamma rāgo uppajjati. Evaṃ ananubhūtārammaṇavasena anuppanno uppajjati nāma.

    ઉપ્પન્નોતિ જાતો સઞ્જાતો નિબ્બત્તો અભિનિબ્બત્તો પાતુભૂતો. ભિય્યોભાવાયાતિ પુનપ્પુનભાવાય. વેપુલ્લાયાતિ વિપુલભાવાય રાસિભાવાય. તત્થ સકિં ઉપ્પન્નો કામચ્છન્દો ન નિરુજ્ઝિસ્સતિ, સકિં નિરુદ્ધો વા સ્વેવ પુન ઉપ્પજ્જિસ્સતીતિ અટ્ઠાનમેતં. એકસ્મિં પન નિરુદ્ધે તસ્મિં વા આરમ્મણે અઞ્ઞસ્મિં વા આરમ્મણે અપરાપરં ઉપ્પજ્જમાનો ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય સંવત્તતિ નામ.

    Uppannoti jāto sañjāto nibbatto abhinibbatto pātubhūto. Bhiyyobhāvāyāti punappunabhāvāya. Vepullāyāti vipulabhāvāya rāsibhāvāya. Tattha sakiṃ uppanno kāmacchando na nirujjhissati, sakiṃ niruddho vā sveva puna uppajjissatīti aṭṭhānametaṃ. Ekasmiṃ pana niruddhe tasmiṃ vā ārammaṇe aññasmiṃ vā ārammaṇe aparāparaṃ uppajjamāno bhiyyobhāvāya vepullāya saṃvattati nāma.

    સુભનિમિત્તન્તિ રાગટ્ઠાનિયં આરમ્મણં. ‘‘સનિમિત્તા, ભિક્ખવે, ઉપ્પજ્જન્તિ પાપકા અકુસલા ધમ્મા, નો અનિમિત્તા’’તિ એત્થ નિમિત્તન્તિ પચ્ચયસ્સ નામં. ‘‘અધિચિત્તમનુયુત્તેન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુના પઞ્ચ નિમિત્તાનિ કાલેન કાલં મનસિકાતબ્બાની’’તિ (મ॰ નિ॰ ૧.૨૧૬) એત્થ કારણસ્સ. ‘‘સો તં નિમિત્તં આસેવતિ ભાવેતી’’તિ (અ॰ નિ॰ ૯.૩૫) એત્થ સમાધિસ્સ. ‘‘યં નિમિત્તં આગમ્મ યં નિમિત્તં મનસિકરોતો અનન્તરા આસવાનં ખયો હોતી’’તિ (અ॰ નિ॰ ૬.૨૭) એત્થ વિપસ્સનાય. ઇધ પન રાગટ્ઠાનિયો ઇટ્ઠારમ્મણધમ્મો ‘‘સુભનિમિત્ત’’ન્તિ અધિપ્પેતો. અયોનિસોમનસિકરોતોતિ. ‘‘તત્થ કતમો અયોનિસોમનસિકારો? અનિચ્ચે નિચ્ચન્તિ, દુક્ખે સુખન્તિ, અનત્તનિ અત્તાતિ, અસુભે સુભન્તિ, અયોનિસોમનસિકારો ઉપ્પથમનસિકારો, સચ્ચવિપ્પટિકૂલેન વા ચિત્તસ્સ આવજ્જના અન્વાવજ્જના આભોગો સમન્નાહારો મનસિકારો. અયં વુચ્ચતિ અયોનિસોમનસિકારો’’તિ (વિભ॰ ૯૩૬) ઇમસ્સ મનસિકારસ્સ વસેન અનુપાયેન મનસિકરોન્તસ્સાતિ.

    Subhanimittanti rāgaṭṭhāniyaṃ ārammaṇaṃ. ‘‘Sanimittā, bhikkhave, uppajjanti pāpakā akusalā dhammā, no animittā’’ti ettha nimittanti paccayassa nāmaṃ. ‘‘Adhicittamanuyuttena, bhikkhave, bhikkhunā pañca nimittāni kālena kālaṃ manasikātabbānī’’ti (ma. ni. 1.216) ettha kāraṇassa. ‘‘So taṃ nimittaṃ āsevati bhāvetī’’ti (a. ni. 9.35) ettha samādhissa. ‘‘Yaṃ nimittaṃ āgamma yaṃ nimittaṃ manasikaroto anantarā āsavānaṃ khayo hotī’’ti (a. ni. 6.27) ettha vipassanāya. Idha pana rāgaṭṭhāniyo iṭṭhārammaṇadhammo ‘‘subhanimitta’’nti adhippeto. Ayonisomanasikarototi. ‘‘Tattha katamo ayonisomanasikāro? Anicce niccanti, dukkhe sukhanti, anattani attāti, asubhe subhanti, ayonisomanasikāro uppathamanasikāro, saccavippaṭikūlena vā cittassa āvajjanā anvāvajjanā ābhogo samannāhāro manasikāro. Ayaṃ vuccati ayonisomanasikāro’’ti (vibha. 936) imassa manasikārassa vasena anupāyena manasikarontassāti.

    ૧૨. દુતિયે બ્યાપાદોતિ ભત્તબ્યાપત્તિ વિય ચિત્તસ્સ બ્યાપજ્જનં પકતિવિજહનભાવો. ‘‘તત્થ કતમં બ્યાપાદનીવરણં? અનત્થં મે અચરીતિ આઘાતો જાયતી’’તિ (ધ॰ સ॰ ૧૧૬૦) એવં વિત્થારિતસ્સ બ્યાપાદનીવરણસ્સેતં અધિવચનં. પટિઘનિમિત્તન્તિ અનિટ્ઠં નિમિત્તં. પટિઘસ્સપિ પટિઘારમ્મણસ્સપિ એતં અધિવચનં. વુત્તમ્પિ ચેતં અટ્ઠકથાયં – ‘‘પટિઘમ્પિ પટિઘનિમિત્તં, પટિઘારમ્મણોપિ ધમ્મો પટિઘનિમિત્ત’’ન્તિ. સેસમેત્થ કામચ્છન્દે વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બં. યથા ચેત્થ, એવં ઇતો પરેસુપિ. તત્થ તત્થ હિ વિસેસમત્તમેવ વક્ખામાતિ.

    12. Dutiye byāpādoti bhattabyāpatti viya cittassa byāpajjanaṃ pakativijahanabhāvo. ‘‘Tattha katamaṃ byāpādanīvaraṇaṃ? Anatthaṃ me acarīti āghāto jāyatī’’ti (dha. sa. 1160) evaṃ vitthāritassa byāpādanīvaraṇassetaṃ adhivacanaṃ. Paṭighanimittanti aniṭṭhaṃ nimittaṃ. Paṭighassapi paṭighārammaṇassapi etaṃ adhivacanaṃ. Vuttampi cetaṃ aṭṭhakathāyaṃ – ‘‘paṭighampi paṭighanimittaṃ, paṭighārammaṇopi dhammo paṭighanimitta’’nti. Sesamettha kāmacchande vuttanayeneva veditabbaṃ. Yathā cettha, evaṃ ito paresupi. Tattha tattha hi visesamattameva vakkhāmāti.

    ૧૩. તતિયે થિનમિદ્ધન્તિ થિનઞ્ચેવ મિદ્ધઞ્ચ. તેસુ ચિત્તસ્સ અકમ્મઞ્ઞતા થિનં, આલસિયભાવસ્સેતં અધિવચનં. તિણ્ણં ખન્ધાનં અકમ્મઞ્ઞતા મિદ્ધં, કપિમિદ્ધસ્સ પચલાયિકભાવસ્સેતં અધિવચનં. ઉભિન્નમ્પિ ‘‘તત્થ કતમં થિનં? યા ચિત્તસ્સ અકલ્યતા અકમ્મઞ્ઞતા ઓલીયના સલ્લીયના. તત્થ કતમં મિદ્ધં? યા કાયસ્સ અકલ્યતા અકમ્મઞ્ઞતા ઓનાહો પરિયોનાહો’’તિઆદિના (ધ॰ સ॰ ૧૧૬૨-૧૧૬૩) નયેન વિત્થારો વેદિતબ્બો. અરતીતિઆદીનિ વિભઙ્ગે વિભત્તનયેનેવ વેદિતબ્બાનિ. વુત્તઞ્હેતં –

    13. Tatiye thinamiddhanti thinañceva middhañca. Tesu cittassa akammaññatā thinaṃ, ālasiyabhāvassetaṃ adhivacanaṃ. Tiṇṇaṃ khandhānaṃ akammaññatā middhaṃ, kapimiddhassa pacalāyikabhāvassetaṃ adhivacanaṃ. Ubhinnampi ‘‘tattha katamaṃ thinaṃ? Yā cittassa akalyatā akammaññatā olīyanā sallīyanā. Tattha katamaṃ middhaṃ? Yā kāyassa akalyatā akammaññatā onāho pariyonāho’’tiādinā (dha. sa. 1162-1163) nayena vitthāro veditabbo. Aratītiādīni vibhaṅge vibhattanayeneva veditabbāni. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘તત્થ કતમા અરતિ? પન્તેસુ વા સેનાસનેસુ અઞ્ઞતરઞ્ઞતરેસુ વા અધિકુસલેસુ ધમ્મેસુ અરતિ અરતિતા અનભિરતિ અનભિરમના ઉક્કણ્ઠિતા પરિતસ્સિતા, અયં વુચ્ચતિ અરતિ. તત્થ કતમા તન્દી? યા તન્દી તન્દિયના તન્દિમનતા આલસ્સં આલસ્સાયના આલસ્સાયિતત્તં, અયં વુચ્ચતિ તન્દી. તત્થ કતમા વિજમ્ભિતા? યા કાયસ્સ જમ્ભના વિજમ્ભના આનમના વિનમના સન્નમના પણમના બ્યાધિયકં, અયં વુચ્ચતિ વિજમ્ભિતા. તત્થ કતમો ભત્તસમ્મદો? યા ભુત્તાવિસ્સ ભત્તમુચ્છા ભત્તકિલમથો ભત્તપરિળાહો કાયદુટ્ઠુલ્લં, અયં વુચ્ચતિ ભત્તસમ્મદો. તત્થ કતમં ચેતસો ચ લીનત્તં? યા ચિત્તસ્સ અકલ્યતા અકમ્મઞ્ઞતા ઓલીયના સલ્લીયના લીનં લીયના લીયિતત્તં થિનં થિયના થિયિતત્તં ચિત્તસ્સ, ઇદં વુચ્ચતિ ચેતસો ચ લીનત્ત’’ન્તિ (વિભ॰ ૮૫૬, ૮૫૭, ૮૫૯, ૮૬૦).

    ‘‘Tattha katamā arati? Pantesu vā senāsanesu aññataraññataresu vā adhikusalesu dhammesu arati aratitā anabhirati anabhiramanā ukkaṇṭhitā paritassitā, ayaṃ vuccati arati. Tattha katamā tandī? Yā tandī tandiyanā tandimanatā ālassaṃ ālassāyanā ālassāyitattaṃ, ayaṃ vuccati tandī. Tattha katamā vijambhitā? Yā kāyassa jambhanā vijambhanā ānamanā vinamanā sannamanā paṇamanā byādhiyakaṃ, ayaṃ vuccati vijambhitā. Tattha katamo bhattasammado? Yā bhuttāvissa bhattamucchā bhattakilamatho bhattapariḷāho kāyaduṭṭhullaṃ, ayaṃ vuccati bhattasammado. Tattha katamaṃ cetaso ca līnattaṃ? Yā cittassa akalyatā akammaññatā olīyanā sallīyanā līnaṃ līyanā līyitattaṃ thinaṃ thiyanā thiyitattaṃ cittassa, idaṃ vuccati cetaso ca līnatta’’nti (vibha. 856, 857, 859, 860).

    એત્થ ચ પુરિમા ચત્તારો ધમ્મા થિનમિદ્ધનીવરણસ્સ સહજાતવસેનાપિ ઉપનિસ્સયવસેનાપિ પચ્ચયા હોન્તિ, ચેતસો ચ લીનત્તં અત્તનોવ અત્તના સહજાતં ન હોતિ, ઉપનિસ્સયકોટિયા પન હોતીતિ.

    Ettha ca purimā cattāro dhammā thinamiddhanīvaraṇassa sahajātavasenāpi upanissayavasenāpi paccayā honti, cetaso ca līnattaṃ attanova attanā sahajātaṃ na hoti, upanissayakoṭiyā pana hotīti.

    ૧૪. ચતુત્થે ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચન્તિ ઉદ્ધચ્ચઞ્ચેવ કુક્કુચ્ચઞ્ચ. તત્થ ઉદ્ધચ્ચં નામ ચિત્તસ્સ ઉદ્ધતાકારો. કુક્કુચ્ચં નામ અકતકલ્યાણસ્સ કતપાપસ્સ તપ્પચ્ચયા વિપ્પટિસારો. ચેતસો અવૂપસમોતિ ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચસ્સેવેતં નામં. અવૂપસન્તચિત્તસ્સાતિ ઝાનેન વા વિપસ્સનાય વા અવૂપસમિતચિત્તસ્સ. અયં પન અવૂપસમો ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચસ્સ ઉપનિસ્સયકોટિયા પચ્ચયો હોતીતિ.

    14. Catutthe uddhaccakukkuccanti uddhaccañceva kukkuccañca. Tattha uddhaccaṃ nāma cittassa uddhatākāro. Kukkuccaṃ nāma akatakalyāṇassa katapāpassa tappaccayā vippaṭisāro. Cetaso avūpasamoti uddhaccakukkuccassevetaṃ nāmaṃ. Avūpasantacittassāti jhānena vā vipassanāya vā avūpasamitacittassa. Ayaṃ pana avūpasamo uddhaccakukkuccassa upanissayakoṭiyā paccayo hotīti.

    ૧૫. પઞ્ચમે વિચિકિચ્છાતિ ‘‘સત્થરિ કઙ્ખતી’’તિઆદિના (ધ॰ સ॰ ૧૧૬૭) નયેન વિત્થારિતં વિચિકિચ્છાનીવરણં. અયોનિસોમનસિકારો વુત્તલક્ખણોયેવાતિ.

    15. Pañcame vicikicchāti ‘‘satthari kaṅkhatī’’tiādinā (dha. sa. 1167) nayena vitthāritaṃ vicikicchānīvaraṇaṃ. Ayonisomanasikāro vuttalakkhaṇoyevāti.

    ૧૬. છટ્ઠે અનુપ્પન્નો વા કામચ્છન્દો નુપ્પજ્જતીતિ અસમુદાચારવસેન વા અનનુભૂતારમ્મણવસેન વાતિ દ્વીહેવ કારણેહિ અનુપ્પન્નો ન ઉપ્પજ્જતિ, તથા વિક્ખમ્ભિતોવ હોતિ, પુન હેતું વા પચ્ચયં વા ન લભતિ. ઇધાપિ વત્તાદીનંયેવ વસેન અસમુદાચારો વેદિતબ્બો. એકચ્ચસ્સ હિ વુત્તનયેનેવ વત્તે યુત્તસ્સ વત્તં કરોન્તસ્સેવ કિલેસો ઓકાસં ન લભતિ, વત્તવસેન વિક્ખમ્ભિતો હોતિ. સો તં તથાવિક્ખમ્ભિતમેવ કત્વા વિવટ્ટેત્વા અરહત્તં ગણ્હાતિ મિલક્ખતિસ્સત્થેરો વિય.

    16. Chaṭṭhe anuppanno vā kāmacchando nuppajjatīti asamudācāravasena vā ananubhūtārammaṇavasena vāti dvīheva kāraṇehi anuppanno na uppajjati, tathā vikkhambhitova hoti, puna hetuṃ vā paccayaṃ vā na labhati. Idhāpi vattādīnaṃyeva vasena asamudācāro veditabbo. Ekaccassa hi vuttanayeneva vatte yuttassa vattaṃ karontasseva kileso okāsaṃ na labhati, vattavasena vikkhambhito hoti. So taṃ tathāvikkhambhitameva katvā vivaṭṭetvā arahattaṃ gaṇhāti milakkhatissatthero viya.

    સો કિરાયસ્મા રોહણજનપદે ગામેણ્ડવાલમહાવિહારસ્સ ભિક્ખાચારે નેસાદકુલે નિબ્બત્તો. વયં આગમ્મ કતઘરાવાસો ‘‘પુત્તદારં પોસેસ્સામી’’તિ અદૂહલસતં સણ્ઠપેત્વા પાસસતં યોજેત્વા સૂલસતં રોપેત્વા બહું પાપં આયૂહન્તો એકદિવસં ગેહતો અગ્ગિઞ્ચ લોણઞ્ચ ગહેત્વા અરઞ્ઞં ગતો. પાસે બદ્ધમિગં વધિત્વા અઙ્ગારપક્કમંસં ખાદિત્વા પિપાસિતો હુત્વા ગામેણ્ડવાલમહાવિહારં પવિટ્ઠો પાનીયમાળકે દસમત્તેસુ પાનીયઘટેસુ પિપાસાવિનોદનમત્તમ્પિ પાનીયં અલભન્તો, ‘‘કિં નામેતં એત્તકાનં ભિક્ખૂનં વસનટ્ઠાને પિપાસાય આગતાનં પિપાસાવિનોદનમત્તં પાનીયં નત્થી’’તિ ઉજ્ઝાયિતું આરદ્ધો. ચૂળપિણ્ડપાતિકતિસ્સત્થેરો તસ્સ કથં સુત્વા તસ્સ સન્તિકં ગચ્છન્તો પાનીયમાળકે દસમત્તે પાનીયઘટે પૂરે દિસ્વા ‘‘જીવમાનપેતકસત્તો અયં ભવિસ્સતી’’તિ ચિન્તેત્વા, ‘‘ઉપાસક, સચે પિપાસિતોસિ, પિવ પાનીય’’ન્તિ વત્વા કુટં ઉક્ખિપિત્વા તસ્સ હત્થેસુ આસિઞ્ચિ. તસ્સ કમ્મં પટિચ્ચ પીતપીતં પાનીયં તત્તકપાલે પક્ખિત્તમિવ નસ્સતિ, સકલેપિ ઘટે પિવતો પિપાસા ન પચ્છિજ્જિ. અથ નં થેરો આહ – ‘‘યાવ દારુણઞ્ચ તે, ઉપાસક, કમ્મં કતં, ઇદાનેવ પેતો જાતો, વિપાકો કીદિસો ભવિસ્સતી’’તિ?

    So kirāyasmā rohaṇajanapade gāmeṇḍavālamahāvihārassa bhikkhācāre nesādakule nibbatto. Vayaṃ āgamma katagharāvāso ‘‘puttadāraṃ posessāmī’’ti adūhalasataṃ saṇṭhapetvā pāsasataṃ yojetvā sūlasataṃ ropetvā bahuṃ pāpaṃ āyūhanto ekadivasaṃ gehato aggiñca loṇañca gahetvā araññaṃ gato. Pāse baddhamigaṃ vadhitvā aṅgārapakkamaṃsaṃ khāditvā pipāsito hutvā gāmeṇḍavālamahāvihāraṃ paviṭṭho pānīyamāḷake dasamattesu pānīyaghaṭesu pipāsāvinodanamattampi pānīyaṃ alabhanto, ‘‘kiṃ nāmetaṃ ettakānaṃ bhikkhūnaṃ vasanaṭṭhāne pipāsāya āgatānaṃ pipāsāvinodanamattaṃ pānīyaṃ natthī’’ti ujjhāyituṃ āraddho. Cūḷapiṇḍapātikatissatthero tassa kathaṃ sutvā tassa santikaṃ gacchanto pānīyamāḷake dasamatte pānīyaghaṭe pūre disvā ‘‘jīvamānapetakasatto ayaṃ bhavissatī’’ti cintetvā, ‘‘upāsaka, sace pipāsitosi, piva pānīya’’nti vatvā kuṭaṃ ukkhipitvā tassa hatthesu āsiñci. Tassa kammaṃ paṭicca pītapītaṃ pānīyaṃ tattakapāle pakkhittamiva nassati, sakalepi ghaṭe pivato pipāsā na pacchijji. Atha naṃ thero āha – ‘‘yāva dāruṇañca te, upāsaka, kammaṃ kataṃ, idāneva peto jāto, vipāko kīdiso bhavissatī’’ti?

    સો તસ્સ કથં સુત્વા લદ્ધસંવેગો થેરં વન્દિત્વા તાનિ અદૂહલાદીનિ વિસઙ્ખરિત્વા વેગેન ઘરં ગન્ત્વા પુત્તદારં ઓલોકેત્વા સત્થાનિ ભિન્દિત્વા દીપકમિગપક્ખિનો અરઞ્ઞે વિસ્સજ્જેત્વા થેરં પચ્ચુપસઙ્કમિત્વા પબ્બજ્જં યાચિ. દુક્કરા, આવુસો, પબ્બજ્જા, કથં ત્વં પબ્બજિસ્સસીતિ? ભન્તે, એવરૂપં પચ્ચક્ખકારણં દિસ્વા કથં ન પબ્બજિસ્સામીતિ? થેરો તચપઞ્ચકકમ્મટ્ઠાનં દત્વા પબ્બાજેસિ. સો વત્તારભિતો હુત્વા બુદ્ધવચનં ઉગ્ગણ્હન્તો એકદિવસં દેવદૂતસુત્તે ‘‘તમેનં, ભિક્ખવે, નિરયપાલા પુન મહાનિરયે પક્ખિપન્તી’’તિ (મ॰ નિ॰ ૩.૨૭૦; અ॰ નિ॰ ૩.૩૬) ઇમં ઠાનં સુત્વા ‘‘એત્તકં દુક્ખરાસિં અનુભવિતસત્તં પુન મહાનિરયે પક્ખિપન્તિ, અહો ભારિયો, ભન્તે, મહાનિરયો’’તિ આહ. આમાવુસો, ભારિયોતિ. સક્કા, ભન્તે, પસ્સિતુન્તિ? ‘‘ન સક્કા પસ્સિતું, દિટ્ઠસદિસં કાતું એકં કારણં દસ્સેસ્સામી’’તિ સામણેરે સમાદપેત્વા પાસાણપિટ્ઠે અલ્લદારુરાસિં કારેહીતિ. સો તથા કારેસિ. થેરો યથાનિસિન્નોવ ઇદ્ધિયા અભિસઙ્ખરિત્વા મહાનિરયતો ખજ્જોપનકમત્તં અગ્ગિપપટિકં નીહરિત્વા પસ્સન્તસ્સેવ તસ્સ થેરસ્સ દારુરાસિમ્હિ પક્ખિપિ. તસ્સ તત્થ નિપાતો ચ દારુરાસિનો ઝાયિત્વા છારિકભાવૂપગમનઞ્ચ અપચ્છા અપુરિમં અહોસિ.

    So tassa kathaṃ sutvā laddhasaṃvego theraṃ vanditvā tāni adūhalādīni visaṅkharitvā vegena gharaṃ gantvā puttadāraṃ oloketvā satthāni bhinditvā dīpakamigapakkhino araññe vissajjetvā theraṃ paccupasaṅkamitvā pabbajjaṃ yāci. Dukkarā, āvuso, pabbajjā, kathaṃ tvaṃ pabbajissasīti? Bhante, evarūpaṃ paccakkhakāraṇaṃ disvā kathaṃ na pabbajissāmīti? Thero tacapañcakakammaṭṭhānaṃ datvā pabbājesi. So vattārabhito hutvā buddhavacanaṃ uggaṇhanto ekadivasaṃ devadūtasutte ‘‘tamenaṃ, bhikkhave, nirayapālā puna mahāniraye pakkhipantī’’ti (ma. ni. 3.270; a. ni. 3.36) imaṃ ṭhānaṃ sutvā ‘‘ettakaṃ dukkharāsiṃ anubhavitasattaṃ puna mahāniraye pakkhipanti, aho bhāriyo, bhante, mahānirayo’’ti āha. Āmāvuso, bhāriyoti. Sakkā, bhante, passitunti? ‘‘Na sakkā passituṃ, diṭṭhasadisaṃ kātuṃ ekaṃ kāraṇaṃ dassessāmī’’ti sāmaṇere samādapetvā pāsāṇapiṭṭhe alladārurāsiṃ kārehīti. So tathā kāresi. Thero yathānisinnova iddhiyā abhisaṅkharitvā mahānirayato khajjopanakamattaṃ aggipapaṭikaṃ nīharitvā passantasseva tassa therassa dārurāsimhi pakkhipi. Tassa tattha nipāto ca dārurāsino jhāyitvā chārikabhāvūpagamanañca apacchā apurimaṃ ahosi.

    સો તં દિસ્વા, ‘‘ભન્તે, ઇમસ્મિં સાસને કતિ ધુરાનિ નામા’’તિ પુચ્છિ. આવુસો, વિપસ્સનાધુરં, ગન્થધુરન્તિ. ‘‘ભન્તે, ગન્થો નામ પટિબલસ્સ ભારો, મય્હં પન દુક્ખૂપનિસા સદ્ધા, વિપસ્સનાધુરં પૂરેસ્સામિ કમ્મટ્ઠાનં મે દેથા’’તિ વન્દિત્વા નિસીદિ. થેરો ‘‘વત્તસમ્પન્નો ભિક્ખૂ’’તિ વત્તસીસે ઠત્વા તસ્સ કમ્મટ્ઠાનં કથેસિ. સો કમ્મટ્ઠાનં ગહેત્વા વિપસ્સનાય ચ કમ્મં કરોતિ, વત્તઞ્ચ પૂરેતિ. એકદિવસં ચિત્તલપબ્બતમહાવિહારે વત્તં કરોતિ, એકદિવસં ગામેણ્ડવાલમહાવિહારે, એકદિવસં ગોચરગામમહાવિહારે. થિનમિદ્ધે ઓક્કન્તમત્તે વત્તપરિહાનિભયેન પલાલવરણકં તેમેત્વા સીસે ઠપેત્વા પાદે ઉદકે ઓતારેત્વા નિસીદતિ. સો એકદિવસં ચિત્તલપબ્બતમહાવિહારે દ્વે યામે વત્તં કત્વા બલવપચ્ચૂસકાલે નિદ્દાય ઓક્કમિતું આરદ્ધાય અલ્લપલાલં સીસે ઠપેત્વા નિસિન્નો પાચીનપબ્બતપસ્સે સામણેરસ્સ અરુણવતિયસુત્તન્તં સજ્ઝાયન્તસ્સ –

    So taṃ disvā, ‘‘bhante, imasmiṃ sāsane kati dhurāni nāmā’’ti pucchi. Āvuso, vipassanādhuraṃ, ganthadhuranti. ‘‘Bhante, gantho nāma paṭibalassa bhāro, mayhaṃ pana dukkhūpanisā saddhā, vipassanādhuraṃ pūressāmi kammaṭṭhānaṃ me dethā’’ti vanditvā nisīdi. Thero ‘‘vattasampanno bhikkhū’’ti vattasīse ṭhatvā tassa kammaṭṭhānaṃ kathesi. So kammaṭṭhānaṃ gahetvā vipassanāya ca kammaṃ karoti, vattañca pūreti. Ekadivasaṃ cittalapabbatamahāvihāre vattaṃ karoti, ekadivasaṃ gāmeṇḍavālamahāvihāre, ekadivasaṃ gocaragāmamahāvihāre. Thinamiddhe okkantamatte vattaparihānibhayena palālavaraṇakaṃ temetvā sīse ṭhapetvā pāde udake otāretvā nisīdati. So ekadivasaṃ cittalapabbatamahāvihāre dve yāme vattaṃ katvā balavapaccūsakāle niddāya okkamituṃ āraddhāya allapalālaṃ sīse ṭhapetvā nisinno pācīnapabbatapasse sāmaṇerassa aruṇavatiyasuttantaṃ sajjhāyantassa –

    ‘‘આરમ્ભથ નિક્કમથ, યુઞ્જથ બુદ્ધસાસને;

    ‘‘Ārambhatha nikkamatha, yuñjatha buddhasāsane;

    ધુનાથ મચ્ચુનો સેનં, નળાગારંવ કુઞ્જરો.

    Dhunātha maccuno senaṃ, naḷāgāraṃva kuñjaro.

    ‘‘યો ઇમસ્મિં ધમ્મવિનયે, અપ્પમત્તો વિહસ્સતિ;

    ‘‘Yo imasmiṃ dhammavinaye, appamatto vihassati;

    પહાય જાતિસંસારં, દુક્ખસ્સન્તં કરિસ્સતી’’તિ. (સં॰ નિ॰ ૧.૧૮૫) –

    Pahāya jātisaṃsāraṃ, dukkhassantaṃ karissatī’’ti. (saṃ. ni. 1.185) –

    ઇદં ઠાનં સુત્વા ‘‘માદિસસ્સ આરદ્ધવીરિયસ્સ ભિક્ખુનો સમ્માસમ્બુદ્ધેન ઇદં કથિતં ભવિસ્સતી’’તિ પીતિં ઉપ્પાદેત્વા ઝાનં નિબ્બત્તેત્વા તદેવ પાદકં કત્વા અનાગામિફલે પતિટ્ઠાય અપરાપરં વાયમન્તો સહ પટિસમ્ભિદાહિ અરહત્તં પાપુણિ. પરિનિબ્બાનકાલે ચ તદેવ કારણં દસ્સેન્તો એવમાહ –

    Idaṃ ṭhānaṃ sutvā ‘‘mādisassa āraddhavīriyassa bhikkhuno sammāsambuddhena idaṃ kathitaṃ bhavissatī’’ti pītiṃ uppādetvā jhānaṃ nibbattetvā tadeva pādakaṃ katvā anāgāmiphale patiṭṭhāya aparāparaṃ vāyamanto saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Parinibbānakāle ca tadeva kāraṇaṃ dassento evamāha –

    ‘‘અલ્લં પલાલપુઞ્જાહં, સીસેનાદાય ચઙ્કમિં;

    ‘‘Allaṃ palālapuñjāhaṃ, sīsenādāya caṅkamiṃ;

    પત્તોસ્મિ તતિયં ઠાનં, એત્થ મે નત્થિ સંસયો’’તિ.

    Pattosmi tatiyaṃ ṭhānaṃ, ettha me natthi saṃsayo’’ti.

    એવરૂપસ્સ વત્તવસેન વિક્ખમ્ભિતકિલેસો તથા વિક્ખમ્ભિતોવ હોતિ.

    Evarūpassa vattavasena vikkhambhitakileso tathā vikkhambhitova hoti.

    એકચ્ચસ્સ વુત્તનયેનેવ ગન્થે યુત્તસ્સ ગન્થં ઉગ્ગણ્હન્તસ્સ સજ્ઝાયન્તસ્સ વાચેન્તસ્સ દેસેન્તસ્સ પકાસેન્તસ્સ ચ કિલેસો ઓકાસં ન લભતિ, ગન્થવસેન વિક્ખમ્ભિતોવ હોતિ. સો તં તથા વિક્ખમ્ભિતમેવ કત્વા વિવટ્ટેત્વા અરહત્તં ગણ્હાતિ મલિયદેવત્થેરો વિય. સો કિરાયસ્મા તિવસ્સભિક્ખુકાલે કલ્લગામકે મણ્ડલારામમહાવિહારે ઉદ્દેસઞ્ચ ગણ્હાતિ, વિપસ્સનાય ચ કમ્મં કરોતિ. તસ્સેકદિવસં કલ્લગામે ભિક્ખાય ચરતો એકા ઉપાસિકા યાગુઉળુઙ્કં દત્વા પુત્તસિનેહં ઉપ્પાદેત્વા થેરં અન્તોનિવેસને નિસીદાપેત્વા પણીતભોજનં ભોજેત્વા ‘‘કતરગામવાસિકોસિ તાતા’’તિ પુચ્છિ. મણ્ડલારામમહાવિહારે ગન્થકમ્મં કરોમિ, ઉપાસિકેતિ. તેન હિ તાત યાવ ગન્થકમ્મં કરોસિ, ઇધેવ નિબદ્ધં ભિક્ખં ગણ્હાસીતિ. સો તં અધિવાસેત્વા તત્થ નિબદ્ધં ભિક્ખં ગણ્હાતિ, ભત્તકિચ્ચાવસાને અનુમોદનં કરોન્તો ‘‘સુખં હોતુ, દુક્ખા મુચ્ચતૂ’’તિ પદદ્વયમેવ કથેત્વા ગચ્છતિ. અન્તોવસ્સે તેમાસં તસ્સાયેવ સઙ્ગહં કરોન્તો પિણ્ડાપચિતિં કત્વા મહાપવારણાય સહ પટિસમ્ભિદાહિ અરહત્તં પાપુણિ. નેવાસિકમહાથેરો આહ – ‘‘આવુસો મહાદેવ, અજ્જ વિહારે મહાજનો સન્નિપતિસ્સતિ, તસ્સ ધમ્મદાનં દદેય્યાસી’’તિ. થેરો અધિવાસેસિ.

    Ekaccassa vuttanayeneva ganthe yuttassa ganthaṃ uggaṇhantassa sajjhāyantassa vācentassa desentassa pakāsentassa ca kileso okāsaṃ na labhati, ganthavasena vikkhambhitova hoti. So taṃ tathā vikkhambhitameva katvā vivaṭṭetvā arahattaṃ gaṇhāti maliyadevatthero viya. So kirāyasmā tivassabhikkhukāle kallagāmake maṇḍalārāmamahāvihāre uddesañca gaṇhāti, vipassanāya ca kammaṃ karoti. Tassekadivasaṃ kallagāme bhikkhāya carato ekā upāsikā yāguuḷuṅkaṃ datvā puttasinehaṃ uppādetvā theraṃ antonivesane nisīdāpetvā paṇītabhojanaṃ bhojetvā ‘‘kataragāmavāsikosi tātā’’ti pucchi. Maṇḍalārāmamahāvihāre ganthakammaṃ karomi, upāsiketi. Tena hi tāta yāva ganthakammaṃ karosi, idheva nibaddhaṃ bhikkhaṃ gaṇhāsīti. So taṃ adhivāsetvā tattha nibaddhaṃ bhikkhaṃ gaṇhāti, bhattakiccāvasāne anumodanaṃ karonto ‘‘sukhaṃ hotu, dukkhā muccatū’’ti padadvayameva kathetvā gacchati. Antovasse temāsaṃ tassāyeva saṅgahaṃ karonto piṇḍāpacitiṃ katvā mahāpavāraṇāya saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Nevāsikamahāthero āha – ‘‘āvuso mahādeva, ajja vihāre mahājano sannipatissati, tassa dhammadānaṃ dadeyyāsī’’ti. Thero adhivāsesi.

    દહરસામણેરા ઉપાસિકાય સઞ્ઞં અદંસુ – ‘‘અજ્જ તે પુત્તો ધમ્મં કથેસ્સતિ, વિહારં ગન્ત્વા સુણેય્યાસી’’તિ. તાતા, ન સબ્બેવ ધમ્મકથં જાનન્તિ, મમ પુત્તો એત્તકં કાલં મય્હં કથેન્તો ‘‘સુખં હોતુ, દુક્ખા મુચ્ચતૂ’’તિ પદદ્વયમેવ કથેસિ, મા કેળિં કરોથાતિ. મા, ત્વં ઉપાસિકે, જાનનં વા અજાનનં વા ઉપટ્ઠહસ્સુ, વિહારં ગન્ત્વા ધમ્મમેવ સુણાહીતિ. ઉપાસિકા ગન્ધમાલાદીનિ ગહેત્વા ગન્ત્વા પૂજેત્વા પરિસન્તે ધમ્મં સુણમાના નિસીદિ. દિવાધમ્મકથિકો ચ સરભાણકો ચ અત્તનો પમાણં ઞત્વા ઉટ્ઠહિંસુ. તતો મલિયદેવત્થેરો ધમ્માસને નિસીદિત્વા ચિત્તબીજનિં ગહેત્વા અનુપુબ્બિં કથં વત્વા – ‘‘મયા મહાઉપાસિકાય તયો માસે દ્વીહેવ પદેહિ અનુમોદના કતા, અજ્જ સબ્બરત્તિં તીહિ પિટકેહિ સમ્મસિત્વા તસ્સેવ પદદ્વયસ્સ અત્થં કથેસ્સામી’’તિ ધમ્મદેસનં આરભિત્વા સબ્બરત્તિં કથેસિ. અરુણુગ્ગમને દેસનાપરિયોસાને મહાઉપાસિકા સોતાપત્તિફલે પતિટ્ઠાસિ.

    Daharasāmaṇerā upāsikāya saññaṃ adaṃsu – ‘‘ajja te putto dhammaṃ kathessati, vihāraṃ gantvā suṇeyyāsī’’ti. Tātā, na sabbeva dhammakathaṃ jānanti, mama putto ettakaṃ kālaṃ mayhaṃ kathento ‘‘sukhaṃ hotu, dukkhā muccatū’’ti padadvayameva kathesi, mā keḷiṃ karothāti. Mā, tvaṃ upāsike, jānanaṃ vā ajānanaṃ vā upaṭṭhahassu, vihāraṃ gantvā dhammameva suṇāhīti. Upāsikā gandhamālādīni gahetvā gantvā pūjetvā parisante dhammaṃ suṇamānā nisīdi. Divādhammakathiko ca sarabhāṇako ca attano pamāṇaṃ ñatvā uṭṭhahiṃsu. Tato maliyadevatthero dhammāsane nisīditvā cittabījaniṃ gahetvā anupubbiṃ kathaṃ vatvā – ‘‘mayā mahāupāsikāya tayo māse dvīheva padehi anumodanā katā, ajja sabbarattiṃ tīhi piṭakehi sammasitvā tasseva padadvayassa atthaṃ kathessāmī’’ti dhammadesanaṃ ārabhitvā sabbarattiṃ kathesi. Aruṇuggamane desanāpariyosāne mahāupāsikā sotāpattiphale patiṭṭhāsi.

    અપરોપિ તસ્મિંયેવ મહાવિહારે તિસ્સભૂતિત્થેરો નામ વિનયં ગણ્હન્તો ભિક્ખાચારવેલાયં અન્તોગામં પવિટ્ઠો વિસભાગારમ્મણં ઓલોકેસિ. તસ્સ લોભો ઉપ્પજ્જિ, સો પતિટ્ઠિતપાદં અચાલેત્વા અત્તનો પત્તે યાગું ઉપટ્ઠાકદહરસ્સ પત્તે આકિરિત્વા ‘‘અયં વિતક્કો વડ્ઢમાનો મં ચતૂસુ અપાયેસુ સંસીદાપેસ્સતી’’તિ તતોવ નિવત્તિત્વા આચરિયસ્સ સન્તિકં ગન્ત્વા વન્દિત્વા એકમન્તં ઠિતો આહ – ‘‘એકો મે બ્યાધિ ઉપ્પન્નો, અહં એતં તિકિચ્છિતું સક્કોન્તો આગમિસ્સામિ, ઇતરથા નાગમિસ્સામિ. તુમ્હે દિવા ઉદ્દેસઞ્ચ સાયં ઉદ્દેસઞ્ચ મં ઓલોકેત્વા ઠપેથ, પચ્ચૂસકાલે ઉદ્દેસં પન મા ઠપયિત્થા’’તિ એવં વત્વા મલયવાસિમહાસઙ્ઘરક્ખિતત્થેરસ્સ સન્તિકં અગમાસિ. થેરો અત્તનો પણ્ણસાલાય પરિભણ્ડં કરોન્તો તં અનોલોકેત્વાવ ‘‘પટિસામેહિ, આવુસો, તવ પત્તચીવર’’ન્તિ આહ. ભન્તે, એકો મે બ્યાધિ અત્થિ, સચે તુમ્હે તં તિકિચ્છિતું સક્કોથ, પટિસામેસ્સામીતિ. આવુસો, ઉપ્પન્નં રોગં તિકિચ્છિતું સમત્થસ્સ સન્તિકં આગતોસિ, પટિસામેહીતિ. સુબ્બચો ભિક્ખુ ‘‘અમ્હાકં આચરિયો અજાનિત્વા એવં ન વક્ખતી’’તિ પત્તચીવરં ઠપેત્વા થેરસ્સ વત્તં દસ્સેત્વા વન્દિત્વા એકમન્તં નિસીદિ.

    Aparopi tasmiṃyeva mahāvihāre tissabhūtitthero nāma vinayaṃ gaṇhanto bhikkhācāravelāyaṃ antogāmaṃ paviṭṭho visabhāgārammaṇaṃ olokesi. Tassa lobho uppajji, so patiṭṭhitapādaṃ acāletvā attano patte yāguṃ upaṭṭhākadaharassa patte ākiritvā ‘‘ayaṃ vitakko vaḍḍhamāno maṃ catūsu apāyesu saṃsīdāpessatī’’ti tatova nivattitvā ācariyassa santikaṃ gantvā vanditvā ekamantaṃ ṭhito āha – ‘‘eko me byādhi uppanno, ahaṃ etaṃ tikicchituṃ sakkonto āgamissāmi, itarathā nāgamissāmi. Tumhe divā uddesañca sāyaṃ uddesañca maṃ oloketvā ṭhapetha, paccūsakāle uddesaṃ pana mā ṭhapayitthā’’ti evaṃ vatvā malayavāsimahāsaṅgharakkhitattherassa santikaṃ agamāsi. Thero attano paṇṇasālāya paribhaṇḍaṃ karonto taṃ anoloketvāva ‘‘paṭisāmehi, āvuso, tava pattacīvara’’nti āha. Bhante, eko me byādhi atthi, sace tumhe taṃ tikicchituṃ sakkotha, paṭisāmessāmīti. Āvuso, uppannaṃ rogaṃ tikicchituṃ samatthassa santikaṃ āgatosi, paṭisāmehīti. Subbaco bhikkhu ‘‘amhākaṃ ācariyo ajānitvā evaṃ na vakkhatī’’ti pattacīvaraṃ ṭhapetvā therassa vattaṃ dassetvā vanditvā ekamantaṃ nisīdi.

    થેરો ‘‘રાગચરિતો અય’’ન્તિ ઞત્વા અસુભકમ્મટ્ઠાનં કથેસિ. સો ઉટ્ઠાય પત્તચીવરં અંસે લગ્ગેત્વા થેરં પુનપ્પુનં વન્દિ. કિં, આવુસો, મહાભૂતિ અતિરેકનિપચ્ચકારં દસ્સેસીતિ? ભન્તે, સચે અત્તનો કિચ્ચં કાતું સક્ખિસ્સામિ, ઇચ્ચેતં કુસલં. નો ચે, ઇદં મે પચ્છિમદસ્સનન્તિ! ગચ્છાવુસો, મહાભૂતિ તાદિસસ્સ યુત્તયોગસ્સ કુલપુત્તસ્સ ન ઝાનં વા વિપસ્સના વા મગ્ગો વા ફલં વા દુલ્લભન્તિ. સો થેરસ્સ કથં સુત્વા નિપચ્ચકારં દસ્સેત્વા આગમનકાલે વવત્થાપિતં છન્નં સેપણ્ણિગચ્છમૂલં ગન્ત્વા પલ્લઙ્કેન નિસિન્નો અસુભકમ્મટ્ઠાનં પાદકં કત્વા વિપસ્સનં પટ્ઠપેત્વા અરહત્તે પતિટ્ઠાય પચ્ચૂસકાલે ઉદ્દેસં સમ્પાપુણિ. એવરૂપાનં ગન્થવસેન વિક્ખમ્ભિતા કિલેસા તથા વિક્ખમ્ભિતાવ હોન્તિ.

    Thero ‘‘rāgacarito aya’’nti ñatvā asubhakammaṭṭhānaṃ kathesi. So uṭṭhāya pattacīvaraṃ aṃse laggetvā theraṃ punappunaṃ vandi. Kiṃ, āvuso, mahābhūti atirekanipaccakāraṃ dassesīti? Bhante, sace attano kiccaṃ kātuṃ sakkhissāmi, iccetaṃ kusalaṃ. No ce, idaṃ me pacchimadassananti! Gacchāvuso, mahābhūti tādisassa yuttayogassa kulaputtassa na jhānaṃ vā vipassanā vā maggo vā phalaṃ vā dullabhanti. So therassa kathaṃ sutvā nipaccakāraṃ dassetvā āgamanakāle vavatthāpitaṃ channaṃ sepaṇṇigacchamūlaṃ gantvā pallaṅkena nisinno asubhakammaṭṭhānaṃ pādakaṃ katvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā arahatte patiṭṭhāya paccūsakāle uddesaṃ sampāpuṇi. Evarūpānaṃ ganthavasena vikkhambhitā kilesā tathā vikkhambhitāva honti.

    એકચ્ચસ્સ પન વુત્તનયેનેવ ધુતઙ્ગાનિ પરિહરતો કિલેસો ઓકાસં ન લભતિ, ધુતઙ્ગવસેન વિક્ખમ્ભિતોવ હોતિ. સો તં તથા વિક્ખમ્ભિતમેવ કત્વા વિવટ્ટેત્વા અરહત્તં ગણ્હાતિ ગામન્તપબ્ભારવાસી મહાસીવત્થેરો વિય. થેરો કિર મહાગામે તિસ્સમહાવિહારે વસન્તો તેપિટકં અત્થવસેન ચ પાળિવસેન ચ અટ્ઠારસ મહાગણે વાચેતિ. થેરસ્સ ઓવાદે ઠત્વા સટ્ઠિસહસ્સ ભિક્ખૂ અરહત્તં પાપુણિંસુ . તેસુ એકો ભિક્ખુ અત્તના પટિવિદ્ધધમ્મં આરબ્ભ ઉપ્પન્નસોમનસ્સો ચિન્તેસિ – ‘‘અત્થિ નુ ખો ઇદં સુખં અમ્હાકં આચરિયસ્સા’’તિ. સો આવજ્જેન્તો થેરસ્સ પુથુજ્જનભાવં ઞત્વા ‘‘એકેનુપાયેન થેરસ્સ સંવેગં ઉપ્પાદેસ્સામી’’તિ અત્તનો વસનટ્ઠાનતો થેરસ્સ સન્તિકં ગન્ત્વા વન્દિત્વા વત્તં દસ્સેત્વા નિસીદિ. અથ નં થેરો ‘‘કિં આગતોસિ, આવુસો, પિણ્ડપાતિકા’’તિ આહ. ‘‘સચે મે ઓકાસં કરિસ્સથ, એકં ધમ્મપદં ગણ્હિસ્સામી’’તિ આગતોસ્મિ, ભન્તેતિ. બહૂ, આવુસો, ગણ્હન્તિ, તુય્હં ઓકાસો ન ભવિસ્સતીતિ. સો સબ્બેસુ રત્તિદિવસભાગેસુ ઓકાસં અલભન્તો, ‘‘ભન્તે, એવં ઓકાસે અસતિ મરણસ્સ કથં ઓકાસં લભિસ્સથા’’તિ આહ. તદા થેરો ચિન્તેસિ – ‘‘નાયં ઉદ્દેસત્થાય આગતો, મય્હં પનેસ સંવેગજનનત્થાય આગતો’’તિ. સોપિ થેરો ‘‘ભિક્ખુના નામ, ભન્તે, માદિસેન ભવિતબ્બ’’ન્તિ વત્વા થેરં વન્દિત્વા મણિવણ્ણે આકાસે ઉપ્પતિત્વા અગમાસિ.

    Ekaccassa pana vuttanayeneva dhutaṅgāni pariharato kileso okāsaṃ na labhati, dhutaṅgavasena vikkhambhitova hoti. So taṃ tathā vikkhambhitameva katvā vivaṭṭetvā arahattaṃ gaṇhāti gāmantapabbhāravāsī mahāsīvatthero viya. Thero kira mahāgāme tissamahāvihāre vasanto tepiṭakaṃ atthavasena ca pāḷivasena ca aṭṭhārasa mahāgaṇe vāceti. Therassa ovāde ṭhatvā saṭṭhisahassa bhikkhū arahattaṃ pāpuṇiṃsu . Tesu eko bhikkhu attanā paṭividdhadhammaṃ ārabbha uppannasomanasso cintesi – ‘‘atthi nu kho idaṃ sukhaṃ amhākaṃ ācariyassā’’ti. So āvajjento therassa puthujjanabhāvaṃ ñatvā ‘‘ekenupāyena therassa saṃvegaṃ uppādessāmī’’ti attano vasanaṭṭhānato therassa santikaṃ gantvā vanditvā vattaṃ dassetvā nisīdi. Atha naṃ thero ‘‘kiṃ āgatosi, āvuso, piṇḍapātikā’’ti āha. ‘‘Sace me okāsaṃ karissatha, ekaṃ dhammapadaṃ gaṇhissāmī’’ti āgatosmi, bhanteti. Bahū, āvuso, gaṇhanti, tuyhaṃ okāso na bhavissatīti. So sabbesu rattidivasabhāgesu okāsaṃ alabhanto, ‘‘bhante, evaṃ okāse asati maraṇassa kathaṃ okāsaṃ labhissathā’’ti āha. Tadā thero cintesi – ‘‘nāyaṃ uddesatthāya āgato, mayhaṃ panesa saṃvegajananatthāya āgato’’ti. Sopi thero ‘‘bhikkhunā nāma, bhante, mādisena bhavitabba’’nti vatvā theraṃ vanditvā maṇivaṇṇe ākāse uppatitvā agamāsi.

    થેરો તસ્સ ગતકાલતો પટ્ઠાય જાતસંવેગો દિવા ઉદ્દેસઞ્ચ સાયં ઉદ્દેસઞ્ચ વાચેત્વા પત્તચીવરં હત્થપાસે ઠપેત્વા પચ્ચૂસકાલે ઉદ્દેસં ગહેત્વા ઓતરન્તેન ભિક્ખુના સદ્ધિં પત્તચીવરમાદાય ઓતિણ્ણો તેરસ ધુતગુણે પરિપુણ્ણે અધિટ્ઠાય ગામન્તપબ્ભારસેનાસનં ગન્ત્વા પબ્ભારં પટિજગ્ગિત્વા મઞ્ચપીઠં ઉસ્સાપેત્વા ‘‘અરહત્તં અપત્વા મઞ્ચે પિટ્ઠિં ન પસારેસ્સામી’’તિ માનસં બન્ધિત્વા ચઙ્કમં ઓતરિ. તસ્સ ‘‘અજ્જ અરહત્તં ગણ્હિસ્સામિ અજ્જ અરહત્તં ગણ્હિસ્સામી’’તિ ઘટેન્તસ્સેવ પવારણા સમ્પત્તા. સો પવારણાય ઉપકટ્ઠાય ‘‘પુથુજ્જનભાવં પહાય વિસુદ્ધિપવારણં પવારેસ્સામી’’તિ ચિન્તેન્તો અતિવિય કિલમતિ. સો તાય પવારણાય મગ્ગં વા ફલં વા ઉપ્પાદેતું અસક્કોન્તો ‘‘માદિસોપિ નામ આરદ્ધવિપસ્સકો ન લભતિ, યાવ દુલ્લભઞ્ચ વતિદં અરહત્ત’’ન્તિ વત્વા તેનેવ નિયામેન ઠાનચઙ્કમબહુલો હુત્વા તિંસ વસ્સાનિ સમણધમ્મં કત્વા મહાપવારણાય મજ્ઝે ઠિતં પુણ્ણચન્દં દિસ્વા ‘‘કિં નુ ખો ચન્દમણ્ડલં વિસુદ્ધં, ઉદાહુ મય્હં સીલ’’ન્તિ ચિન્તેન્તો ‘‘ચન્દમણ્ડલે સસલક્ખણં પઞ્ઞાયતિ, મય્હં પન ઉપસમ્પદતો પટ્ઠાય યાવજ્જદિવસા સીલસ્મિં કાળકં વા તિલકો વા નત્થી’’તિ આવજ્જેત્વા સઞ્જાતપીતિસોમનસ્સો પરિપક્કઞાણત્તા પીતિં વિક્ખમ્ભેત્વા સહ પટિસમ્ભિદાહિ અરહત્તં પાપુણિ. એવરૂપસ્સ ધુતઙ્ગવસેન વિક્ખમ્ભિતો કિલેસો તથા વિક્ખમ્ભિતોવ હોતિ.

    Thero tassa gatakālato paṭṭhāya jātasaṃvego divā uddesañca sāyaṃ uddesañca vācetvā pattacīvaraṃ hatthapāse ṭhapetvā paccūsakāle uddesaṃ gahetvā otarantena bhikkhunā saddhiṃ pattacīvaramādāya otiṇṇo terasa dhutaguṇe paripuṇṇe adhiṭṭhāya gāmantapabbhārasenāsanaṃ gantvā pabbhāraṃ paṭijaggitvā mañcapīṭhaṃ ussāpetvā ‘‘arahattaṃ apatvā mañce piṭṭhiṃ na pasāressāmī’’ti mānasaṃ bandhitvā caṅkamaṃ otari. Tassa ‘‘ajja arahattaṃ gaṇhissāmi ajja arahattaṃ gaṇhissāmī’’ti ghaṭentasseva pavāraṇā sampattā. So pavāraṇāya upakaṭṭhāya ‘‘puthujjanabhāvaṃ pahāya visuddhipavāraṇaṃ pavāressāmī’’ti cintento ativiya kilamati. So tāya pavāraṇāya maggaṃ vā phalaṃ vā uppādetuṃ asakkonto ‘‘mādisopi nāma āraddhavipassako na labhati, yāva dullabhañca vatidaṃ arahatta’’nti vatvā teneva niyāmena ṭhānacaṅkamabahulo hutvā tiṃsa vassāni samaṇadhammaṃ katvā mahāpavāraṇāya majjhe ṭhitaṃ puṇṇacandaṃ disvā ‘‘kiṃ nu kho candamaṇḍalaṃ visuddhaṃ, udāhu mayhaṃ sīla’’nti cintento ‘‘candamaṇḍale sasalakkhaṇaṃ paññāyati, mayhaṃ pana upasampadato paṭṭhāya yāvajjadivasā sīlasmiṃ kāḷakaṃ vā tilako vā natthī’’ti āvajjetvā sañjātapītisomanasso paripakkañāṇattā pītiṃ vikkhambhetvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Evarūpassa dhutaṅgavasena vikkhambhito kileso tathā vikkhambhitova hoti.

    એકચ્ચસ્સ વુત્તનયેનેવ પઠમજ્ઝાનાદિસમાપજ્જનબહુલતાય કિલેસો ઓકાસં ન લભતિ, સમાપત્તિવસેન વિક્ખમ્ભિતોવ હોતિ. સો તં તથા વિક્ખમ્ભિતમેવ કત્વા વિવટ્ટેત્વા અરહત્તં ગણ્હાતિ મહાતિસ્સત્થેરો વિય. થેરો કિર અવસ્સિકકાલતો પટ્ઠાય અટ્ઠસમાપત્તિલાભી. સો સમાપત્તિવિક્ખમ્ભિતાનં કિલેસાનં અસમુદાચારેન ઉગ્ગહપરિપુચ્છાવસેનેવ અરિયમગ્ગસામન્તં કથેતિ, સટ્ઠિવસ્સકાલેપિ અત્તનો પુથુજ્જનભાવં ન જાનાતિ. અથેકદિવસં મહાગામે તિસ્સમહાવિહારતો ભિક્ખુસઙ્ઘો તલઙ્ગરવાસિધમ્મદિન્નત્થેરસ્સ સાસનં પેસેસિ ‘‘થેરો આગન્ત્વા અમ્હાકં ધમ્મકથં કથેતૂ’’તિ. થેરો અધિવાસેત્વા ‘‘મમ સન્તિકે મહલ્લકતરો ભિક્ખુ નત્થિ, મહાતિસ્સત્થેરો ખો પન મે કમ્મટ્ઠાનાચરિયો, તં સઙ્ઘત્થેરં કત્વા ગમિસ્સામી’’તિ ચિન્તેન્તો ભિક્ખુસઙ્ઘપરિવુતો થેરસ્સ વિહારં ગન્ત્વા દિવાટ્ઠાને થેરસ્સ વત્તં દસ્સેત્વા એકમન્તં નિસીદિ.

    Ekaccassa vuttanayeneva paṭhamajjhānādisamāpajjanabahulatāya kileso okāsaṃ na labhati, samāpattivasena vikkhambhitova hoti. So taṃ tathā vikkhambhitameva katvā vivaṭṭetvā arahattaṃ gaṇhāti mahātissatthero viya. Thero kira avassikakālato paṭṭhāya aṭṭhasamāpattilābhī. So samāpattivikkhambhitānaṃ kilesānaṃ asamudācārena uggahaparipucchāvaseneva ariyamaggasāmantaṃ katheti, saṭṭhivassakālepi attano puthujjanabhāvaṃ na jānāti. Athekadivasaṃ mahāgāme tissamahāvihārato bhikkhusaṅgho talaṅgaravāsidhammadinnattherassa sāsanaṃ pesesi ‘‘thero āgantvā amhākaṃ dhammakathaṃ kathetū’’ti. Thero adhivāsetvā ‘‘mama santike mahallakataro bhikkhu natthi, mahātissatthero kho pana me kammaṭṭhānācariyo, taṃ saṅghattheraṃ katvā gamissāmī’’ti cintento bhikkhusaṅghaparivuto therassa vihāraṃ gantvā divāṭṭhāne therassa vattaṃ dassetvā ekamantaṃ nisīdi.

    થેરો આહ – ‘‘કિં, ધમ્મદિન્ન, ચિરસ્સં આગતોસી’’તિ? ‘‘આમ, ભન્તે, તિસ્સમહાવિહારતો મે ભિક્ખુસઙ્ઘો સાસનં પેસેસિ, અહં એકકો ન ગમિસ્સામિ, તુમ્હેહિ પન સદ્ધિં ગન્તુકામો હુત્વા આગતોમ્હી’’તિ સારણીયકથં કથેન્તોવ પપઞ્ચેત્વા ‘‘કદા, ભન્તે, તુમ્હેહિ અયં ધમ્મો અધિગતો’’તિ પુચ્છિ. સટ્ઠિમત્તાનિ, આવુસો ધમ્મદિન્ન, વસ્સાનિ હોન્તીતિ . સમાપત્તિં પન, ભન્તે, વળઞ્જેથાતિ. આમ, આવુસોતિ. એકં પોક્ખરણિં માપેતું સક્કુણેય્યાથ, ભન્તેતિ? ‘‘ન, આવુસો, એતં ભારિય’’ન્તિ વત્વા સમ્મુખટ્ઠાને પોક્ખરણિં માપેસિ. ‘‘એત્થ, ભન્તે, એકં પદુમગચ્છં માપેથા’’તિ ચ વુત્તો તમ્પિ માપેસિ. ઇદાનેત્થ મહન્તં પુપ્ફં દસ્સેથાતિ. થેરો તમ્પિ દસ્સેસિ. એત્થ સોળસવસ્સુદ્દેસિકં ઇત્થિરૂપં દસ્સેથાતિ . થેરો સોળસવસ્સુદ્દેસિકં ઇત્થિરૂપં દસ્સેસિ. તતો નં આહ – ‘‘ઇદં, ભન્તે, પુનપ્પુનં સુભતો મનસિ કરોથા’’તિ. થેરો અત્તનાવ માપિતં ઇત્થિરૂપં ઓલોકેન્તો લોભં ઉપ્પાદેસિ. તદા અત્તનો પુથુજ્જનભાવં ઞત્વા ‘‘અવસ્સયો મે સપ્પુરિસ હોહી’’તિ અન્તેવાસિકસ્સ સન્તિકે ઉક્કુટિકં નિસીદિ. ‘‘એતદત્થમેવાહં, ભન્તે, આગતો’’તિ થેરસ્સ અસુભવસેન સલ્લહુકં કત્વા કમ્મટ્ઠાનં કથેત્વા થેરસ્સ ઓકાસં કાતું બહિ નિક્ખન્તો. સુપરિમદ્દિતસઙ્ખારો થેરો તસ્મિં દિવાટ્ઠાનતો નિક્ખન્તમત્તેયેવ સહ પટિસમ્ભિદાહિ અરહત્તં પાપુણિ. અથ નં સઙ્ઘત્થેરં કત્વા ધમ્મદિન્નત્થેરો તિસ્સમહાવિહારં ગન્ત્વા સઙ્ઘસ્સ ધમ્મકથં કથેસિ. એવરૂપસ્સ સમાપત્તિવસેન વિક્ખમ્ભિતો કિલેસો તથા વિક્ખમ્ભિતોવ હોતિ.

    Thero āha – ‘‘kiṃ, dhammadinna, cirassaṃ āgatosī’’ti? ‘‘Āma, bhante, tissamahāvihārato me bhikkhusaṅgho sāsanaṃ pesesi, ahaṃ ekako na gamissāmi, tumhehi pana saddhiṃ gantukāmo hutvā āgatomhī’’ti sāraṇīyakathaṃ kathentova papañcetvā ‘‘kadā, bhante, tumhehi ayaṃ dhammo adhigato’’ti pucchi. Saṭṭhimattāni, āvuso dhammadinna, vassāni hontīti . Samāpattiṃ pana, bhante, vaḷañjethāti. Āma, āvusoti. Ekaṃ pokkharaṇiṃ māpetuṃ sakkuṇeyyātha, bhanteti? ‘‘Na, āvuso, etaṃ bhāriya’’nti vatvā sammukhaṭṭhāne pokkharaṇiṃ māpesi. ‘‘Ettha, bhante, ekaṃ padumagacchaṃ māpethā’’ti ca vutto tampi māpesi. Idānettha mahantaṃ pupphaṃ dassethāti. Thero tampi dassesi. Ettha soḷasavassuddesikaṃ itthirūpaṃ dassethāti . Thero soḷasavassuddesikaṃ itthirūpaṃ dassesi. Tato naṃ āha – ‘‘idaṃ, bhante, punappunaṃ subhato manasi karothā’’ti. Thero attanāva māpitaṃ itthirūpaṃ olokento lobhaṃ uppādesi. Tadā attano puthujjanabhāvaṃ ñatvā ‘‘avassayo me sappurisa hohī’’ti antevāsikassa santike ukkuṭikaṃ nisīdi. ‘‘Etadatthamevāhaṃ, bhante, āgato’’ti therassa asubhavasena sallahukaṃ katvā kammaṭṭhānaṃ kathetvā therassa okāsaṃ kātuṃ bahi nikkhanto. Suparimadditasaṅkhāro thero tasmiṃ divāṭṭhānato nikkhantamatteyeva saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Atha naṃ saṅghattheraṃ katvā dhammadinnatthero tissamahāvihāraṃ gantvā saṅghassa dhammakathaṃ kathesi. Evarūpassa samāpattivasena vikkhambhito kileso tathā vikkhambhitova hoti.

    એકચ્ચસ્સ પન વુત્તનયેનેવ વિપસ્સનાય કમ્મં કરોન્તસ્સ કિલેસો ઓકાસં ન લભતિ, વિપસ્સનાવસેન વિક્ખમ્ભિતોવ હોતિ. સો તં તથા વિક્ખમ્ભિતમેવ કત્વા વિવટ્ટેત્વા અરહત્તં ગણ્હાતિ, બુદ્ધકાલે સટ્ઠિમત્તા આરદ્ધવિપસ્સકા ભિક્ખૂ વિય. તે કિર સત્થુ સન્તિકે કમ્મટ્ઠાનં ગહેત્વા વિવિત્તં અરઞ્ઞં પવિસિત્વા વિપસ્સનાય કમ્મં કરોન્તા કિલેસાનં અસમુદાચારવસેન ‘‘પટિવિદ્ધમગ્ગફલા મય’’ન્તિ સઞ્ઞાય મગ્ગફલત્થાય વાયામં અકત્વા ‘‘અમ્હેહિ પટિવિદ્ધધમ્મં દસબલસ્સ આરોચેસ્સામા’’તિ સત્થુ સન્તિકં આગચ્છન્તિ.

    Ekaccassa pana vuttanayeneva vipassanāya kammaṃ karontassa kileso okāsaṃ na labhati, vipassanāvasena vikkhambhitova hoti. So taṃ tathā vikkhambhitameva katvā vivaṭṭetvā arahattaṃ gaṇhāti, buddhakāle saṭṭhimattā āraddhavipassakā bhikkhū viya. Te kira satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā vivittaṃ araññaṃ pavisitvā vipassanāya kammaṃ karontā kilesānaṃ asamudācāravasena ‘‘paṭividdhamaggaphalā maya’’nti saññāya maggaphalatthāya vāyāmaṃ akatvā ‘‘amhehi paṭividdhadhammaṃ dasabalassa ārocessāmā’’ti satthu santikaṃ āgacchanti.

    સત્થા તેસં પુરે આગમનતોવ આનન્દત્થેરં આહ – ‘‘આનન્દ, પધાનકમ્મિકા ભિક્ખૂ અજ્જ મં પસ્સિતું આગમિસ્સન્તિ, તેસં મમ દસ્સનાય ઓકાસં અકત્વા ‘આમકસુસાનં ગન્ત્વા અલ્લઅસુભભાવનં કરોથા’તિ પહિણેય્યાસી’’તિ. થેરો તેસં આગતાનં સત્થારા કથિતસાસનં આરોચેસિ. તે ‘‘તથાગતો અજાનિત્વા ન કથેસ્સતિ, અદ્ધા એત્થ કારણં ભવિસ્સતી’’તિ આમકસુસાનં ગન્ત્વા અલ્લઅસુભં ઓલોકેન્તા લોભં ઉપ્પાદેત્વા ‘‘ઇદં નૂન સમ્માસમ્બુદ્ધેન દિટ્ઠં ભવિસ્સતી’’તિ જાતસંવેગા લદ્ધમગ્ગં કમ્મટ્ઠાનં આદિતો પટ્ઠાય આરભિંસુ. સત્થા તેસં વિપસ્સનાય આરદ્ધભાવં ઞત્વા ગન્ધકુટિયં નિસિન્નોવ ઇમં ઓભાસગાથમાહ –

    Satthā tesaṃ pure āgamanatova ānandattheraṃ āha – ‘‘ānanda, padhānakammikā bhikkhū ajja maṃ passituṃ āgamissanti, tesaṃ mama dassanāya okāsaṃ akatvā ‘āmakasusānaṃ gantvā allaasubhabhāvanaṃ karothā’ti pahiṇeyyāsī’’ti. Thero tesaṃ āgatānaṃ satthārā kathitasāsanaṃ ārocesi. Te ‘‘tathāgato ajānitvā na kathessati, addhā ettha kāraṇaṃ bhavissatī’’ti āmakasusānaṃ gantvā allaasubhaṃ olokentā lobhaṃ uppādetvā ‘‘idaṃ nūna sammāsambuddhena diṭṭhaṃ bhavissatī’’ti jātasaṃvegā laddhamaggaṃ kammaṭṭhānaṃ ādito paṭṭhāya ārabhiṃsu. Satthā tesaṃ vipassanāya āraddhabhāvaṃ ñatvā gandhakuṭiyaṃ nisinnova imaṃ obhāsagāthamāha –

    ‘‘યાનિમાનિ અપત્તાનિ, અલાબૂનેવ સારદે;

    ‘‘Yānimāni apattāni, alābūneva sārade;

    કાપોતકાનિ અટ્ઠીનિ, તાનિ દિસ્વાન કા રતી’’તિ. (ધ॰ પ॰ ૧૪૯);

    Kāpotakāni aṭṭhīni, tāni disvāna kā ratī’’ti. (dha. pa. 149);

    ગાથાપરિયોસાને અરહત્તફલે પતિટ્ઠહિંસુ. એવરૂપાનં વિપસ્સનાવસેન વિક્ખમ્ભિતા કિલેસા તથા વિક્ખમ્ભિતાવ હોન્તિ.

    Gāthāpariyosāne arahattaphale patiṭṭhahiṃsu. Evarūpānaṃ vipassanāvasena vikkhambhitā kilesā tathā vikkhambhitāva honti.

    એકચ્ચસ્સ વુત્તનયેનેવ નવકમ્મં કરોન્તસ્સ કિલેસો ઓકાસં ન લભતિ, નવકમ્મવસેન વિક્ખમ્ભિતોવ હોતિ. સો તં તથા વિક્ખમ્ભિતમેવ કત્વા વિવટ્ટેત્વા અરહત્તં ગણ્હાતિ ચિત્તલપબ્બતે તિસ્સત્થેરો વિય. તસ્સ કિર અટ્ઠવસ્સિકકાલે અનભિરતિ ઉપ્પજ્જિ, સો તં વિનોદેતું અસક્કોન્તો અત્તનો ચીવરં ધોવિત્વા રજિત્વા પત્તં પચિત્વા કેસે ઓહારેત્વા ઉપજ્ઝાયં વન્દિત્વા અટ્ઠાસિ. અથ નં થેરો આહ – ‘‘કિં, આવુસો મહાતિસ્સ, અતુટ્ઠસ્સ વિય તે આકારો’’તિ? આમ, ભન્તે, અનભિરતિ મે ઉપ્પન્ના, તં વિનોદેતું ન સક્કોમીતિ. થેરો તસ્સાસયં ઓલોકેન્તો અરહત્તસ્સ ઉપનિસ્સયં દિસ્વા અનુકમ્પાવસેન આહ – ‘‘આવુસો તિસ્સ, મયં મહલ્લકા, એકં નો વસનટ્ઠાનં કરોહી’’તિ . દુતિયકથં અકથિતપુબ્બો ભિક્ખુ ‘‘સાધુ, ભન્તે’’તિ સમ્પટિચ્છિ.

    Ekaccassa vuttanayeneva navakammaṃ karontassa kileso okāsaṃ na labhati, navakammavasena vikkhambhitova hoti. So taṃ tathā vikkhambhitameva katvā vivaṭṭetvā arahattaṃ gaṇhāti cittalapabbate tissatthero viya. Tassa kira aṭṭhavassikakāle anabhirati uppajji, so taṃ vinodetuṃ asakkonto attano cīvaraṃ dhovitvā rajitvā pattaṃ pacitvā kese ohāretvā upajjhāyaṃ vanditvā aṭṭhāsi. Atha naṃ thero āha – ‘‘kiṃ, āvuso mahātissa, atuṭṭhassa viya te ākāro’’ti? Āma, bhante, anabhirati me uppannā, taṃ vinodetuṃ na sakkomīti. Thero tassāsayaṃ olokento arahattassa upanissayaṃ disvā anukampāvasena āha – ‘‘āvuso tissa, mayaṃ mahallakā, ekaṃ no vasanaṭṭhānaṃ karohī’’ti . Dutiyakathaṃ akathitapubbo bhikkhu ‘‘sādhu, bhante’’ti sampaṭicchi.

    અથ નં થેરો આહ – ‘‘આવુસો, નવકમ્મં કરોન્તો ઉદ્દેસમગ્ગઞ્ચ મા વિસ્સજ્જિ, કમ્મટ્ઠાનઞ્ચ મનસિ કરોહિ, કાલેન ચ કાલં કસિણપરિકમ્મં કરોહી’’તિ. ‘‘એવં કરિસ્સામિ, ભન્તે’’તિ થેરં વન્દિત્વા તથારૂપં સપ્પાયટ્ઠાનં ઓલોકેત્વા ‘‘એત્થ કાતું સક્કા’’તિ દારૂહિ પૂરેત્વા ઝાપેત્વા સોધેત્વા ઇટ્ઠકાહિ પરિક્ખિપિત્વા દ્વારવાતપાનાદીનિ યોજેત્વા સદ્ધિં ચઙ્કમનભૂમિભિત્તિપરિકમ્માદીહિ લેણં નિટ્ઠાપેત્વા મઞ્ચપીઠં સન્થરિત્વા થેરસ્સ સન્તિકં ગન્ત્વા વન્દિત્વા, ‘‘ભન્તે, નિટ્ઠિતં લેણે પરિકમ્મં, વસથા’’તિ આહ. આવુસો, દુક્ખેન તયા એતં કમ્મં કતં, અજ્જ એકદિવસં ત્વઞ્ઞેવેત્થ વસાહીતિ. સો ‘‘સાધુ, ભન્તે’’તિ વન્દિત્વા પાદે ધોવિત્વા લેણં પવિસિત્વા પલ્લઙ્કં આભુજિત્વા નિસિન્નો અત્તના કતકમ્મં આવજ્જિ. તસ્સ ‘‘મનાપં મયા ઉપજ્ઝાયસ્સ કાયવેય્યાવચ્ચં કત’’ન્તિ ચિન્તેન્તસ્સ અબ્ભન્તરે પીતિ ઉપ્પન્ના. સો તં વિક્ખમ્ભેત્વા વિપસ્સનં પટ્ઠપેત્વા અગ્ગફલં અરહત્તં પાપુણિ. એવરૂપસ્સ નવકમ્મવસેન વિક્ખમ્ભિતો કિલેસો તથા વિક્ખમ્ભિતોવ હોતિ.

    Atha naṃ thero āha – ‘‘āvuso, navakammaṃ karonto uddesamaggañca mā vissajji, kammaṭṭhānañca manasi karohi, kālena ca kālaṃ kasiṇaparikammaṃ karohī’’ti. ‘‘Evaṃ karissāmi, bhante’’ti theraṃ vanditvā tathārūpaṃ sappāyaṭṭhānaṃ oloketvā ‘‘ettha kātuṃ sakkā’’ti dārūhi pūretvā jhāpetvā sodhetvā iṭṭhakāhi parikkhipitvā dvāravātapānādīni yojetvā saddhiṃ caṅkamanabhūmibhittiparikammādīhi leṇaṃ niṭṭhāpetvā mañcapīṭhaṃ santharitvā therassa santikaṃ gantvā vanditvā, ‘‘bhante, niṭṭhitaṃ leṇe parikammaṃ, vasathā’’ti āha. Āvuso, dukkhena tayā etaṃ kammaṃ kataṃ, ajja ekadivasaṃ tvaññevettha vasāhīti. So ‘‘sādhu, bhante’’ti vanditvā pāde dhovitvā leṇaṃ pavisitvā pallaṅkaṃ ābhujitvā nisinno attanā katakammaṃ āvajji. Tassa ‘‘manāpaṃ mayā upajjhāyassa kāyaveyyāvaccaṃ kata’’nti cintentassa abbhantare pīti uppannā. So taṃ vikkhambhetvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā aggaphalaṃ arahattaṃ pāpuṇi. Evarūpassa navakammavasena vikkhambhito kileso tathā vikkhambhitova hoti.

    એકચ્ચો પન બ્રહ્મલોકતો આગતો સુદ્ધસત્તો હોતિ. તસ્સ અનાસેવનતાય કિલેસો ન સમુદાચરતિ, ભવવસેન વિક્ખમ્ભિતો હોતિ. સો તં તથા વિક્ખમ્ભિતમેવ કત્વા વિવટ્ટેત્વા અરહત્તં ગણ્હાતિ આયસ્મા મહાકસ્સપો વિય. સો હિ આયસ્મા અગારમજ્ઝેપિ કામે અપરિભુઞ્જિત્વા મહાસમ્પત્તિં પહાય પબ્બજિત્વા નિક્ખન્તો અન્તરામગ્ગે પચ્ચુગ્ગમનત્થાય આગતં સત્થારં દિસ્વા વન્દિત્વા તીહિ ઓવાદેહિ ઉપસમ્પદં લભિત્વા અટ્ઠમે અરુણે સહ પટિસમ્ભિદાહિ અરહત્તં પાપુણિ. એવરૂપસ્સ ભવવસેન વિક્ખમ્ભિતો કિલેસો તથા વિક્ખમ્ભિતોવ હોતિ.

    Ekacco pana brahmalokato āgato suddhasatto hoti. Tassa anāsevanatāya kileso na samudācarati, bhavavasena vikkhambhito hoti. So taṃ tathā vikkhambhitameva katvā vivaṭṭetvā arahattaṃ gaṇhāti āyasmā mahākassapo viya. So hi āyasmā agāramajjhepi kāme aparibhuñjitvā mahāsampattiṃ pahāya pabbajitvā nikkhanto antarāmagge paccuggamanatthāya āgataṃ satthāraṃ disvā vanditvā tīhi ovādehi upasampadaṃ labhitvā aṭṭhame aruṇe saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Evarūpassa bhavavasena vikkhambhito kileso tathā vikkhambhitova hoti.

    યો પન અનનુભૂતપુબ્બં રૂપાદિઆરમ્મણં લભિત્વા તત્થેવ વિપસ્સનં પટ્ઠપેત્વા વિવટ્ટેત્વા અરહત્તં ગણ્હાતિ, એવરૂપસ્સ અનનુભૂતારમ્મણવસેન કામચ્છન્દો અનુપ્પન્નોવ નુપ્પજ્જતિ નામ.

    Yo pana ananubhūtapubbaṃ rūpādiārammaṇaṃ labhitvā tattheva vipassanaṃ paṭṭhapetvā vivaṭṭetvā arahattaṃ gaṇhāti, evarūpassa ananubhūtārammaṇavasena kāmacchando anuppannova nuppajjati nāma.

    ઉપ્પન્નો વા કામચ્છન્દો પહીયતીતિ એત્થ ઉપ્પન્નોતિ જાતો ભૂતો સમુદાગતો. પહીયતીતિ તદઙ્ગપ્પહાનં, વિક્ખમ્ભનપ્પહાનં, સમુચ્છેદપ્પહાનં, પટિપસ્સદ્ધિપ્પહાનં, નિસ્સરણપ્પહાનન્તિ ઇમેહિ પઞ્ચહિ પહાનેહિ પહીયતિ, ન પુન ઉપ્પજ્જતીતિ અત્થો. તત્થ વિપસ્સનાય કિલેસા તદઙ્ગવસેન પહીયન્તીતિ વિપસ્સના તદઙ્ગપ્પહાનન્તિ વેદિતબ્બા. સમાપત્તિ પન કિલેસે વિક્ખમ્ભેતીતિ સા વિક્ખમ્ભનપ્પહાનન્તિ વેદિતબ્બા. મગ્ગો સમુચ્છિન્દન્તો ઉપ્પજ્જતિ, ફલં પટિપ્પસ્સમ્ભયમાનં, નિબ્બાનં સબ્બકિલેસેહિ નિસ્સટન્તિ ઇમાનિ તીણિ સમુચ્છેદપટિપસ્સદ્ધિનિસ્સરણપ્પહાનાનીતિ વુચ્ચન્તિ. ઇમેહિ લોકિયલોકુત્તરેહિ પઞ્ચહિ પહાનેહિ પહીયતીતિ અત્થો.

    Uppanno vā kāmacchando pahīyatīti ettha uppannoti jāto bhūto samudāgato. Pahīyatīti tadaṅgappahānaṃ, vikkhambhanappahānaṃ, samucchedappahānaṃ, paṭipassaddhippahānaṃ, nissaraṇappahānanti imehi pañcahi pahānehi pahīyati, na puna uppajjatīti attho. Tattha vipassanāya kilesā tadaṅgavasena pahīyantīti vipassanā tadaṅgappahānanti veditabbā. Samāpatti pana kilese vikkhambhetīti sā vikkhambhanappahānanti veditabbā. Maggo samucchindanto uppajjati, phalaṃ paṭippassambhayamānaṃ, nibbānaṃ sabbakilesehi nissaṭanti imāni tīṇi samucchedapaṭipassaddhinissaraṇappahānānīti vuccanti. Imehi lokiyalokuttarehi pañcahi pahānehi pahīyatīti attho.

    અસુભનિમિત્તન્તિ દસસુ અસુભેસુ ઉપ્પન્નં સારમ્મણં પઠમજ્ઝાનં. તેનાહુ પોરાણા – ‘‘અસુભમ્પિ અસુભનિમિત્તં, અસુભારમ્મણા ધમ્માપિ અસુભનિમિત્ત’’ન્તિ. યોનિસોમનસિકરોતોતિ. ‘‘તત્થ કતમો યોનિસોમનસિકારો? અનિચ્ચે અનિચ્ચ’’ન્તિઆદિના નયેન વુત્તસ્સ ઉપાયમનસિકારસ્સ વસેન મનસિકરોતો. અનુપ્પન્નો ચેવ કામચ્છન્દો નુપ્પજ્જતીતિ અસમુદાગતો ન સમુદાગચ્છતિ. ઉપ્પન્નો ચ કામચ્છન્દો પહીયતીતિ સમુદાગતો ચ કામચ્છન્દો પઞ્ચવિધેન પહાનેન પહીયતિ.

    Asubhanimittanti dasasu asubhesu uppannaṃ sārammaṇaṃ paṭhamajjhānaṃ. Tenāhu porāṇā – ‘‘asubhampi asubhanimittaṃ, asubhārammaṇā dhammāpi asubhanimitta’’nti. Yonisomanasikarototi. ‘‘Tattha katamo yonisomanasikāro? Anicce anicca’’ntiādinā nayena vuttassa upāyamanasikārassa vasena manasikaroto. Anuppanno ceva kāmacchando nuppajjatīti asamudāgato na samudāgacchati. Uppanno ca kāmacchando pahīyatīti samudāgato ca kāmacchando pañcavidhena pahānena pahīyati.

    અપિચ છ ધમ્મા કામચ્છન્દસ્સ પહાનાય સંવત્તન્તિ – અસુભનિમિત્તસ્સ ઉગ્ગહો, અસુભભાવનાનુયોગો, ઇન્દ્રિયેસુ ગુત્તદ્વારતા, ભોજને મત્તઞ્ઞુતા, કલ્યાણમિત્તતા સપ્પાયકથાતિ. દસવિધઞ્હિ અસુભનિમિત્તં ઉગ્ગણ્હન્તસ્સાપિ કામચ્છન્દો પહીયતિ, ભાવેન્તસ્સાપિ, ઇન્દ્રિયેસુ પિહિતદ્વારસ્સાપિ, ચતુન્નં પઞ્ચન્નં આલોપાનં ઓકાસે સતિ ઉદકં પિવિત્વા યાપનસીલતાય ભોજને મત્તઞ્ઞુનોપિ. તેનેતં વુત્તં –

    Apica cha dhammā kāmacchandassa pahānāya saṃvattanti – asubhanimittassa uggaho, asubhabhāvanānuyogo, indriyesu guttadvāratā, bhojane mattaññutā, kalyāṇamittatā sappāyakathāti. Dasavidhañhi asubhanimittaṃ uggaṇhantassāpi kāmacchando pahīyati, bhāventassāpi, indriyesu pihitadvārassāpi, catunnaṃ pañcannaṃ ālopānaṃ okāse sati udakaṃ pivitvā yāpanasīlatāya bhojane mattaññunopi. Tenetaṃ vuttaṃ –

    ‘‘ચત્તારો પઞ્ચ આલોપે, અભુત્વા ઉદકં પિવે;

    ‘‘Cattāro pañca ālope, abhutvā udakaṃ pive;

    અલં ફાસુવિહારાય, પહિતત્તસ્સ ભિક્ખુનો’’તિ. (થેરગા॰ ૯૮૩);

    Alaṃ phāsuvihārāya, pahitattassa bhikkhuno’’ti. (theragā. 983);

    અસુભકમ્મિકતિસ્સત્થેરસદિસે અસુભભાવનારતે કલ્યાણમિત્તે સેવન્તસ્સાપિ કામચ્છન્દો પહીયતિ, ઠાનનિસજ્જાદીસુ દસઅસુભનિસ્સિતસપ્પાયકથાયપિ પહીયતિ. તેન વુત્તં – ‘‘છ ધમ્મા કામચ્છન્દસ્સ પહાનાય સંવત્તન્તી’’તિ.

    Asubhakammikatissattherasadise asubhabhāvanārate kalyāṇamitte sevantassāpi kāmacchando pahīyati, ṭhānanisajjādīsu dasaasubhanissitasappāyakathāyapi pahīyati. Tena vuttaṃ – ‘‘cha dhammā kāmacchandassa pahānāya saṃvattantī’’ti.

    ૧૭. સત્તમે મેત્તા ચેતોવિમુત્તીતિ સબ્બસત્તેસુ હિતફરણકા મેત્તા. યસ્મા પન તંસમ્પયુત્તચિત્તં નીવરણાદીહિ પચ્ચનીકધમ્મેહિ વિમુચ્ચતિ, તસ્મા સા ‘‘ચેતોવિમુત્તી’’તિ વુચ્ચતિ. વિસેસતો વા સબ્બબ્યાપાદપરિયુટ્ઠાનેન વિમુત્તત્તા સા ચેતોવિમુત્તીતિ વેદિતબ્બા. તત્થ ‘‘મેત્તા’’તિ એત્તાવતા પુબ્બભાગોપિ વટ્ટતિ, ‘‘ચેતોવિમુત્તી’’તિ વુત્તત્તા પન ઇધ તિકચતુક્કજ્ઝાનવસેન અપ્પનાવ અધિપ્પેતા. યોનિસોમનસિકરોતોતિ તં મેત્તં ચેતોવિમુત્તિં વુત્તલક્ખણેન ઉપાયમનસિકારેન મનસિકરોન્તસ્સ.

    17. Sattame mettā cetovimuttīti sabbasattesu hitapharaṇakā mettā. Yasmā pana taṃsampayuttacittaṃ nīvaraṇādīhi paccanīkadhammehi vimuccati, tasmā sā ‘‘cetovimuttī’’ti vuccati. Visesato vā sabbabyāpādapariyuṭṭhānena vimuttattā sā cetovimuttīti veditabbā. Tattha ‘‘mettā’’ti ettāvatā pubbabhāgopi vaṭṭati, ‘‘cetovimuttī’’ti vuttattā pana idha tikacatukkajjhānavasena appanāva adhippetā. Yonisomanasikarototi taṃ mettaṃ cetovimuttiṃ vuttalakkhaṇena upāyamanasikārena manasikarontassa.

    અપિચ છ ધમ્મા બ્યાપાદસ્સ પહાનાય સંવત્તન્તિ – મેત્તાનિમિત્તસ્સ ઉગ્ગહો, મેત્તાભાવનાનુયોગો, કમ્મસ્સકતાપચ્ચવેક્ખણા, પટિસઙ્ખાનબહુલતા, કલ્યાણમિત્તતા, સપ્પાયકથાતિ. ઓદિસ્સકઅનોદિસ્સકદિસાફરણાનઞ્હિ અઞ્ઞતરવસેન મેત્તં ઉગ્ગણ્હન્તસ્સાપિ બ્યાપાદો પહીયતિ, ઓધિસો અનોધિસો દિસાફરણવસેન મેત્તં ભાવેન્તસ્સાપિ. ‘‘ત્વં એતસ્સ કુદ્ધો કિં કરિસ્સસિ, કિમસ્સ સીલાદીનિ નાસેતું સક્ખિસ્સસિ, નનુ ત્વં અત્તનો કમ્મેન આગન્ત્વા અત્તનો કમ્મેનેવ ગમિસ્સસિ? પરસ્સ કુજ્ઝનં નામ વીતચ્ચિતઙ્ગારતત્તઅયસલાકગૂથાદીનિ ગહેત્વા પરં પહરિતુકામતાસદિસં હોતિ. એસોપિ તવ કુદ્ધો કિં કરિસ્સતિ, કિં તે સીલાદીનિ નાસેતું સક્ખિસ્સતિ? એસ અત્તનો કમ્મેન આગન્ત્વા અત્તનો કમ્મેનેવ ગમિસ્સતિ, અપ્પટિચ્છિતપહેણકં વિય પટિવાતં ખિત્તરજોમુટ્ઠિ વિય ચ એતસ્સેવેસ કોધો મત્થકે પતિસ્સતી’’તિ એવં અત્તનો ચ પરસ્સ ચ કમ્મસ્સકતં પચ્ચવેક્ખતોપિ, ઉભયકમ્મસ્સકતં પચ્ચવેક્ખિત્વા પટિસઙ્ખાને ઠિતસ્સાપિ, અસ્સગુત્તત્થેરસદિસે મેત્તાભાવનારતે કલ્યાણમિત્તે સેવન્તસ્સાપિ બ્યાપાદો પહીયતિ, ઠાનનિસજ્જાદીસુ મેત્તાનિસ્સિતસપ્પાયકથાયપિ પહીયતિ. તેન વુત્તં – ‘‘છ ધમ્મા બ્યાપાદસ્સ પહાનાય સંવત્તન્તી’’તિ. સેસમિધ ઇતો પરેસુ ચ વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બં, વિસેસમત્તમેવ પન વક્ખામાતિ.

    Apica cha dhammā byāpādassa pahānāya saṃvattanti – mettānimittassa uggaho, mettābhāvanānuyogo, kammassakatāpaccavekkhaṇā, paṭisaṅkhānabahulatā, kalyāṇamittatā, sappāyakathāti. Odissakaanodissakadisāpharaṇānañhi aññataravasena mettaṃ uggaṇhantassāpi byāpādo pahīyati, odhiso anodhiso disāpharaṇavasena mettaṃ bhāventassāpi. ‘‘Tvaṃ etassa kuddho kiṃ karissasi, kimassa sīlādīni nāsetuṃ sakkhissasi, nanu tvaṃ attano kammena āgantvā attano kammeneva gamissasi? Parassa kujjhanaṃ nāma vītaccitaṅgāratattaayasalākagūthādīni gahetvā paraṃ paharitukāmatāsadisaṃ hoti. Esopi tava kuddho kiṃ karissati, kiṃ te sīlādīni nāsetuṃ sakkhissati? Esa attano kammena āgantvā attano kammeneva gamissati, appaṭicchitapaheṇakaṃ viya paṭivātaṃ khittarajomuṭṭhi viya ca etassevesa kodho matthake patissatī’’ti evaṃ attano ca parassa ca kammassakataṃ paccavekkhatopi, ubhayakammassakataṃ paccavekkhitvā paṭisaṅkhāne ṭhitassāpi, assaguttattherasadise mettābhāvanārate kalyāṇamitte sevantassāpi byāpādo pahīyati, ṭhānanisajjādīsu mettānissitasappāyakathāyapi pahīyati. Tena vuttaṃ – ‘‘cha dhammā byāpādassa pahānāya saṃvattantī’’ti. Sesamidha ito paresu ca vuttanayeneva veditabbaṃ, visesamattameva pana vakkhāmāti.

    ૧૮. અટ્ઠમે આરમ્ભધાતૂઆદીસુ આરમ્ભધાતુ નામ પઠમારમ્ભવીરિયં. નિક્કમધાતુ નામ કોસજ્જતો નિક્ખન્તત્તા તતો બલવતરં. પરક્કમધાતુ નામ પરં પરં ઠાનં અક્કમનતો તતોપિ બલવતરં. અટ્ઠકથાયં પન ‘‘આરમ્ભો ચેતસો કામાનં પનૂદનાય, નિક્કમો ચેતસો પલિઘુગ્ઘાટનાય, પરક્કમો ચેતસો બન્ધનચ્છેદનાયા’’તિ વત્વા ‘‘તીહિ પેતેહિ અધિમત્તવીરિયમેવ કથિત’’ન્તિ વુત્તં.

    18. Aṭṭhame ārambhadhātūādīsu ārambhadhātu nāma paṭhamārambhavīriyaṃ. Nikkamadhātu nāma kosajjato nikkhantattā tato balavataraṃ. Parakkamadhātu nāma paraṃ paraṃ ṭhānaṃ akkamanato tatopi balavataraṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘ārambho cetaso kāmānaṃ panūdanāya, nikkamo cetaso palighugghāṭanāya, parakkamo cetaso bandhanacchedanāyā’’ti vatvā ‘‘tīhi petehi adhimattavīriyameva kathita’’nti vuttaṃ.

    આરદ્ધવીરિયસ્સાતિ પરિપુણ્ણવીરિયસ્સ ચેવ પગ્ગહિતવીરિયસ્સ ચ. તત્થ ચતુદોસાપગતં વીરિયં આરદ્ધન્તિ વેદિતબ્બં. ન ચ અતિલીનં હોતિ, ન ચ અતિપગ્ગહિતં, ન ચ અજ્ઝત્તં સંખિત્તં, ન ચ બહિદ્ધા વિક્ખિત્તં. તદેતં દુવિધં હોતિ – કાયિકં, ચેતસિકઞ્ચ. તત્થ ‘‘ઇધ ભિક્ખુ દિવસં ચઙ્કમેન નિસજ્જાય આવરણીયેહિ ધમ્મેહિ ચિત્તં પરિસોધેતી’’તિ (વિભ॰ ૫૧૯) એવં રત્તિદિવસસ્સ પઞ્ચ કોટ્ઠાસે કાયેન ઘટેન્તસ્સ વાયમન્તસ્સ કાયિકવીરિયં વેદિતબ્બં. ‘‘ન તાવાહં ઇતો લેણા નિક્ખમિસ્સામિ, યાવ મે ન અનુપાદાય આસવેહિ ચિત્તં વિમુચ્ચતી’’તિ એવં ઓકાસપરિચ્છેદેન વા, ‘‘ન તાવાહં ઇમં પલ્લઙ્કં ભિન્દિસ્સામી’’તિ એવં નિસજ્જાદિપરિચ્છેદેન વા માનસં બન્ધિત્વા ઘટેન્તસ્સ વાયમન્તસ્સ ચેતસિકવીરિયં વેદિતબ્બં. તદુભયમ્પિ ઇધ વટ્ટતિ. દુવિધેનાપિ હિ ઇમિના વીરિયેન આરદ્ધવીરિયસ્સ અનુપ્પન્નઞ્ચેવ થિનમિદ્ધં નુપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્નઞ્ચ થિનમિદ્ધં પહીયતિ મિલક્ખતિસ્સત્થેરસ્સ વિય, ગામન્તપબ્ભારવાસિમહાસીવત્થેરસ્સ વિય, પીતિમલ્લકત્થેરસ્સ વિય, કુટુમ્બિયપુત્તતિસ્સત્થેરસ્સ વિય ચ. એતેસુ હિ પુરિમા તયો અઞ્ઞે ચ એવરૂપા કાયિકવીરિયેન આરદ્ધવીરિયા, કુટુમ્બિયપુત્તતિસ્સત્થેરો અઞ્ઞે ચ એવરૂપા ચેતસિકવીરિયેન આરદ્ધવીરિયા, ઉચ્ચાવાલુકવાસી મહાનાગત્થેરો પન દ્વીહિપિ વીરિયેહિ આરદ્ધવીરિયોવ. થેરો કિર એકં સત્તાહં ચઙ્કમતિ, એકં તિટ્ઠતિ, એકં નિસીદતિ, એકં નિપજ્જતિ. મહાથેરસ્સ એકઇરિયાપથોપિ અસપ્પાયો નામ નત્થિ, ચતુત્થે સત્તાહે વિપસ્સનં વડ્ઢેત્વા અરહત્તે પતિટ્ઠાસિ.

    Āraddhavīriyassāti paripuṇṇavīriyassa ceva paggahitavīriyassa ca. Tattha catudosāpagataṃ vīriyaṃ āraddhanti veditabbaṃ. Na ca atilīnaṃ hoti, na ca atipaggahitaṃ, na ca ajjhattaṃ saṃkhittaṃ, na ca bahiddhā vikkhittaṃ. Tadetaṃ duvidhaṃ hoti – kāyikaṃ, cetasikañca. Tattha ‘‘idha bhikkhu divasaṃ caṅkamena nisajjāya āvaraṇīyehi dhammehi cittaṃ parisodhetī’’ti (vibha. 519) evaṃ rattidivasassa pañca koṭṭhāse kāyena ghaṭentassa vāyamantassa kāyikavīriyaṃ veditabbaṃ. ‘‘Na tāvāhaṃ ito leṇā nikkhamissāmi, yāva me na anupādāya āsavehi cittaṃ vimuccatī’’ti evaṃ okāsaparicchedena vā, ‘‘na tāvāhaṃ imaṃ pallaṅkaṃ bhindissāmī’’ti evaṃ nisajjādiparicchedena vā mānasaṃ bandhitvā ghaṭentassa vāyamantassa cetasikavīriyaṃ veditabbaṃ. Tadubhayampi idha vaṭṭati. Duvidhenāpi hi iminā vīriyena āraddhavīriyassa anuppannañceva thinamiddhaṃ nuppajjati, uppannañca thinamiddhaṃ pahīyati milakkhatissattherassa viya, gāmantapabbhāravāsimahāsīvattherassa viya, pītimallakattherassa viya, kuṭumbiyaputtatissattherassa viya ca. Etesu hi purimā tayo aññe ca evarūpā kāyikavīriyena āraddhavīriyā, kuṭumbiyaputtatissatthero aññe ca evarūpā cetasikavīriyena āraddhavīriyā, uccāvālukavāsī mahānāgatthero pana dvīhipi vīriyehi āraddhavīriyova. Thero kira ekaṃ sattāhaṃ caṅkamati, ekaṃ tiṭṭhati, ekaṃ nisīdati, ekaṃ nipajjati. Mahātherassa ekairiyāpathopi asappāyo nāma natthi, catutthe sattāhe vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahatte patiṭṭhāsi.

    અપિચ છ ધમ્મા થિનમિદ્ધસ્સ પહાનાય સંવત્તન્તિ – અતિભોજને નિમિત્તગ્ગાહો, ઇરિયાપથસમ્પરિવત્તનતા, આલોકસઞ્ઞામનસિકારો, અબ્ભોકાસવાસો, કલ્યાણમિત્તતા, સપ્પાયકથાતિ. આહરહત્થક-ભુત્તવમિતક-તત્રવટ્ટક-અલંસાટક-કાકમાસક-બ્રાહ્મણાદયો વિય ભોજનં ભુઞ્જિત્વા રત્તિટ્ઠાનદિવાટ્ઠાને નિસિન્નસ્સ હિ સમણધમ્મં કરોતો થિનમિદ્ધં મહાહત્થી વિય ઓત્થરન્તં આગચ્છતિ, ચતુપઞ્ચઆલોપઓકાસં પન ઠપેત્વા પાનીયં પિવિત્વા યાપનસીલસ્સ ભિક્ખુનો તં ન હોતીતિ એવં અતિભોજને નિમિત્તં ગણ્હન્તસ્સાપિ થિનમિદ્ધં પહીયતિ. યસ્મિં ઇરિયાપથે થિનમિદ્ધં ઓક્કમતિ, તતો અઞ્ઞં પરિવત્તેન્તસ્સાપિ, રત્તિં ચન્દાલોકદીપાલોકઉક્કાલોકે દિવા સૂરિયાલોકં મનસિકરોન્તસ્સાપિ , અબ્ભોકાસે વસન્તસ્સાપિ, મહાકસ્સપત્થેરસદિસે પહીનથિનમિદ્ધે કલ્યાણમિત્તે સેવન્તસ્સાપિ થિનમિદ્ધં પહીયતિ, ઠાનનિસજ્જાદીસુ ધુતઙ્ગનિસ્સિતસપ્પાયકથાયપિ પહીયતિ. તેન વુત્તં – ‘‘છ ધમ્મા થિનમિદ્ધસ્સ પહાનાય સંવત્તન્તી’’તિ.

    Apica cha dhammā thinamiddhassa pahānāya saṃvattanti – atibhojane nimittaggāho, iriyāpathasamparivattanatā, ālokasaññāmanasikāro, abbhokāsavāso, kalyāṇamittatā, sappāyakathāti. Āharahatthaka-bhuttavamitaka-tatravaṭṭaka-alaṃsāṭaka-kākamāsaka-brāhmaṇādayo viya bhojanaṃ bhuñjitvā rattiṭṭhānadivāṭṭhāne nisinnassa hi samaṇadhammaṃ karoto thinamiddhaṃ mahāhatthī viya ottharantaṃ āgacchati, catupañcaālopaokāsaṃ pana ṭhapetvā pānīyaṃ pivitvā yāpanasīlassa bhikkhuno taṃ na hotīti evaṃ atibhojane nimittaṃ gaṇhantassāpi thinamiddhaṃ pahīyati. Yasmiṃ iriyāpathe thinamiddhaṃ okkamati, tato aññaṃ parivattentassāpi, rattiṃ candālokadīpālokaukkāloke divā sūriyālokaṃ manasikarontassāpi , abbhokāse vasantassāpi, mahākassapattherasadise pahīnathinamiddhe kalyāṇamitte sevantassāpi thinamiddhaṃ pahīyati, ṭhānanisajjādīsu dhutaṅganissitasappāyakathāyapi pahīyati. Tena vuttaṃ – ‘‘cha dhammā thinamiddhassa pahānāya saṃvattantī’’ti.

    ૧૯. નવમે વૂપસન્તચિત્તસ્સાતિ ઝાનેન વા વિપસ્સનાય વા વૂપસમિતચિત્તસ્સ.

    19. Navame vūpasantacittassāti jhānena vā vipassanāya vā vūpasamitacittassa.

    અપિચ છ ધમ્મા ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચસ્સ પહાનાય સંવત્તન્તિ – બહુસ્સુતતા, પરિપુચ્છકતા, વિનયે પકતઞ્ઞુતા, વુદ્ધસેવિતા, કલ્યાણમિત્તતા, સપ્પાયકથાતિ. બાહુસચ્ચેનાપિ હિ એકં વા દ્વે વા તયો વા ચત્તારો વા પઞ્ચ વા નિકાયે પાળિવસેન ચ અત્થવસેન ચ ઉગ્ગણ્હન્તસ્સાપિ ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચં પહીયતિ, કપ્પિયાકપ્પિયપરિપુચ્છાબહુલસ્સાપિ, વિનયપઞ્ઞત્તિયં ચિણ્ણવસીભાવતાય પકતઞ્ઞુનોપિ, વુડ્ઢે મહલ્લકત્થેરે ઉપસઙ્કમન્તસ્સાપિ, ઉપાલિત્થેરસદિસે વિનયધરે કલ્યાણમિત્તે સેવન્તસ્સાપિ ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચં પહીયતિ, ઠાનનિસજ્જાદીસુ કપ્પિયાકપ્પિયનિસ્સિતસપ્પાયકથાયપિ પહીયતિ. તેન વુત્તં – ‘‘છ ધમ્મા ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચસ્સ પહાનાય સંવત્તન્તી’’તિ.

    Apica cha dhammā uddhaccakukkuccassa pahānāya saṃvattanti – bahussutatā, paripucchakatā, vinaye pakataññutā, vuddhasevitā, kalyāṇamittatā, sappāyakathāti. Bāhusaccenāpi hi ekaṃ vā dve vā tayo vā cattāro vā pañca vā nikāye pāḷivasena ca atthavasena ca uggaṇhantassāpi uddhaccakukkuccaṃ pahīyati, kappiyākappiyaparipucchābahulassāpi, vinayapaññattiyaṃ ciṇṇavasībhāvatāya pakataññunopi, vuḍḍhe mahallakatthere upasaṅkamantassāpi, upālittherasadise vinayadhare kalyāṇamitte sevantassāpi uddhaccakukkuccaṃ pahīyati, ṭhānanisajjādīsu kappiyākappiyanissitasappāyakathāyapi pahīyati. Tena vuttaṃ – ‘‘cha dhammā uddhaccakukkuccassa pahānāya saṃvattantī’’ti.

    ૨૦. દસમે યોનિસો, ભિક્ખવે, મનસિકરોતોતિ વુત્તનયેનેવ ઉપાયતો મનસિકરોન્તસ્સ.

    20. Dasame yoniso, bhikkhave, manasikarototi vuttanayeneva upāyato manasikarontassa.

    અપિચ છ ધમ્મા વિચિકિચ્છાય પહાનાય સંવત્તન્તિ – બહુસ્સુતતા, પરિપુચ્છકતા, વિનયે પકતઞ્ઞુતા, અધિમોક્ખબહુલતા, કલ્યાણમિત્તતા, સપ્પાયકથાતિ. બહુસચ્ચેનાપિ હિ એકં વા…પે॰… પઞ્ચ વા નિકાયે પાળિવસેન ચ અત્થવસેન ચ ઉગ્ગણ્હન્તસ્સાપિ વિચિકિચ્છા પહીયતિ, તીણિ રતનાનિ આરબ્ભ પરિપુચ્છાબહુલસ્સાપિ, વિનયે ચિણ્ણવસીભાવસ્સાપિ, તીસુ રતનેસુ ઓકપ્પનિયસદ્ધાસઙ્ખાતઅધિમોક્ખબહુલસ્સાપિ, સદ્ધાધિમુત્તે વક્કલિત્થેરસદિસે કલ્યાણમિત્તે સેવન્તસ્સાપિ વિચિકિચ્છા પહીયતિ, ઠાનનિસજ્જાદીસુ તિણ્ણં રતનાનં ગુણનિસ્સિતસપ્પાયકથાયપિ પહીયતિ. તેન વુત્તં – ‘‘છ ધમ્મા વિચિકિચ્છાય પહાનાય સંવત્તન્તી’’તિ. ઇમસ્મિં નીવરણપ્પહાનવગ્ગે વટ્ટવિવટ્ટં કથિતન્તિ.

    Apica cha dhammā vicikicchāya pahānāya saṃvattanti – bahussutatā, paripucchakatā, vinaye pakataññutā, adhimokkhabahulatā, kalyāṇamittatā, sappāyakathāti. Bahusaccenāpi hi ekaṃ vā…pe… pañca vā nikāye pāḷivasena ca atthavasena ca uggaṇhantassāpi vicikicchā pahīyati, tīṇi ratanāni ārabbha paripucchābahulassāpi, vinaye ciṇṇavasībhāvassāpi, tīsu ratanesu okappaniyasaddhāsaṅkhātaadhimokkhabahulassāpi, saddhādhimutte vakkalittherasadise kalyāṇamitte sevantassāpi vicikicchā pahīyati, ṭhānanisajjādīsu tiṇṇaṃ ratanānaṃ guṇanissitasappāyakathāyapi pahīyati. Tena vuttaṃ – ‘‘cha dhammā vicikicchāya pahānāya saṃvattantī’’ti. Imasmiṃ nīvaraṇappahānavagge vaṭṭavivaṭṭaṃ kathitanti.

    નીવરણપ્પહાનવગ્ગવણ્ણના.

    Nīvaraṇappahānavaggavaṇṇanā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / અઙ્ગુત્તરનિકાય • Aṅguttaranikāya / ૨. નીવરણપ્પહાનવગ્ગો • 2. Nīvaraṇappahānavaggo

    ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / અઙ્ગુત્તરનિકાય (ટીકા) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ૨. નીવરણપ્પહાનવગ્ગવણ્ણના • 2. Nīvaraṇappahānavaggavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact