Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પટિસમ્ભિદામગ્ગ-અટ્ઠકથા • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā

    ૪૩. પદેસવિહારઞાણનિદ્દેસવણ્ણના

    43. Padesavihārañāṇaniddesavaṇṇanā

    ૯૪. પદેસવિહારઞાણનિદ્દેસે યેનાકારેન માતિકાય ઉદ્દિટ્ઠો પદેસો પચ્ચવેક્ખિતબ્બો, તં દસ્સેન્તો મિચ્છાદિટ્ઠિપચ્ચયાપિ વેદયિતન્તિઆદિમાહ. તત્થ મિચ્છાદિટ્ઠિપચ્ચયાતિ દિટ્ઠિસમ્પયુત્તવેદનાપિ વટ્ટતિ દિટ્ઠિં ઉપનિસ્સયં કત્વા ઉપ્પન્ના કુસલાકુસલવેદનાપિ વિપાકવેદનાપિ. તત્થ મિચ્છાદિટ્ઠિસમ્પયુત્તા અકુસલાવ હોતિ, દિટ્ઠિં પન ઉપનિસ્સાય કુસલાપિ ઉપ્પજ્જન્તિ અકુસલાપિ. મિચ્છાદિટ્ઠિકા હિ દિટ્ઠિં ઉપનિસ્સાય પક્ખદિવસેસુ યાગુભત્તાદીનિ દેન્તિ, અન્ધકુટ્ઠિઆદીનં વત્તં પટ્ઠપેન્તિ, ચતુમહાપથે સાલં કરોન્તિ, પોક્ખરણિં ખણાપેન્તિ, પુપ્ફારામં ફલારામં રોપેન્તિ, નદીવિદુગ્ગેસુ સેતું અત્થરન્તિ, વિસમં સમં કરોન્તિ. ઇતિ તેસં કુસલા વેદના ઉપ્પજ્જતિ. મિચ્છાદિટ્ઠિં પન નિસ્સાય સમ્માદિટ્ઠિકે અક્કોસન્તિ પરિભાસન્તિ વધબન્ધાદીનિ કરોન્તિ, પાણં વધિત્વા દેવતાનં ઉપહરન્તિ. ઇતિ નેસં અકુસલા વેદના ઉપ્પજ્જતિ. વિપાકવેદના પન ભવન્તરગતાનં હોતિ. સા પન મિચ્છાદિટ્ઠિ સહજાતાય વેદનાય સહજાતઅઞ્ઞમઞ્ઞનિસ્સયસમ્પયુત્તઅત્થિઅવિગતપચ્ચયેહિ પચ્ચયો હોતિ, સમનન્તરનિરુદ્ધા મિચ્છાદિટ્ઠિ પચ્ચુપ્પન્નમિચ્છાદિટ્ઠિસમ્પયુત્તાય વેદનાય અનન્તરસમનન્તરૂપનિસ્સયઆસેવનનત્થિવિગતપચ્ચયેહિ પચ્ચયો હોતિ, મિચ્છાદિટ્ઠિં ગરું કત્વા અભિનન્દન્તસ્સ લોભસહગતવેદનાય આરમ્મણઆરમ્મણાધિપતિઆરમ્મણૂપનિસ્સયપચ્ચયેહિ પચ્ચયો હોતિ, સબ્બાકુસલેહિ મિચ્છાદિટ્ઠિં આરમ્મણમત્તં કરોન્તસ્સ સબ્બાકુસલવેદનાય મિચ્છાદિટ્ઠિં પચ્ચવેક્ખન્તસ્સ વિપસ્સન્તસ્સ કુસલાબ્યાકતવેદનાય આરમ્મણપચ્ચયેન પચ્ચયો હોતિ, મિચ્છાદિટ્ઠિપચ્ચયેન ઉપ્પજ્જમાનાનં કુસલાકુસલવેદનાનં ભવન્તરે વિપાકવેદનાનઞ્ચ ઉપનિસ્સયપચ્ચયેન પચ્ચયો હોતિ.

    94. Padesavihārañāṇaniddese yenākārena mātikāya uddiṭṭho padeso paccavekkhitabbo, taṃ dassento micchādiṭṭhipaccayāpi vedayitantiādimāha. Tattha micchādiṭṭhipaccayāti diṭṭhisampayuttavedanāpi vaṭṭati diṭṭhiṃ upanissayaṃ katvā uppannā kusalākusalavedanāpi vipākavedanāpi. Tattha micchādiṭṭhisampayuttā akusalāva hoti, diṭṭhiṃ pana upanissāya kusalāpi uppajjanti akusalāpi. Micchādiṭṭhikā hi diṭṭhiṃ upanissāya pakkhadivasesu yāgubhattādīni denti, andhakuṭṭhiādīnaṃ vattaṃ paṭṭhapenti, catumahāpathe sālaṃ karonti, pokkharaṇiṃ khaṇāpenti, pupphārāmaṃ phalārāmaṃ ropenti, nadīviduggesu setuṃ attharanti, visamaṃ samaṃ karonti. Iti tesaṃ kusalā vedanā uppajjati. Micchādiṭṭhiṃ pana nissāya sammādiṭṭhike akkosanti paribhāsanti vadhabandhādīni karonti, pāṇaṃ vadhitvā devatānaṃ upaharanti. Iti nesaṃ akusalā vedanā uppajjati. Vipākavedanā pana bhavantaragatānaṃ hoti. Sā pana micchādiṭṭhi sahajātāya vedanāya sahajātaaññamaññanissayasampayuttaatthiavigatapaccayehi paccayo hoti, samanantaraniruddhā micchādiṭṭhi paccuppannamicchādiṭṭhisampayuttāya vedanāya anantarasamanantarūpanissayaāsevananatthivigatapaccayehi paccayo hoti, micchādiṭṭhiṃ garuṃ katvā abhinandantassa lobhasahagatavedanāya ārammaṇaārammaṇādhipatiārammaṇūpanissayapaccayehi paccayo hoti, sabbākusalehi micchādiṭṭhiṃ ārammaṇamattaṃ karontassa sabbākusalavedanāya micchādiṭṭhiṃ paccavekkhantassa vipassantassa kusalābyākatavedanāya ārammaṇapaccayena paccayo hoti, micchādiṭṭhipaccayena uppajjamānānaṃ kusalākusalavedanānaṃ bhavantare vipākavedanānañca upanissayapaccayena paccayo hoti.

    મિચ્છાદિટ્ઠિવૂપસમપચ્ચયાતિ મિચ્છાદિટ્ઠિવૂપસમો નામ સમ્માદિટ્ઠિ, તસ્મા યં સમ્માદિટ્ઠિપચ્ચયા વેદયિતં વુત્તં, તદેવ ‘‘મિચ્છાદિટ્ઠિવૂપસમપચ્ચયા’’તિ વેદિતબ્બં. કેચિ પન ‘‘મિચ્છાદિટ્ઠિવૂપસમો નામ વિપસ્સનાક્ખણે સોતાપત્તિમગ્ગક્ખણે ચા’’તિ વદન્તિ.

    Micchādiṭṭhivūpasamapaccayāti micchādiṭṭhivūpasamo nāma sammādiṭṭhi, tasmā yaṃ sammādiṭṭhipaccayā vedayitaṃ vuttaṃ, tadeva ‘‘micchādiṭṭhivūpasamapaccayā’’ti veditabbaṃ. Keci pana ‘‘micchādiṭṭhivūpasamo nāma vipassanākkhaṇe sotāpattimaggakkhaṇe cā’’ti vadanti.

    સમ્માદિટ્ઠિપચ્ચયાપિ વેદયિતન્તિ એત્થાપિ સમ્માદિટ્ઠિસમ્પયુત્તવેદનાપિ વટ્ટતિ સમ્માદિટ્ઠિં ઉપનિસ્સયં કત્વા ઉપ્પન્ના કુસલાકુસલવેદનાપિ વિપાકવેદનાપિ. તત્થ સમ્માદિટ્ઠિસમ્પયુત્તા કુસલાવ હોતિ, સમ્માદિટ્ઠિં પન ઉપનિસ્સાય બુદ્ધપૂજા દીપમાલારોપનં મહાધમ્મસ્સવનં અપ્પતિટ્ઠિતે દિસાભાગે ચેતિયપતિટ્ઠાપનન્તિ એવમાદીનિ પુઞ્ઞાનિ કરોન્તિ. ઇતિ નેસં કુસલા વેદના ઉપ્પજ્જતિ. સમ્માદિટ્ઠિમેવ નિસ્સાય મિચ્છાદિટ્ઠિકે અક્કોસન્તિ પરિભાસન્તિ, અત્તાનં ઉક્કંસન્તિ, પરં વમ્ભેન્તિ. ઇતિ નેસં અકુસલા વેદના ઉપ્પજ્જતિ. વિપાકવેદના પન ભવન્તરગતાનંયેવ હોતિ. સા પન સમ્માદિટ્ઠિ સહજાતાય સમનન્તરનિરુદ્ધાય પચ્ચુપ્પન્નાય વેદનાય મિચ્છાદિટ્ઠિયા વુત્તપચ્ચયેહેવ પચ્ચયો હોતિ, લોકિકસમ્માદિટ્ઠિ પચ્ચવેક્ખણસમ્પયુત્તાય વિપસ્સનાસમ્પયુત્તાય નિકન્તિસમ્પયુત્તાય ચ વેદનાય આરમ્મણપચ્ચયેન પચ્ચયો હોતિ, મિચ્છાદિટ્ઠિયા વુત્તનયેનેવ ઉપનિસ્સયપચ્ચયેન પચ્ચયો હોતિ, મગ્ગફલસમ્માદિટ્ઠિ પચ્ચવેક્ખણસમ્પયુત્તાય વેદનાય આરમ્મણઆરમ્મણાધિપતિઆરમ્મણૂપનિસ્સયપચ્ચયવસેન પચ્ચયો હોતિ.

    Sammādiṭṭhipaccayāpi vedayitanti etthāpi sammādiṭṭhisampayuttavedanāpi vaṭṭati sammādiṭṭhiṃ upanissayaṃ katvā uppannā kusalākusalavedanāpi vipākavedanāpi. Tattha sammādiṭṭhisampayuttā kusalāva hoti, sammādiṭṭhiṃ pana upanissāya buddhapūjā dīpamālāropanaṃ mahādhammassavanaṃ appatiṭṭhite disābhāge cetiyapatiṭṭhāpananti evamādīni puññāni karonti. Iti nesaṃ kusalā vedanā uppajjati. Sammādiṭṭhimeva nissāya micchādiṭṭhike akkosanti paribhāsanti, attānaṃ ukkaṃsanti, paraṃ vambhenti. Iti nesaṃ akusalā vedanā uppajjati. Vipākavedanā pana bhavantaragatānaṃyeva hoti. Sā pana sammādiṭṭhi sahajātāya samanantaraniruddhāya paccuppannāya vedanāya micchādiṭṭhiyā vuttapaccayeheva paccayo hoti, lokikasammādiṭṭhi paccavekkhaṇasampayuttāya vipassanāsampayuttāya nikantisampayuttāya ca vedanāya ārammaṇapaccayena paccayo hoti, micchādiṭṭhiyā vuttanayeneva upanissayapaccayena paccayo hoti, maggaphalasammādiṭṭhi paccavekkhaṇasampayuttāya vedanāya ārammaṇaārammaṇādhipatiārammaṇūpanissayapaccayavasena paccayo hoti.

    સમ્માદિટ્ઠિવૂપસમપચ્ચયાપિ વેદયિતન્તિ સમ્માદિટ્ઠિવૂપસમો નામ મિચ્છાદિટ્ઠિ, તસ્મા યં મિચ્છાદિટ્ઠિપચ્ચયા વેદયિતં વુત્તં, તદેવ ‘‘સમ્માદિટ્ઠિવૂપસમપચ્ચયા’’તિ વેદિતબ્બં. મિચ્છાસઙ્કપ્પપચ્ચયા મિચ્છાસઙ્કપ્પવૂપસમપચ્ચયાતિઆદીસુપિ એસેવ નયો. યસ્સ યસ્સ હિ ‘‘વૂપસમપચ્ચયા’’તિ વુચ્ચતિ, તસ્સ તસ્સ પટિપક્ખધમ્મપચ્ચયાવ તં તં વેદયિતં અધિપ્પેતં. મિચ્છાઞાણાદીસુ પન મિચ્છાઞાણં નામ પાપકિરિયાસુ ઉપાયચિન્તા. અથ વા મિચ્છાઞાણં મિચ્છાપચ્ચવેક્ખણઞાણં. સમ્માઞાણં નામ વિપસ્સનાસમ્માદિટ્ઠિં લોકુત્તરસમ્માદિટ્ઠિઞ્ચ ઠપેત્વા અવસેસકુસલાબ્યાકતં ઞાણં. મિચ્છાવિમુત્તિ નામ પાપાધિમુત્તિતા. અથ વા અયાથાવવિમુત્તિ અનિય્યાનિકવિમુત્તિ અવિમુત્તસ્સેવ સતો વિમુત્તિસઞ્ઞીતિ. સમ્માવિમુત્તિ નામ કલ્યાણાધિમુત્તિતા ફલવિમુત્તિ ચ. સમ્માદિટ્ઠિઆદયો હેટ્ઠા વુત્તત્થાયેવ.

    Sammādiṭṭhivūpasamapaccayāpivedayitanti sammādiṭṭhivūpasamo nāma micchādiṭṭhi, tasmā yaṃ micchādiṭṭhipaccayā vedayitaṃ vuttaṃ, tadeva ‘‘sammādiṭṭhivūpasamapaccayā’’ti veditabbaṃ. Micchāsaṅkappapaccayā micchāsaṅkappavūpasamapaccayātiādīsupi eseva nayo. Yassa yassa hi ‘‘vūpasamapaccayā’’ti vuccati, tassa tassa paṭipakkhadhammapaccayāva taṃ taṃ vedayitaṃ adhippetaṃ. Micchāñāṇādīsu pana micchāñāṇaṃ nāma pāpakiriyāsu upāyacintā. Atha vā micchāñāṇaṃ micchāpaccavekkhaṇañāṇaṃ. Sammāñāṇaṃ nāma vipassanāsammādiṭṭhiṃ lokuttarasammādiṭṭhiñca ṭhapetvā avasesakusalābyākataṃ ñāṇaṃ. Micchāvimutti nāma pāpādhimuttitā. Atha vā ayāthāvavimutti aniyyānikavimutti avimuttasseva sato vimuttisaññīti. Sammāvimutti nāma kalyāṇādhimuttitā phalavimutti ca. Sammādiṭṭhiādayo heṭṭhā vuttatthāyeva.

    છન્દપચ્ચયાપીતિઆદીસુ પન છન્દો નામ લોભો, છન્દપચ્ચયા અટ્ઠલોભસહગતચિત્તસમ્પયુત્તવેદના વેદિતબ્બા. છન્દવૂપસમપચ્ચયા પઠમજ્ઝાનવેદનાવ. વિતક્કપચ્ચયા પઠમજ્ઝાનવેદના. વિતક્કવૂપસમપચ્ચયા દુતિયજ્ઝાનવેદના. સઞ્ઞાપચ્ચયા ઠપેત્વા પઠમજ્ઝાનં સેસા છ સમાપત્તિવેદના. સઞ્ઞાવૂપસમપચ્ચયા નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનવેદના.

    Chandapaccayāpītiādīsu pana chando nāma lobho, chandapaccayā aṭṭhalobhasahagatacittasampayuttavedanā veditabbā. Chandavūpasamapaccayā paṭhamajjhānavedanāva. Vitakkapaccayā paṭhamajjhānavedanā. Vitakkavūpasamapaccayā dutiyajjhānavedanā. Saññāpaccayā ṭhapetvā paṭhamajjhānaṃ sesā cha samāpattivedanā. Saññāvūpasamapaccayā nevasaññānāsaññāyatanavedanā.

    છન્દો ચ અવૂપસન્તો હોતીતિઆદીસુ સચે છન્દવિતક્કસઞ્ઞા અવૂપસન્તા હોન્તીતિ અત્થો. તપ્પચ્ચયાતિ સો છન્દવિતક્કસઞ્ઞાનં અવૂપસમો એવ પચ્ચયો તપ્પચ્ચયો, તસ્મા તપ્પચ્ચયા. છન્દવિતક્કસઞ્ઞાઅવૂપસમપચ્ચયા વેદના હોતીતિ અત્થો. સા અટ્ઠલોભસહગતચિત્તસમ્પયુત્તવેદના હોતિ. સચે છન્દો વૂપસન્તો વિતક્કસઞ્ઞા અવૂપસન્તા. તપ્પચ્ચયાતિ સો છન્દસ્સ વૂપસમો વિતક્કસઞ્ઞાનં અવૂપસમો એવ પચ્ચયો તપ્પચ્ચયો, તસ્મા તપ્પચ્ચયા. સા પઠમજ્ઝાનવેદનાવ. સચે છન્દવિતક્કા વૂપસન્તા સઞ્ઞા અવૂપસન્તા. તપ્પચ્ચયાતિ સો છન્દવિતક્કાનં વૂપસમો સઞ્ઞાય અવૂપસમો એવ પચ્ચયો તપ્પચ્ચયો, તસ્મા તપ્પચ્ચયા. સા દુતિયજ્ઝાનવેદનાવ. સચે છન્દવિતક્કસઞ્ઞા વૂપસન્તા. તપ્પચ્ચયાતિ સો છન્દવિતક્કસઞ્ઞાનં વૂપસમો એવ પચ્ચયો તપ્પચ્ચયો, તસ્મા તપ્પચ્ચયા. સા નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનવેદનાવ. કેચિ પન ‘‘છન્દો નામ અપ્પનં પાપુણિસ્સામીતિ પુબ્બભાગે ધમ્મચ્છન્દો, અપ્પનાપ્પત્તસ્સ સો છન્દો વૂપસન્તો હોતિ. પઠમજ્ઝાને વિતક્કો હોતિ, દુતિયજ્ઝાનપ્પત્તસ્સ વિતક્કો વૂપસન્તો હોતિ. સત્તસુ સમાપત્તીસુ સઞ્ઞા હોતિ, નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનં સમાપન્નસ્સ ચ નિરોધં સમાપન્નસ્સ ચ સઞ્ઞા વૂપસન્તા હોતી’’તિ એવં વણ્ણયન્તિ. ઇધ પન નિરોધસમાપત્તિ ન યુજ્જતિ. અપ્પત્તસ્સ પત્તિયાતિ અરહત્તફલસ્સ પત્તત્થાય. અત્થિ આયવન્તિ અત્થિ વીરિયં. આયાવન્તિપિ પાઠો. તસ્મિમ્પિ ઠાને અનુપ્પત્તેતિ તસ્સ વીરિયારમ્ભસ્સ વસેન તસ્મિં અરહત્તફલસ્સ કારણે અરિયમગ્ગે અનુપ્પત્તે . તપ્પચ્ચયાપિ વેદયિતન્તિ અરહત્તસ્સ ઠાનપચ્ચયા વેદયિતં. એતેન ચતુમગ્ગસહજાતા નિબ્બત્તિતલોકુત્તરવેદના ગહિતા. કેચિ પન ‘‘આયવન્તિ પટિપત્તિ. તસ્મિમ્પિ ઠાને અનુપ્પત્તેતિ તસ્સા ભૂમિયા પત્તિયા’’તિ વણ્ણયન્તિ.

    Chando ca avūpasanto hotītiādīsu sace chandavitakkasaññā avūpasantā hontīti attho. Tappaccayāti so chandavitakkasaññānaṃ avūpasamo eva paccayo tappaccayo, tasmā tappaccayā. Chandavitakkasaññāavūpasamapaccayā vedanā hotīti attho. Sā aṭṭhalobhasahagatacittasampayuttavedanā hoti. Sace chando vūpasanto vitakkasaññā avūpasantā. Tappaccayāti so chandassa vūpasamo vitakkasaññānaṃ avūpasamo eva paccayo tappaccayo, tasmā tappaccayā. Sā paṭhamajjhānavedanāva. Sace chandavitakkā vūpasantā saññā avūpasantā. Tappaccayāti so chandavitakkānaṃ vūpasamo saññāya avūpasamo eva paccayo tappaccayo, tasmā tappaccayā. Sā dutiyajjhānavedanāva. Sace chandavitakkasaññā vūpasantā. Tappaccayāti so chandavitakkasaññānaṃ vūpasamo eva paccayo tappaccayo, tasmā tappaccayā. Sā nevasaññānāsaññāyatanavedanāva. Keci pana ‘‘chando nāma appanaṃ pāpuṇissāmīti pubbabhāge dhammacchando, appanāppattassa so chando vūpasanto hoti. Paṭhamajjhāne vitakko hoti, dutiyajjhānappattassa vitakko vūpasanto hoti. Sattasu samāpattīsu saññā hoti, nevasaññānāsaññāyatanaṃ samāpannassa ca nirodhaṃ samāpannassa ca saññā vūpasantā hotī’’ti evaṃ vaṇṇayanti. Idha pana nirodhasamāpatti na yujjati. Appattassapattiyāti arahattaphalassa pattatthāya. Atthi āyavanti atthi vīriyaṃ. Āyāvantipi pāṭho. Tasmimpi ṭhāne anuppatteti tassa vīriyārambhassa vasena tasmiṃ arahattaphalassa kāraṇe ariyamagge anuppatte . Tappaccayāpi vedayitanti arahattassa ṭhānapaccayā vedayitaṃ. Etena catumaggasahajātā nibbattitalokuttaravedanā gahitā. Keci pana ‘‘āyavanti paṭipatti. Tasmimpi ṭhāne anuppatteti tassā bhūmiyā pattiyā’’ti vaṇṇayanti.

    પદેસવિહારઞાણનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Padesavihārañāṇaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / પટિસમ્ભિદામગ્ગપાળિ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ૪૩. પદેસવિહારઞાણનિદ્દેસો • 43. Padesavihārañāṇaniddeso


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact