Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ધમ્મપદ-અટ્ઠકથા • Dhammapada-aṭṭhakathā |
૨૧. પકિણ્ણકવગ્ગો
21. Pakiṇṇakavaggo
૧. અત્તનોપુબ્બકમ્મવત્થુ
1. Attanopubbakammavatthu
મત્તાસુખપરિચ્ચાગાતિ ઇમં ધમ્મદેસનં સત્થા વેળુવને વિહરન્તો અત્તનો પુબ્બકમ્મં આરબ્ભ કથેસિ.
Mattāsukhapariccāgāti imaṃ dhammadesanaṃ satthā veḷuvane viharanto attano pubbakammaṃ ārabbha kathesi.
એકસ્મિઞ્હિ સમયે વેસાલી ઇદ્ધા અહોસિ ફીતા બહુજના આકિણ્ણમનુસ્સા. તત્થ હિ વારેન વારેન રજ્જં કારેન્તાનં ખત્તિયાનંયેવ સત્તસતાધિકાનિ સત્તસહસ્સાનિ સત્ત ચ ખત્તિયા અહેસું. તેસં વસનત્થાય તત્તકાયેવ પાસાદા તત્તકાનેવ કૂટાગારાનિ ઉય્યાને વિહારત્થાય તત્તકાયેવ આરામા ચ પોક્ખરણિયો ચ અહેસું. સા અપરેન સમયેન દુબ્ભિક્ખા અહોસિ દુસ્સસ્સા. તત્થ છાતકભયેન પઠમં દુગ્ગતમનુસ્સા કાલમકંસુ. તેસં તેસં તત્થ તત્થ છડ્ડિતાનં કુણપાનં ગન્ધેન અમનુસ્સા નગરં પવિસિંસુ. અમનુસ્સૂપદ્દવેન બહુતરા કાલમકંસુ. તેસં કુણપગન્ધપટિક્કૂલતાય સત્તાનં અહિવાતરોગો ઉપ્પજ્જિ. એવં દુબ્ભિક્ખભયં અમનુસ્સભયં રોગભયન્તિ તીણિ ભયાનિ ઉપ્પજ્જિંસુ.
Ekasmiñhi samaye vesālī iddhā ahosi phītā bahujanā ākiṇṇamanussā. Tattha hi vārena vārena rajjaṃ kārentānaṃ khattiyānaṃyeva sattasatādhikāni sattasahassāni satta ca khattiyā ahesuṃ. Tesaṃ vasanatthāya tattakāyeva pāsādā tattakāneva kūṭāgārāni uyyāne vihāratthāya tattakāyeva ārāmā ca pokkharaṇiyo ca ahesuṃ. Sā aparena samayena dubbhikkhā ahosi dussassā. Tattha chātakabhayena paṭhamaṃ duggatamanussā kālamakaṃsu. Tesaṃ tesaṃ tattha tattha chaḍḍitānaṃ kuṇapānaṃ gandhena amanussā nagaraṃ pavisiṃsu. Amanussūpaddavena bahutarā kālamakaṃsu. Tesaṃ kuṇapagandhapaṭikkūlatāya sattānaṃ ahivātarogo uppajji. Evaṃ dubbhikkhabhayaṃ amanussabhayaṃ rogabhayanti tīṇi bhayāni uppajjiṃsu.
નગરવાસિનો સન્નિપતિત્વા રાજાનં આહંસુ – ‘‘મહારાજ, ઇમસ્મિં નગરે તીણિ ભયાનિ ઉપ્પન્નાનિ, ઇતો પુબ્બે યાવ સત્તમા રાજપરિવટ્ટા એવરૂપં ભયં નામ ન ઉપ્પન્નપુબ્બં. અધમ્મિકરાજૂનઞ્હિ કાલે એવરૂપં ભયં ઉપ્પજ્જતી’’તિ. રાજા સન્થાગારે સબ્બેસં સન્નિપાતં કારેત્વા ‘‘સચે મે અધમ્મિકભાવો અત્થિ, તં વિચિનથા’’તિ આહ. વેસાલિવાસિનો સબ્બં પવેણિ વિચિનન્તા રઞ્ઞો કઞ્ચિ દોસં અદિસ્વા, ‘‘મહારાજ, નત્થિ તે દોસો’’તિ વત્વા ‘‘કથં નુ ખો ઇદં અમ્હાકં ભયં વૂપસમં ગચ્છેય્યા’’તિ મન્તયિંસુ. તત્થ એકચ્ચેહિ ‘‘બલિકમ્મેન આયાચનાય મઙ્ગલકિરિયાયા’’તિ વુત્તે સબ્બમ્પિ તં વિધિં કત્વા પટિબાહિતું નાસક્ખિંસુ. અથઞ્ઞે એવમાહંસુ – ‘‘છ સત્થારો મહાનુભાવા, તેસુ ઇધાગતમત્તેસુ ભયં વૂપસમેય્યા’’તિ. અપરે ‘‘સમ્માસમ્બુદ્ધો લોકે ઉપ્પન્નો. સો હિ ભગવા સબ્બસત્તહિતાય ધમ્મં દેસેતિ, મહિદ્ધિકો મહાનુભાવો. તસ્મિં ઇધ આગતે ઇમાનિ ભયાનિ વૂપસમેય્યુ’’ન્તિ આહંસુ. તેસં વચનં સબ્બેપિ અભિનન્દિત્વા ‘‘કહં નુ ખો સો ભગવા એતરહિ વિહરતી’’તિ આહંસુ . તદા પન સત્થા ઉપકટ્ઠાય વસ્સૂપનાયિકાય રઞ્ઞો બિમ્બિસારસ્સ પટિઞ્ઞં દત્વા વેળુવને વિહરતિ. તેન ચ સમયેન બિમ્બિસારસમાગમે બિમ્બિસારેન સદ્ધિં સોતાપત્તિફલં પત્તો મહાલિ નામ લિચ્છવી તસ્સં પરિસાયં નિસિન્નો હોતિ.
Nagaravāsino sannipatitvā rājānaṃ āhaṃsu – ‘‘mahārāja, imasmiṃ nagare tīṇi bhayāni uppannāni, ito pubbe yāva sattamā rājaparivaṭṭā evarūpaṃ bhayaṃ nāma na uppannapubbaṃ. Adhammikarājūnañhi kāle evarūpaṃ bhayaṃ uppajjatī’’ti. Rājā santhāgāre sabbesaṃ sannipātaṃ kāretvā ‘‘sace me adhammikabhāvo atthi, taṃ vicinathā’’ti āha. Vesālivāsino sabbaṃ paveṇi vicinantā rañño kañci dosaṃ adisvā, ‘‘mahārāja, natthi te doso’’ti vatvā ‘‘kathaṃ nu kho idaṃ amhākaṃ bhayaṃ vūpasamaṃ gaccheyyā’’ti mantayiṃsu. Tattha ekaccehi ‘‘balikammena āyācanāya maṅgalakiriyāyā’’ti vutte sabbampi taṃ vidhiṃ katvā paṭibāhituṃ nāsakkhiṃsu. Athaññe evamāhaṃsu – ‘‘cha satthāro mahānubhāvā, tesu idhāgatamattesu bhayaṃ vūpasameyyā’’ti. Apare ‘‘sammāsambuddho loke uppanno. So hi bhagavā sabbasattahitāya dhammaṃ deseti, mahiddhiko mahānubhāvo. Tasmiṃ idha āgate imāni bhayāni vūpasameyyu’’nti āhaṃsu. Tesaṃ vacanaṃ sabbepi abhinanditvā ‘‘kahaṃ nu kho so bhagavā etarahi viharatī’’ti āhaṃsu . Tadā pana satthā upakaṭṭhāya vassūpanāyikāya rañño bimbisārassa paṭiññaṃ datvā veḷuvane viharati. Tena ca samayena bimbisārasamāgame bimbisārena saddhiṃ sotāpattiphalaṃ patto mahāli nāma licchavī tassaṃ parisāyaṃ nisinno hoti.
વેસાલિવાસિનો મહન્તં પણ્ણાકારં સજ્જેત્વા રાજાનં બિમ્બિસારં સઞ્ઞાપેત્વા ‘‘સત્થારં ઇધાનેથા’’તિ મહાલિઞ્ચેવ લિચ્છવિં પુરોહિતપુત્તઞ્ચ પહિણિંસુ. તે ગન્ત્વા રઞ્ઞો પણ્ણાકારં દત્વા તં પવત્તિં નિવેદેત્વા, ‘‘મહારાજ, સત્થારં અમ્હાકં નગરં પેસેથા’’તિ યાચિંસુ. રાજા ‘‘તુમ્હેવ જાનાથા’’તિ ન સમ્પટિચ્છિ. તે ભગવન્તં ઉપસઙ્કમિત્વા વન્દિત્વા યાચિંસુ – ‘‘ભન્તે, વેસાલિયં તીણિ ભયાનિ ઉપ્પન્નાનિ, તાનિ તુમ્હેસુ આગતેસુ વૂપસમિસ્સન્તિ, એથ, ભન્તે, ગચ્છામા’’તિ. સત્થા તેસં વચનં સુત્વા આવજ્જેન્તો ‘‘વેસાલિયં રતનસુત્તે (ખુ॰ પા॰ ૬.૧ આદયો; સુ॰ નિ॰ ૨૨૪ આદયો) વુત્તે સા રક્ખા ચક્કવાળાનં કોટિસતસહસ્સં ફરિસ્સતિ, સુત્તપરિયોસાને ચતુરાસીતિયા પાણસહસ્સાનં ધમ્માભિસમયો ભવિસ્સતિ, તાનિ ચ ભયાનિ વૂપસમિસ્સન્તી’’તિ ઞત્વા તેસં વચનં સમ્પટિચ્છિ.
Vesālivāsino mahantaṃ paṇṇākāraṃ sajjetvā rājānaṃ bimbisāraṃ saññāpetvā ‘‘satthāraṃ idhānethā’’ti mahāliñceva licchaviṃ purohitaputtañca pahiṇiṃsu. Te gantvā rañño paṇṇākāraṃ datvā taṃ pavattiṃ nivedetvā, ‘‘mahārāja, satthāraṃ amhākaṃ nagaraṃ pesethā’’ti yāciṃsu. Rājā ‘‘tumheva jānāthā’’ti na sampaṭicchi. Te bhagavantaṃ upasaṅkamitvā vanditvā yāciṃsu – ‘‘bhante, vesāliyaṃ tīṇi bhayāni uppannāni, tāni tumhesu āgatesu vūpasamissanti, etha, bhante, gacchāmā’’ti. Satthā tesaṃ vacanaṃ sutvā āvajjento ‘‘vesāliyaṃ ratanasutte (khu. pā. 6.1 ādayo; su. ni. 224 ādayo) vutte sā rakkhā cakkavāḷānaṃ koṭisatasahassaṃ pharissati, suttapariyosāne caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo bhavissati, tāni ca bhayāni vūpasamissantī’’ti ñatvā tesaṃ vacanaṃ sampaṭicchi.
રાજા બિમ્બિસારો ‘‘સત્થારા કિર વેસાલિગમનં સમ્પટિચ્છિત’’ન્તિ સુત્વા નગરે ઘોસનં કારેત્વા સત્થારં ઉપસઙ્કમિત્વા ‘‘કિં, ભન્તે, વેસાલિગમનં સમ્પટિચ્છિત’’ન્તિ પુચ્છિત્વા ‘‘આમ, મહારાજા’’તિ વુત્તે ‘‘તેન હિ, ભન્તે, આગમેથ, તાવ મગ્ગં પટિયાદેસ્સામી’’તિ વત્વા રાજગહસ્સ ચ ગઙ્ગાય ચ અન્તરે પઞ્ચયોજનભૂમિં સમં કારેત્વા યોજને યોજને વિહારં પતિટ્ઠાપેત્વા સત્થુ ગમનકાલં આરોચેસિ. સત્થા પઞ્ચહિ ભિક્ખુસતેહિ સદ્ધિં મગ્ગં પટિપજ્જિ. રાજા યોજનન્તરે જણ્ણુમત્તેન ઓધિના પઞ્ચવણ્ણાનિ પુપ્ફાનિ ઓકિરાપેત્વા ધજપટાકકદલીઆદીનિ ઉસ્સાપેત્વા ભગવતો છત્તાતિછત્તં કત્વા દ્વે સેતચ્છત્તાનિ એકમેકસ્સ ભિક્ખુનો એકમેકં સેતચ્છત્તં ઉપરિ ધારેત્વા સપરિવારો પુપ્ફગન્ધાદીહિ પૂજં કરોન્તો સત્થારં એકેકસ્મિં વિહારે વસાપેત્વા મહાદાનાદીનિ દત્વા પઞ્ચહિ દિવસેહિ ગઙ્ગાતીરં પાપેત્વા તત્થ નાવં અલઙ્કરોન્તો વેસાલિકાનં સાસનં પેસેસિ – ‘‘મગ્ગં પટિયાદેત્વા સત્થુ પચ્ચુગ્ગમનં કરોન્તૂ’’તિ. તે ‘‘દિગુણં પૂજં કરિસ્સામા’’તિ વેસાલિયા ચ ગઙ્ગાય ચ અન્તરે તિયોજનભૂમિં સમં કારેત્વા ભગવતો ચતૂહિ સેતચ્છત્તેહિ એકમેકસ્સ ભિક્ખુનો દ્વીહિ દ્વીહિ સેતચ્છત્તેહિ છત્તાતિછત્તાનિ સજ્જેત્વા પૂજં કુરુમાના આગન્ત્વા ગઙ્ગાતીરે અટ્ઠંસુ. બિમ્બિસારો દ્વે નાવા સઙ્ઘાટેત્વા મણ્ડપં કારેત્વા પુપ્ફદામાદીહિ અલઙ્કારાપેત્વા સબ્બરતનમયં બુદ્ધાસનં પઞ્ઞાપેસિ. ભગવા તસ્મિં નિસીદિ. ભિક્ખૂપિ નાવં અભિરુહિત્વા ભગવન્તં પરિવારેત્વા નિસીદિંસુ. રાજા અનુગચ્છન્તો ગલપ્પમાણં ઉદકં ઓતરિત્વા ‘‘યાવ, ભન્તે, ભગવા આગચ્છતિ, તાવાહં ઇધેવ ગઙ્ગાતીરે વસિસ્સામી’’તિ વત્વા નાવં ઉય્યોજેત્વા નિવત્તિ. સત્થા યોજનમત્તં અદ્ધાનં ગઙ્ગાય ગન્ત્વા વેસાલિકાનં સીમં પાપુણિ.
Rājā bimbisāro ‘‘satthārā kira vesāligamanaṃ sampaṭicchita’’nti sutvā nagare ghosanaṃ kāretvā satthāraṃ upasaṅkamitvā ‘‘kiṃ, bhante, vesāligamanaṃ sampaṭicchita’’nti pucchitvā ‘‘āma, mahārājā’’ti vutte ‘‘tena hi, bhante, āgametha, tāva maggaṃ paṭiyādessāmī’’ti vatvā rājagahassa ca gaṅgāya ca antare pañcayojanabhūmiṃ samaṃ kāretvā yojane yojane vihāraṃ patiṭṭhāpetvā satthu gamanakālaṃ ārocesi. Satthā pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ maggaṃ paṭipajji. Rājā yojanantare jaṇṇumattena odhinā pañcavaṇṇāni pupphāni okirāpetvā dhajapaṭākakadalīādīni ussāpetvā bhagavato chattātichattaṃ katvā dve setacchattāni ekamekassa bhikkhuno ekamekaṃ setacchattaṃ upari dhāretvā saparivāro pupphagandhādīhi pūjaṃ karonto satthāraṃ ekekasmiṃ vihāre vasāpetvā mahādānādīni datvā pañcahi divasehi gaṅgātīraṃ pāpetvā tattha nāvaṃ alaṅkaronto vesālikānaṃ sāsanaṃ pesesi – ‘‘maggaṃ paṭiyādetvā satthu paccuggamanaṃ karontū’’ti. Te ‘‘diguṇaṃ pūjaṃ karissāmā’’ti vesāliyā ca gaṅgāya ca antare tiyojanabhūmiṃ samaṃ kāretvā bhagavato catūhi setacchattehi ekamekassa bhikkhuno dvīhi dvīhi setacchattehi chattātichattāni sajjetvā pūjaṃ kurumānā āgantvā gaṅgātīre aṭṭhaṃsu. Bimbisāro dve nāvā saṅghāṭetvā maṇḍapaṃ kāretvā pupphadāmādīhi alaṅkārāpetvā sabbaratanamayaṃ buddhāsanaṃ paññāpesi. Bhagavā tasmiṃ nisīdi. Bhikkhūpi nāvaṃ abhiruhitvā bhagavantaṃ parivāretvā nisīdiṃsu. Rājā anugacchanto galappamāṇaṃ udakaṃ otaritvā ‘‘yāva, bhante, bhagavā āgacchati, tāvāhaṃ idheva gaṅgātīre vasissāmī’’ti vatvā nāvaṃ uyyojetvā nivatti. Satthā yojanamattaṃ addhānaṃ gaṅgāya gantvā vesālikānaṃ sīmaṃ pāpuṇi.
લિચ્છવીરાજાનો સત્થારં પચ્ચુગ્ગન્ત્વા ગલપ્પમાણં ઉદકં ઓતરિત્વા નાવં તીરં ઉપનેત્વા સત્થારં નાવાતો ઓતારયિંસુ. સત્થારા ઓતરિત્વા તીરે અક્કન્તમત્તેયેવ મહામેઘો ઉટ્ઠહિત્વા પોક્ખરવસ્સં વસ્સિ. સબ્બત્થ જણ્ણુપ્પમાણઊરુપ્પમાણકટિપ્પમાણાદીનિ ઉદકાનિ સન્દન્તાનિ સબ્બકુણપાનિ ગઙ્ગં પવેસયિંસુ, પરિસુદ્ધો ભૂમિભાગો અહોસિ. લિચ્છવીરાજાનો સત્થારં યોજને યોજને વસાપેત્વા મહાદાનં દત્વા દિગુણં પૂજં કરોન્તા તીહિ દિવસેહિ વેસાલિં નયિંસુ. સક્કો દેવરાજા દેવગણપરિવુતો આગમાસિ, મહેસક્ખાનં દેવાનં સન્નિપાતેન અમનુસ્સા યેભુય્યેન પલાયિંસુ. સત્થા સાયં નગરદ્વારે ઠત્વા આનન્દત્થેરં આમન્તેસિ – ‘‘ઇમં, આનન્દ, રતનસુત્તં ઉગ્ગણ્હિત્વા લિચ્છવીકુમારેહિ સદ્ધિં વિચરન્તો વેસાલિયા તિણ્ણં પાકારાનં અન્તરે પરિત્તં કરોહી’’તિ.
Licchavīrājāno satthāraṃ paccuggantvā galappamāṇaṃ udakaṃ otaritvā nāvaṃ tīraṃ upanetvā satthāraṃ nāvāto otārayiṃsu. Satthārā otaritvā tīre akkantamatteyeva mahāmegho uṭṭhahitvā pokkharavassaṃ vassi. Sabbattha jaṇṇuppamāṇaūruppamāṇakaṭippamāṇādīni udakāni sandantāni sabbakuṇapāni gaṅgaṃ pavesayiṃsu, parisuddho bhūmibhāgo ahosi. Licchavīrājāno satthāraṃ yojane yojane vasāpetvā mahādānaṃ datvā diguṇaṃ pūjaṃ karontā tīhi divasehi vesāliṃ nayiṃsu. Sakko devarājā devagaṇaparivuto āgamāsi, mahesakkhānaṃ devānaṃ sannipātena amanussā yebhuyyena palāyiṃsu. Satthā sāyaṃ nagaradvāre ṭhatvā ānandattheraṃ āmantesi – ‘‘imaṃ, ānanda, ratanasuttaṃ uggaṇhitvā licchavīkumārehi saddhiṃ vicaranto vesāliyā tiṇṇaṃ pākārānaṃ antare parittaṃ karohī’’ti.
થેરો સત્થારા દિન્નં રતનસુત્તં ઉગ્ગણ્હિત્વા સત્થુ સેલમયપત્તેન ઉદકં આદાય નગરદ્વારે ઠિતો પણિધાનતો પટ્ઠાય તથાગતસ્સ દસ પારમિયો દસ ઉપપારમિયો દસ પરમત્થપારમિયોતિ સમતિંસ પારમિયો પઞ્ચ મહાપરિચ્ચાગે લોકત્થચરિયા ઞાતત્થચરિયા બુદ્ધત્થચરિયાતિ તિસ્સો ચરિયાયો પચ્છિમભવે ગબ્ભવોક્કન્તિં જાતિં અભિનિક્ખમનં પધાનચરિયં બોધિપલ્લઙ્કે મારવિજયં સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણપટિવેધં ધમ્મચક્કપવત્તનં નવલોકુત્તરધમ્મેતિ સબ્બેપિમે બુદ્ધગુણે આવજ્જેત્વા નગરં પવિસિત્વા તિયામરત્તિં તીસુ પાકારન્તરેસુ પરિત્તં કરોન્તો વિચરિ. તેન ‘‘યંકિઞ્ચી’’તિ વુત્તમત્તેયેવ ઉદ્ધં ખિત્તઉદકં અમનુસ્સાનં ઉપરિ પતિ. ‘‘યાનીધ ભૂતાની’’તિ ગાથાકથનતો પટ્ઠાય રજતવટંસકા વિય ઉદકબિન્દૂનિ આકાસેન ગન્ત્વા ગિલાનમનુસ્સાનં ઉપરિ પતિંસુ. તાવદેવ વૂપસન્તરોગા મનુસ્સા ઉટ્ઠાયુટ્ઠાય થેરં પરિવારેસું . ‘‘યંકિઞ્ચી’’તિ વુત્તપદતો પટ્ઠાય પન ઉદકફુસિતેહિ ફુટ્ઠફુટ્ઠા સબ્બે અપલાયન્તા સઙ્કારકૂટભિત્તિપદેસાદિનિસ્સિતા અમનુસ્સા તેન તેન દ્વારેન પલાયિંસુ. દ્વારાનિ અનોકાસાનિ અહેસું. તે ઓકાસં અલભન્તા પાકારં ભિન્દિત્વાપિ પલાયિંસુ.
Thero satthārā dinnaṃ ratanasuttaṃ uggaṇhitvā satthu selamayapattena udakaṃ ādāya nagaradvāre ṭhito paṇidhānato paṭṭhāya tathāgatassa dasa pāramiyo dasa upapāramiyo dasa paramatthapāramiyoti samatiṃsa pāramiyo pañca mahāpariccāge lokatthacariyā ñātatthacariyā buddhatthacariyāti tisso cariyāyo pacchimabhave gabbhavokkantiṃ jātiṃ abhinikkhamanaṃ padhānacariyaṃ bodhipallaṅke māravijayaṃ sabbaññutaññāṇapaṭivedhaṃ dhammacakkapavattanaṃ navalokuttaradhammeti sabbepime buddhaguṇe āvajjetvā nagaraṃ pavisitvā tiyāmarattiṃ tīsu pākārantaresu parittaṃ karonto vicari. Tena ‘‘yaṃkiñcī’’ti vuttamatteyeva uddhaṃ khittaudakaṃ amanussānaṃ upari pati. ‘‘Yānīdha bhūtānī’’ti gāthākathanato paṭṭhāya rajatavaṭaṃsakā viya udakabindūni ākāsena gantvā gilānamanussānaṃ upari patiṃsu. Tāvadeva vūpasantarogā manussā uṭṭhāyuṭṭhāya theraṃ parivāresuṃ . ‘‘Yaṃkiñcī’’ti vuttapadato paṭṭhāya pana udakaphusitehi phuṭṭhaphuṭṭhā sabbe apalāyantā saṅkārakūṭabhittipadesādinissitā amanussā tena tena dvārena palāyiṃsu. Dvārāni anokāsāni ahesuṃ. Te okāsaṃ alabhantā pākāraṃ bhinditvāpi palāyiṃsu.
મહાજનો નગરમજ્ઝે સન્થાગારં સબ્બગન્ધેહિ ઉપલિમ્પેત્વા ઉપરિ સુવણ્ણતારકાદિવિચિત્તં વિતાનં બન્ધિત્વા બુદ્ધાસનં પઞ્ઞાપેત્વા સત્થારં આનેસિ. સત્થા પઞ્ઞત્તે આસને નિસીદિ. ભિક્ખુસઙ્ઘોપિ લિચ્છવીગણોપિ સત્થારં પરિવારેત્વા નિસીદિ. સક્કો દેવરાજા દેવગણપરિવુતો પતિરૂપે ઓકાસે અટ્ઠાસિ. થેરોપિ સકલનગરં અનુવિચરિત્વા વૂપસન્તરોગેન મહાજનેન સદ્ધિં આગન્ત્વા સત્થારં વન્દિત્વા નિસીદિ. સત્થા પરિસં ઓલોકેત્વા તદેવ રતનસુત્તં અભાસિ. દેસનાવસાને ચતુરાસીતિયા પાણસહસ્સાનં ધમ્માભિસમયો અહોસિ. એવં પુનદિવસેપીતિ સત્તાહં તદેવ રતનસુત્તં દેસેત્વા સબ્બભયાનં વૂપસન્તભાવં ઞત્વા લિચ્છવીગણં આમન્તેત્વા વેસાલિતો નિક્ખમિ. લિચ્છવીરાજાનો દિગુણં સક્કારં કરોન્તા પુન તીહિ દિવસેહિ સત્થારં ગઙ્ગાતીરં નયિંસુ.
Mahājano nagaramajjhe santhāgāraṃ sabbagandhehi upalimpetvā upari suvaṇṇatārakādivicittaṃ vitānaṃ bandhitvā buddhāsanaṃ paññāpetvā satthāraṃ ānesi. Satthā paññatte āsane nisīdi. Bhikkhusaṅghopi licchavīgaṇopi satthāraṃ parivāretvā nisīdi. Sakko devarājā devagaṇaparivuto patirūpe okāse aṭṭhāsi. Theropi sakalanagaraṃ anuvicaritvā vūpasantarogena mahājanena saddhiṃ āgantvā satthāraṃ vanditvā nisīdi. Satthā parisaṃ oloketvā tadeva ratanasuttaṃ abhāsi. Desanāvasāne caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi. Evaṃ punadivasepīti sattāhaṃ tadeva ratanasuttaṃ desetvā sabbabhayānaṃ vūpasantabhāvaṃ ñatvā licchavīgaṇaṃ āmantetvā vesālito nikkhami. Licchavīrājāno diguṇaṃ sakkāraṃ karontā puna tīhi divasehi satthāraṃ gaṅgātīraṃ nayiṃsu.
ગઙ્ગાય નિબ્બત્તનાગરાજાનો ચિન્તેસું – ‘‘મનુસ્સા તથાગતસ્સ સક્કારં કરોન્તિ, મયં કિં ન કરોમા’’તિ. તે સુવણ્ણરજતમણિમયા નાવાયો માપેત્વા સુવણ્ણરજતમણિમયે પલ્લઙ્કે પઞ્ઞાપેત્વા પઞ્ચવણ્ણપદુમસઞ્છન્નં ઉદકં કરિત્વા, ‘‘ભન્તે, અમ્હાકમ્પિ અનુગ્ગહં કરોથા’’તિ અત્તનો અત્તનો નાવં અભિરુહણત્થાય સત્થારં યાચિંસુ. ‘‘મનુસ્સા ચ નાગા ચ તથાગતસ્સ પૂજં કરોન્તિ, મયં પન કિં ન કરોમા’’તિ ભૂમટ્ઠકદેવેપિ આદિં કત્વા યાવ અકનિટ્ઠબ્રહ્મલોકા સબ્બે દેવા સક્કારં કરિંસુ. તત્થ નાગા યોજનિકાનિ છત્તાતિછત્તાનિ ઉક્ખિપિંસુ. એવં હેટ્ઠા નાગા ભૂમિતલે રુક્ખગચ્છપબ્બતાદીસુ ભૂમટ્ઠકા દેવતા, અન્તલિક્ખે આકાસટ્ઠદેવાતિ નાગભવનં આદિં કત્વા ચક્કવાળપરિયન્તેન યાવ બ્રહ્મલોકા છત્તાતિછત્તાનિ ઉસ્સાપિતાનિ અહેસું. છત્તન્તરેસુ ધજા, ધજન્તરેસુ પટાકા, તેસં અન્તરન્તરા પુપ્ફદામવાસચુણ્ણધુમાદીહિ સક્કારો અહોસિ. સબ્બલઙ્કારપટિમણ્ડિતા દેવપુત્તા છણવેસં ગહેત્વા ઉગ્ઘોસયમાના આકાસે વિચરિંસુ. તયો એવ કિર સમાગમા મહન્તા અહેસું – યમકપાટિહારિયસમાગમો દેવોરોહણસમાગમો અયં ગઙ્ગોરોહણસમાગમોતિ.
Gaṅgāya nibbattanāgarājāno cintesuṃ – ‘‘manussā tathāgatassa sakkāraṃ karonti, mayaṃ kiṃ na karomā’’ti. Te suvaṇṇarajatamaṇimayā nāvāyo māpetvā suvaṇṇarajatamaṇimaye pallaṅke paññāpetvā pañcavaṇṇapadumasañchannaṃ udakaṃ karitvā, ‘‘bhante, amhākampi anuggahaṃ karothā’’ti attano attano nāvaṃ abhiruhaṇatthāya satthāraṃ yāciṃsu. ‘‘Manussā ca nāgā ca tathāgatassa pūjaṃ karonti, mayaṃ pana kiṃ na karomā’’ti bhūmaṭṭhakadevepi ādiṃ katvā yāva akaniṭṭhabrahmalokā sabbe devā sakkāraṃ kariṃsu. Tattha nāgā yojanikāni chattātichattāni ukkhipiṃsu. Evaṃ heṭṭhā nāgā bhūmitale rukkhagacchapabbatādīsu bhūmaṭṭhakā devatā, antalikkhe ākāsaṭṭhadevāti nāgabhavanaṃ ādiṃ katvā cakkavāḷapariyantena yāva brahmalokā chattātichattāni ussāpitāni ahesuṃ. Chattantaresu dhajā, dhajantaresu paṭākā, tesaṃ antarantarā pupphadāmavāsacuṇṇadhumādīhi sakkāro ahosi. Sabbalaṅkārapaṭimaṇḍitā devaputtā chaṇavesaṃ gahetvā ugghosayamānā ākāse vicariṃsu. Tayo eva kira samāgamā mahantā ahesuṃ – yamakapāṭihāriyasamāgamo devorohaṇasamāgamo ayaṃ gaṅgorohaṇasamāgamoti.
પરતીરે બિમ્બિસારોપિ લિચ્છવીહિ કતસક્કારતો દિગુણં સક્કારં સજ્જેત્વા ભગવતો આગમનં ઉદિક્ખમાનો અટ્ઠાસિ. સત્થા ગઙ્ગાય ઉભોસુ પસ્સેસુ રાજૂનં મહન્તં પરિચ્ચાગં ઓલોકેત્વા નાગાદીનઞ્ચ અજ્ઝાસયં વિદિત્વા એકેકાય નાવાય પઞ્ચપઞ્ચભિક્ખુસતપરિવારં એકેકં નિમ્મિતબુદ્ધં માપેસિ. સો એકેકસ્સ સેતચ્છત્તસ્સ ચેવ કપ્પરુક્ખસ્સ ચ પુપ્ફદામસ્સ ચ હેટ્ઠા નાગગણપરિવુતો નિસિન્નો હોતિ. ભૂમટ્ઠકદેવતાદીસુપિ એકેકસ્મિં ઓકાસે સપરિવારં એકેકં નિમ્મિતબુદ્ધં માપેસિ. એવં સકલચક્કવાળગબ્ભે એકાલઙ્કારે એકુસ્સવે એકછણેયેવ ચ જાતે સત્થા નાગાનમનુગ્ગહં કરોન્તો એકં રતનનાવં અભિરુહિ. ભિક્ખૂસુપિ એકેકો એકેકમેવ અભિરુહિ. નાગરાજાનો બુદ્ધપ્પમુખં ભિક્ખુસઙ્ઘં નાગભવનં પવેસેત્વા સબ્બરત્તિં સત્થુ સન્તિકે ધમ્મકથં સુત્વા દુતિયદિવસે દિબ્બેન ખાદનીયેન ભોજનીયેન બુદ્ધપ્પમુખં ભિક્ખુસઙ્ઘં પરિવિસિંસુ. સત્થા અનુમોદનં કત્વા નાગભવના નિક્ખમિત્વા સકલચક્કવાળદેવતાહિ પૂજિયમાનો પઞ્ચહિ નાવાસતેહિ ગઙ્ગાનદિં અતિક્કમિ.
Paratīre bimbisāropi licchavīhi katasakkārato diguṇaṃ sakkāraṃ sajjetvā bhagavato āgamanaṃ udikkhamāno aṭṭhāsi. Satthā gaṅgāya ubhosu passesu rājūnaṃ mahantaṃ pariccāgaṃ oloketvā nāgādīnañca ajjhāsayaṃ viditvā ekekāya nāvāya pañcapañcabhikkhusataparivāraṃ ekekaṃ nimmitabuddhaṃ māpesi. So ekekassa setacchattassa ceva kapparukkhassa ca pupphadāmassa ca heṭṭhā nāgagaṇaparivuto nisinno hoti. Bhūmaṭṭhakadevatādīsupi ekekasmiṃ okāse saparivāraṃ ekekaṃ nimmitabuddhaṃ māpesi. Evaṃ sakalacakkavāḷagabbhe ekālaṅkāre ekussave ekachaṇeyeva ca jāte satthā nāgānamanuggahaṃ karonto ekaṃ ratananāvaṃ abhiruhi. Bhikkhūsupi ekeko ekekameva abhiruhi. Nāgarājāno buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ nāgabhavanaṃ pavesetvā sabbarattiṃ satthu santike dhammakathaṃ sutvā dutiyadivase dibbena khādanīyena bhojanīyena buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ parivisiṃsu. Satthā anumodanaṃ katvā nāgabhavanā nikkhamitvā sakalacakkavāḷadevatāhi pūjiyamāno pañcahi nāvāsatehi gaṅgānadiṃ atikkami.
રાજા પચ્ચુગ્ગન્ત્વા સત્થારં નાવાતો ઓતારેત્વા આગમનકાલે લિચ્છવીતિ કતસક્કારતો દિગુણં સક્કારં કત્વા પુરિમનયેનેવ પઞ્ચહિ દિવસેહિ રાજગહં અભિનેસિ. દુતિયદિવસે ભિક્ખૂ પિણ્ડપાતપટિક્કન્તા સાયન્હસમયે ધમ્મસભાયં સન્નિસિન્ના કથં સમુટ્ઠાપેસું – ‘‘અહો બુદ્ધાનં મહાનુભાવો, અહો સત્થરિ દેવમનુસ્સાનં પસાદો, ગઙ્ગાય નામ ઓરતો ચ પારતો ચ અટ્ઠયોજને મગ્ગે બુદ્ધગતેન પસાદેન રાજૂહિ સમતલં ભૂમિં કત્વા વાલુકા ઓકિણ્ણા, જણ્ણુમત્તેન ઓધિના નાનાવણ્ણાનિ પુપ્ફાનિ સન્થતાનિ, ગઙ્ગાય ઉદકં નાગાનુભાવેન પઞ્ચવણ્ણેહિ પદુમેહિ સઞ્છન્નં, યાવ અકનિટ્ઠભવના છત્તાતિછત્તાનિ ઉસ્સાપિતાનિ, સકલચક્કવાળગબ્ભં એકાલઙ્કારં એકુસ્સવં વિય જાત’’ન્તિ. સત્થા આગન્ત્વા ‘‘કાય નુત્થ, ભિક્ખવે, એતરહિ કથાય સન્નિસિન્ના’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘ઇમાય નામા’’તિ વુત્તે ‘‘ન, ભિક્ખવે, એસ પૂજાસક્કારો મય્હં બુદ્ધાનુભાવેન નિબ્બત્તો, ન નાગદેવબ્રહ્માનુભાવેન. અતીતે પન અપ્પમત્તકપરિચ્ચાગાનુભાવેન નિબ્બત્તો’’તિ વત્વા ભિક્ખૂહિ યાચિતો અતીતં આહરિ.
Rājā paccuggantvā satthāraṃ nāvāto otāretvā āgamanakāle licchavīti katasakkārato diguṇaṃ sakkāraṃ katvā purimanayeneva pañcahi divasehi rājagahaṃ abhinesi. Dutiyadivase bhikkhū piṇḍapātapaṭikkantā sāyanhasamaye dhammasabhāyaṃ sannisinnā kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘aho buddhānaṃ mahānubhāvo, aho satthari devamanussānaṃ pasādo, gaṅgāya nāma orato ca pārato ca aṭṭhayojane magge buddhagatena pasādena rājūhi samatalaṃ bhūmiṃ katvā vālukā okiṇṇā, jaṇṇumattena odhinā nānāvaṇṇāni pupphāni santhatāni, gaṅgāya udakaṃ nāgānubhāvena pañcavaṇṇehi padumehi sañchannaṃ, yāva akaniṭṭhabhavanā chattātichattāni ussāpitāni, sakalacakkavāḷagabbhaṃ ekālaṅkāraṃ ekussavaṃ viya jāta’’nti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, esa pūjāsakkāro mayhaṃ buddhānubhāvena nibbatto, na nāgadevabrahmānubhāvena. Atīte pana appamattakapariccāgānubhāvena nibbatto’’ti vatvā bhikkhūhi yācito atītaṃ āhari.
અતીતે તક્કસિલાયં સઙ્ખો નામ બ્રાહ્મણો અહોસિ. તસ્સ પુત્તો સુસીમો નામ માણવો સોળસવસ્સુદ્દેસિકો એકદિવસં પિતરં ઉપસઙ્કમિત્વા આહ – ‘‘ઇચ્છામહં, તાત, બારાણસિં ગન્ત્વા મન્તે અજ્ઝાયિતુ’’ન્તિ. અથ નં પિતા આહ – ‘‘તેન હિ, તાત, અસુકો નામ બ્રાહ્મણો મમ સહાયકો, તસ્સ સન્તિકં ગન્ત્વા અધીયસ્સૂ’’તિ. સો ‘‘સાધૂ’’તિ પટિસ્સુણિત્વા અનુપુબ્બેન બારાણસિં ગન્ત્વા તં બ્રાહ્મણં ઉપસઙ્કમિત્વા પિતરા પહિતભાવમાચિક્ખિ. અથ નં સો ‘‘સહાયકસ્સ મે પુત્તો’’તિ સમ્પટિચ્છિત્વા પટિપસ્સદ્ધદરથં ભદ્દકેન દિવસેન મન્તે વાચેતુમારભિ. સો લહુઞ્ચ ગણ્હન્તો બહુઞ્ચ ગણ્હન્તો અત્તનો ઉગ્ગહિતુગ્ગહિતં સુવણ્ણભાજને પક્ખિત્તસીહતેલમિવ અવિનસ્સમાનં ધારેન્તો ન ચિરસ્સેવ આચરિયસ્સ સમ્મુખતો ઉગ્ગણ્હિતબ્બં સબ્બં ઉગ્ગણ્હિત્વા સજ્ઝાયં કરોન્તો અત્તનો ઉગ્ગહિતસિપ્પસ્સ આદિમજ્ઝમેવ પસ્સતિ, નો પરિયોસાનં.
Atīte takkasilāyaṃ saṅkho nāma brāhmaṇo ahosi. Tassa putto susīmo nāma māṇavo soḷasavassuddesiko ekadivasaṃ pitaraṃ upasaṅkamitvā āha – ‘‘icchāmahaṃ, tāta, bārāṇasiṃ gantvā mante ajjhāyitu’’nti. Atha naṃ pitā āha – ‘‘tena hi, tāta, asuko nāma brāhmaṇo mama sahāyako, tassa santikaṃ gantvā adhīyassū’’ti. So ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā anupubbena bārāṇasiṃ gantvā taṃ brāhmaṇaṃ upasaṅkamitvā pitarā pahitabhāvamācikkhi. Atha naṃ so ‘‘sahāyakassa me putto’’ti sampaṭicchitvā paṭipassaddhadarathaṃ bhaddakena divasena mante vācetumārabhi. So lahuñca gaṇhanto bahuñca gaṇhanto attano uggahituggahitaṃ suvaṇṇabhājane pakkhittasīhatelamiva avinassamānaṃ dhārento na cirasseva ācariyassa sammukhato uggaṇhitabbaṃ sabbaṃ uggaṇhitvā sajjhāyaṃ karonto attano uggahitasippassa ādimajjhameva passati, no pariyosānaṃ.
સો આચરિયં ઉપસઙ્કમિત્વા ‘‘અહં ઇમસ્સ સિપ્પસ્સ આદિમજ્ઝમેવ પસ્સામિ, નો પરિયોસાન’’ન્તિ વત્વા આચરિયેન ‘‘અહમ્પિ, તાત, ન પસ્સામી’’તિ વુત્તે ‘‘અથ કો, આચરિય, પરિયોસાનં જાનાતી’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘ઇમે, તાત, ઇસયો ઇસિપતને વિહરન્તિ, તે જાનેય્યું, તેસં સન્તિકં ઉપસઙ્કમિત્વા પુચ્છસ્સૂ’’તિ આચરિયેન વુત્તે પચ્ચેકબુદ્ધે ઉપસઙ્કમિત્વા પુચ્છિ – ‘‘તુમ્હે કિર પરિયોસાનં જાનાથા’’તિ? ‘‘આમ, જાનામા’’તિ. ‘‘તેન હિ મે આચિક્ખથા’’તિ? ‘‘ન મયં અપબ્બજિતસ્સ આચિક્ખામ. સચે તે પરિયોસાનેનત્થો , પબ્બજસ્સૂ’’તિ . સો ‘‘સાધૂ’’તિ સમ્પટિચ્છિત્વા તેસં સન્તિકે પબ્બજિ. અથસ્સ તે ‘‘ઇદં તાવ સિક્ખસ્સૂ’’તિ વત્વા ‘‘એવં તે નિવાસેતબ્બં, એવં પારુપિતબ્બ’’ન્તિઆદિના નયેન આભિસમાચારિકં આચિક્ખિંસુ. સો તત્થ સિક્ખન્તો ઉપનિસ્સયસમ્પન્નત્તા નચિરસ્સેવ પચ્ચેકસમ્બોધિં અભિસમ્બુજ્ઝિત્વા સકલબારાણસિનગરે ગગનતલે પુણ્ણચન્દો વિય પાકટો લાભગ્ગયસગ્ગપ્પત્તો અહોસિ, સો અપ્પાયુકસંવત્તનિકસ્સ કમ્મસ્સ કતત્તા ન ચિરસ્સેવ પરિનિબ્બાયિ. અથસ્સ પચ્ચેકબુદ્ધા ચ મહાજનો ચ સરીરકિચ્ચં કત્વા ધાતુયો ચ ગહેત્વા નગરદ્વારે થૂપં કારેસું.
So ācariyaṃ upasaṅkamitvā ‘‘ahaṃ imassa sippassa ādimajjhameva passāmi, no pariyosāna’’nti vatvā ācariyena ‘‘ahampi, tāta, na passāmī’’ti vutte ‘‘atha ko, ācariya, pariyosānaṃ jānātī’’ti pucchitvā ‘‘ime, tāta, isayo isipatane viharanti, te jāneyyuṃ, tesaṃ santikaṃ upasaṅkamitvā pucchassū’’ti ācariyena vutte paccekabuddhe upasaṅkamitvā pucchi – ‘‘tumhe kira pariyosānaṃ jānāthā’’ti? ‘‘Āma, jānāmā’’ti. ‘‘Tena hi me ācikkhathā’’ti? ‘‘Na mayaṃ apabbajitassa ācikkhāma. Sace te pariyosānenattho , pabbajassū’’ti . So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā tesaṃ santike pabbaji. Athassa te ‘‘idaṃ tāva sikkhassū’’ti vatvā ‘‘evaṃ te nivāsetabbaṃ, evaṃ pārupitabba’’ntiādinā nayena ābhisamācārikaṃ ācikkhiṃsu. So tattha sikkhanto upanissayasampannattā nacirasseva paccekasambodhiṃ abhisambujjhitvā sakalabārāṇasinagare gaganatale puṇṇacando viya pākaṭo lābhaggayasaggappatto ahosi, so appāyukasaṃvattanikassa kammassa katattā na cirasseva parinibbāyi. Athassa paccekabuddhā ca mahājano ca sarīrakiccaṃ katvā dhātuyo ca gahetvā nagaradvāre thūpaṃ kāresuṃ.
સઙ્ખોપિ બ્રાહ્મણો ‘‘પુત્તો મે ચિરં ગતો, પવત્તિમસ્સ જાનિસ્સામી’’તિ તં દટ્ઠુકામો તક્કસિલાતો નિક્ખમિત્વા અનુપુબ્બેન બારાણસિં પત્વા મહાજનકાયં સન્નિપતિતં દિસ્વા ‘‘અદ્ધા ઇમેસુ એકોપિ મે પુત્તસ્સ પવત્તિં જાનિસ્સતી’’તિ ઉપસઙ્કમિત્વા પુચ્છિ – ‘‘સુસીમો નામ માણવો ઇધાગમિ, અપિ નુ ખો તસ્સ પવત્તિં જાનાથા’’તિ? ‘‘આમ, બ્રાહ્મણ, જાનામ, અસુકસ્સ બ્રાહ્મણસ્સ સન્તિકે તયો વેદે સજ્ઝાયિત્વા પબ્બજિત્વા પચ્ચેકસમ્બોધિં સચ્છિકત્વા પરિનિબ્બુતો, અયમસ્સ થૂપો પતિટ્ઠાપિતો’’તિ. સો ભૂમિં હત્થેન પહરિત્વા રોદિત્વા કન્દિત્વા તં ચેતિયઙ્ગણં ગન્ત્વા તિણાનિ ઉદ્ધરિત્વા ઉત્તરસાટકેન વાલુકં આહરિત્વા ચેતિયઙ્ગણે આકિરિત્વા કમણ્ડલુતો ઉદકેન પરિપ્ફોસિત્વા વનપુપ્ફેહિ પૂજં કત્વા સાટકેન પટાકં આરોપેત્વા થૂપસ્સ ઉપરિ અત્તનો છત્તકં બન્ધિત્વા પક્કામિ.
Saṅkhopi brāhmaṇo ‘‘putto me ciraṃ gato, pavattimassa jānissāmī’’ti taṃ daṭṭhukāmo takkasilāto nikkhamitvā anupubbena bārāṇasiṃ patvā mahājanakāyaṃ sannipatitaṃ disvā ‘‘addhā imesu ekopi me puttassa pavattiṃ jānissatī’’ti upasaṅkamitvā pucchi – ‘‘susīmo nāma māṇavo idhāgami, api nu kho tassa pavattiṃ jānāthā’’ti? ‘‘Āma, brāhmaṇa, jānāma, asukassa brāhmaṇassa santike tayo vede sajjhāyitvā pabbajitvā paccekasambodhiṃ sacchikatvā parinibbuto, ayamassa thūpo patiṭṭhāpito’’ti. So bhūmiṃ hatthena paharitvā roditvā kanditvā taṃ cetiyaṅgaṇaṃ gantvā tiṇāni uddharitvā uttarasāṭakena vālukaṃ āharitvā cetiyaṅgaṇe ākiritvā kamaṇḍaluto udakena paripphositvā vanapupphehi pūjaṃ katvā sāṭakena paṭākaṃ āropetvā thūpassa upari attano chattakaṃ bandhitvā pakkāmi.
સત્થા ઇદં અતીતં આહરિત્વા ‘‘તદા, ભિક્ખવે, અહં સઙ્ખો બ્રાહ્મણો અહોસિં. મયા સુસીમસ્સ પચ્ચેકબુદ્ધસ્સ ચેતિયઙ્ગણે તિણાનિ ઉદ્ધટાનિ, તસ્સ મે કમ્મસ્સ નિસ્સન્દેન અટ્ઠયોજનમગ્ગં વિહતખાણુકકણ્ટકં કત્વા સુદ્ધં સમતલં કરિંસુ. મયા તત્થ વાલુકા ઓકિણ્ણા, તસ્સ મે નિસ્સન્દેન અટ્ઠયોજનમગ્ગે વાલુકં ઓકિરિંસુ. મયા તત્થ વનકુસુમેહિ પૂજા કતા, તસ્સ મે નિસ્સન્દેન અટ્ઠયોજનમગ્ગે નાનાવણ્ણાનિ પુપ્ફાનિ ઓકિણ્ણાનિ, એકયોજનટ્ઠાને ગઙ્ગાય ઉદકં પઞ્ચવણ્ણેહિ પદુમેહિ સઞ્છન્નં. મયા તત્થ કમણ્ડલુઉદકેન ભૂમિ પરિપ્ફોસિતા, તસ્સ મે નિસ્સન્દેન વેસાલિયં પોક્ખરવસ્સં વસ્સિ. મયા તત્થ પટાકા, આરોપિતા, છત્તકઞ્ચ બદ્ધં, તસ્સ મે નિસ્સન્દેન યાવ અકનિટ્ઠભવના ધજપટાકછત્તાતિછત્તાદીહિ સકલચક્કવાળગબ્ભં એકુસ્સવં વિય જાતં. ઇતિ ખો, ભિક્ખવે, એસ પૂજાસક્કારો મય્હં નેવ બુદ્ધાનુભાવેન નિબ્બત્તો, ન નાગદેવબ્રહ્માનુભાવેન, અતીતે પન અપ્પમત્તકપરિચ્ચાગાનુભાવેના’’તિ વત્વા ધમ્મં દેસેન્તો ઇમં ગાથમાહ –
Satthā idaṃ atītaṃ āharitvā ‘‘tadā, bhikkhave, ahaṃ saṅkho brāhmaṇo ahosiṃ. Mayā susīmassa paccekabuddhassa cetiyaṅgaṇe tiṇāni uddhaṭāni, tassa me kammassa nissandena aṭṭhayojanamaggaṃ vihatakhāṇukakaṇṭakaṃ katvā suddhaṃ samatalaṃ kariṃsu. Mayā tattha vālukā okiṇṇā, tassa me nissandena aṭṭhayojanamagge vālukaṃ okiriṃsu. Mayā tattha vanakusumehi pūjā katā, tassa me nissandena aṭṭhayojanamagge nānāvaṇṇāni pupphāni okiṇṇāni, ekayojanaṭṭhāne gaṅgāya udakaṃ pañcavaṇṇehi padumehi sañchannaṃ. Mayā tattha kamaṇḍaluudakena bhūmi paripphositā, tassa me nissandena vesāliyaṃ pokkharavassaṃ vassi. Mayā tattha paṭākā, āropitā, chattakañca baddhaṃ, tassa me nissandena yāva akaniṭṭhabhavanā dhajapaṭākachattātichattādīhi sakalacakkavāḷagabbhaṃ ekussavaṃ viya jātaṃ. Iti kho, bhikkhave, esa pūjāsakkāro mayhaṃ neva buddhānubhāvena nibbatto, na nāgadevabrahmānubhāvena, atīte pana appamattakapariccāgānubhāvenā’’ti vatvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
૨૯૦.
290.
‘‘મત્તાસુખપરિચ્ચાગા , પસ્સે ચે વિપુલં સુખં;
‘‘Mattāsukhapariccāgā , passe ce vipulaṃ sukhaṃ;
ચજે મત્તાસુખં ધીરો, સમ્પસ્સં વિપુલં સુખ’’ન્તિ.
Caje mattāsukhaṃ dhīro, sampassaṃ vipulaṃ sukha’’nti.
તત્થ મત્તાસુખપરિચ્ચાગાતિ મત્તાસુખન્તિ પમાણયુત્તકં પરિત્તસુખં વુચ્ચતિ, તસ્સ પરિચ્ચાગેન. વિપુલં સુખન્તિ ઉળારં સુખં નિબ્બાનસુખં વુચ્ચતિ, તં ચે પસ્સેય્યાતિ અત્થો. ઇદં વુત્તં હોતિ – એકઞ્હિ ભોજનપાતિં સજ્જાપેત્વા ભુઞ્જન્તસ્સ મત્તાસુખં નામ ઉપ્પજ્જતિ, તં પન પરિચ્ચજિત્વા ઉપોસથં વા કરોન્તસ્સ દાનં વા દદન્તસ્સ વિપુલં ઉળારં નિબ્બાનસુખં નામ નિબ્બત્તતિ. તસ્મા સચે એવં તસ્સ મત્તાસુખસ્સ પરિચ્ચાગા વિપુલં સુખં પસ્સતિ, અથેતં વિપુલં સુખં સમ્મા પસ્સન્તો પણ્ડિતો તં મત્તાસુખં ચજેય્યાતિ.
Tattha mattāsukhapariccāgāti mattāsukhanti pamāṇayuttakaṃ parittasukhaṃ vuccati, tassa pariccāgena. Vipulaṃ sukhanti uḷāraṃ sukhaṃ nibbānasukhaṃ vuccati, taṃ ce passeyyāti attho. Idaṃ vuttaṃ hoti – ekañhi bhojanapātiṃ sajjāpetvā bhuñjantassa mattāsukhaṃ nāma uppajjati, taṃ pana pariccajitvā uposathaṃ vā karontassa dānaṃ vā dadantassa vipulaṃ uḷāraṃ nibbānasukhaṃ nāma nibbattati. Tasmā sace evaṃ tassa mattāsukhassa pariccāgā vipulaṃ sukhaṃ passati, athetaṃ vipulaṃ sukhaṃ sammā passanto paṇḍito taṃ mattāsukhaṃ cajeyyāti.
દેસનાવસાને બહૂ સોતાપત્તિફલાદીનિ પાપુણિંસૂતિ.
Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.
અત્તનોપુબ્બકમ્મવત્થુ પઠમં.
Attanopubbakammavatthu paṭhamaṃ.
૨. કુક્કુટઅણ્ડખાદિકાવત્થુ
2. Kukkuṭaaṇḍakhādikāvatthu
પરદુક્ખૂપધાનેનાતિ ઇમં ધમ્મદેસનં સત્થા જેતવને વિહરન્તો એકં કુક્કુટઅણ્ડખાદિકં આરબ્ભ કથેસિ.
Paradukkhūpadhānenāti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ kukkuṭaaṇḍakhādikaṃ ārabbha kathesi.
સાવત્થિયા કિર અવિદૂરે પણ્ડુરં નામ એકો ગામો, તત્થેકો કેવટ્ટો વસતિ. સો સાવત્થિં ગચ્છન્તો અચિરવતિયં કચ્છપઅણ્ડાનિ દિસ્વા તાનિ આદાય સાવત્થિં ગન્ત્વા એકસ્મિં ગેહે પચાપેત્વા ખાદન્તો તસ્મિં ગેહે કુમારિકાયપિ એકં અણ્ડં અદાસિ. સા તં ખાદિત્વા તતો પટ્ઠાય અઞ્ઞં ખાદનીયં નામ ન ઇચ્છિ. અથસ્સા માતા કુક્કુટિયા વિજાતટ્ઠાનતો એકં અણ્ડં ગહેત્વા અદાસિ. સા તં ખાદિત્વા રસતણ્હાય બદ્ધા તતો પટ્ઠાય સયમેવ કુક્કુટિયા અણ્ડાનિ ગહેત્વા ખાદતિ. કુક્કુટી વિજાતવિજાતકાલે તં અત્તનો અણ્ડાનિ ગહેત્વા ખાદન્તિં દિસ્વા તાય ઉપદ્દુતા આઘાતં બન્ધિત્વા ‘‘ઇતો દાનિ ચુતા યક્ખિની હુત્વા તવ જાતદારકે ખાદિતું સમત્થા હુત્વા નિબ્બત્તેય્ય’’ન્તિ પત્થનં પટ્ઠપેત્વા કાલં કત્વા તસ્મિંયેવ ગેહે મજ્જારી હુત્વા નિબ્બત્તિ. ઇતરાપિ કાલં કત્વા તત્થેવ કુક્કુટી હુત્વા નિબ્બત્તિ. કુક્કુટી અણ્ડાનિ વિજાયિ, મજ્જારી આગન્ત્વા તાનિ ખાદિત્વા દુતિયમ્પિ તતિયમ્પિ ખાદિયેવ. કુક્કુટી ‘‘તયો વારે મમ અણ્ડાનિ ખાદિત્વા ઇદાનિ મમ્પિ ખાદિતુકામાસિ , ઇતો ચુતા સપુત્તકં તં ખાદિતું લભેય્ય’’ન્તિ પત્થનં કત્વા તતો ચુતા દીપિની હુત્વા નિબ્બત્તિ. ઇતરાપિ કાલં કત્વા મિગી હુત્વા નિબ્બત્તિ. તસ્સા વિજાતકાલે દીપિની આગન્ત્વા તં સદ્ધિં પુત્તેહિ ખાદિ. એવં ખાદન્તા પઞ્ચસુ અત્તભાવસતેસુ અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ દુક્ખં ઉપ્પાદેત્વા અવસાને એકા યક્ખિની હુત્વા નિબ્બત્તિ, એકા સાવત્થિયં કુલધીતા હુત્વા નિબ્બત્તિ. ઇતો પરં ‘‘ન હિ વેરેન વેરાની’’તિ (ધ॰ પ॰ ૫) ગાથાય વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બં. ઇધ પન સત્થા ‘‘વેરઞ્હિ અવેરેન ઉપસમ્મતિ, નો વેરેના’’તિ વત્વા ઉભિન્નમ્પિ ધમ્મં દેસેન્તો ઇમં ગાથમાહ –
Sāvatthiyā kira avidūre paṇḍuraṃ nāma eko gāmo, tattheko kevaṭṭo vasati. So sāvatthiṃ gacchanto aciravatiyaṃ kacchapaaṇḍāni disvā tāni ādāya sāvatthiṃ gantvā ekasmiṃ gehe pacāpetvā khādanto tasmiṃ gehe kumārikāyapi ekaṃ aṇḍaṃ adāsi. Sā taṃ khāditvā tato paṭṭhāya aññaṃ khādanīyaṃ nāma na icchi. Athassā mātā kukkuṭiyā vijātaṭṭhānato ekaṃ aṇḍaṃ gahetvā adāsi. Sā taṃ khāditvā rasataṇhāya baddhā tato paṭṭhāya sayameva kukkuṭiyā aṇḍāni gahetvā khādati. Kukkuṭī vijātavijātakāle taṃ attano aṇḍāni gahetvā khādantiṃ disvā tāya upaddutā āghātaṃ bandhitvā ‘‘ito dāni cutā yakkhinī hutvā tava jātadārake khādituṃ samatthā hutvā nibbatteyya’’nti patthanaṃ paṭṭhapetvā kālaṃ katvā tasmiṃyeva gehe majjārī hutvā nibbatti. Itarāpi kālaṃ katvā tattheva kukkuṭī hutvā nibbatti. Kukkuṭī aṇḍāni vijāyi, majjārī āgantvā tāni khāditvā dutiyampi tatiyampi khādiyeva. Kukkuṭī ‘‘tayo vāre mama aṇḍāni khāditvā idāni mampi khāditukāmāsi , ito cutā saputtakaṃ taṃ khādituṃ labheyya’’nti patthanaṃ katvā tato cutā dīpinī hutvā nibbatti. Itarāpi kālaṃ katvā migī hutvā nibbatti. Tassā vijātakāle dīpinī āgantvā taṃ saddhiṃ puttehi khādi. Evaṃ khādantā pañcasu attabhāvasatesu aññamaññassa dukkhaṃ uppādetvā avasāne ekā yakkhinī hutvā nibbatti, ekā sāvatthiyaṃ kuladhītā hutvā nibbatti. Ito paraṃ ‘‘na hi verena verānī’’ti (dha. pa. 5) gāthāya vuttanayeneva veditabbaṃ. Idha pana satthā ‘‘verañhi averena upasammati, no verenā’’ti vatvā ubhinnampi dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
૨૯૧.
291.
‘‘પરદુક્ખૂપધાનેન, અત્તનો સુખમિચ્છતિ;
‘‘Paradukkhūpadhānena, attano sukhamicchati;
વેરસંસગ્ગસંસટ્ઠો, વેરા સો ન પરિમુચ્ચતી’’તિ.
Verasaṃsaggasaṃsaṭṭho, verā so na parimuccatī’’ti.
તત્થ પરદુક્ખૂપધાનેનાતિ પરસ્મિં દુક્ખૂપધાનેન, પરસ્સ દુક્ખુપ્પાદનેનાતિ અત્થો. વેરસંસગ્ગસંસટ્ઠોતિ યો પુગ્ગલો અક્કોસનપચ્ચક્કોસનપહરણપટિહરણાદીનં વસેન અઞ્ઞમઞ્ઞં કતેન વેરસંસગ્ગેન સંસટ્ઠો. વેરા સો ન પરિમુચ્ચતીતિ નિચ્ચકાલં વેરવસેન દુક્ખમેવ પાપુણાતીતિ અત્થો.
Tattha paradukkhūpadhānenāti parasmiṃ dukkhūpadhānena, parassa dukkhuppādanenāti attho. Verasaṃsaggasaṃsaṭṭhoti yo puggalo akkosanapaccakkosanapaharaṇapaṭiharaṇādīnaṃ vasena aññamaññaṃ katena verasaṃsaggena saṃsaṭṭho. Verā so na parimuccatīti niccakālaṃ veravasena dukkhameva pāpuṇātīti attho.
દેસનાવસાને યક્ખિની સરણેસુ પતિટ્ઠાય પઞ્ચ સીલાનિ સમાદિયિત્વા વેરતો મુચ્ચિ, ઇતરાપિ સોતાપત્તિફલે પતિટ્ઠહિ, સમ્પત્તાનમ્પિ સાત્થિકા ધમ્મદેસના અહોસીતિ.
Desanāvasāne yakkhinī saraṇesu patiṭṭhāya pañca sīlāni samādiyitvā verato mucci, itarāpi sotāpattiphale patiṭṭhahi, sampattānampi sātthikā dhammadesanā ahosīti.
કુક્કુટઅણ્ડખાદિકાવત્થુ દુતિયં.
Kukkuṭaaṇḍakhādikāvatthu dutiyaṃ.
૩. ભદ્દિયભિક્ખુવત્થુ
3. Bhaddiyabhikkhuvatthu
યઞ્હિ કિચ્ચન્તિ ઇમં ધમ્મદેસનં સત્થા ભદ્દિયં નિસ્સાય જાતિયાવને વિહરન્તો ભદ્દિયે ભિક્ખૂ આરબ્ભ કથેસિ.
Yañhikiccanti imaṃ dhammadesanaṃ satthā bhaddiyaṃ nissāya jātiyāvane viharanto bhaddiye bhikkhū ārabbha kathesi.
તે કિર પાદુકમણ્ડને ઉય્યુત્તા અહેસું. યથાહ – ‘‘તેન ખો પન સમયેન ભદ્દિયા ભિક્ખૂ અનેકવિહિતં પાદુકમણ્ડનાનુયોગમનુયુત્તા વિહરન્તિ, તિણપાદુકં કરોન્તિપિ કારાપેન્તિપિ, મુઞ્જપાદુકં કરોન્તિપિ કારાપેન્તિપિ, પબ્બજપાદુકં હિન્તાલપાદુકં કમલપાદુકં કમ્બલપાદુકં કરોન્તિપિ કારાપેન્તિપિ, રિઞ્ચન્તિ ઉદ્દેસં પરિપુચ્છં અધિસીલં અધિચિત્તં અધિપઞ્ઞ’’ન્તિ (મહાવ॰ ૨૫૧). ભિક્ખૂ તેસં તથાકરણભાવં જાનિત્વા ઉજ્ઝાયિત્વા સત્થુ આરોચેસું. સત્થા તે ભિક્ખૂ ગરહિત્વા, ‘‘ભિક્ખવે, તુમ્હે અઞ્ઞેન કિચ્ચેન આગતા અઞ્ઞસ્મિંયેવ કિચ્ચે ઉય્યુત્તા’’તિ વત્વા ધમ્મં દેસેન્તો ઇમા ગાથા અભાસિ –
Te kira pādukamaṇḍane uyyuttā ahesuṃ. Yathāha – ‘‘tena kho pana samayena bhaddiyā bhikkhū anekavihitaṃ pādukamaṇḍanānuyogamanuyuttā viharanti, tiṇapādukaṃ karontipi kārāpentipi, muñjapādukaṃ karontipi kārāpentipi, pabbajapādukaṃ hintālapādukaṃ kamalapādukaṃ kambalapādukaṃ karontipi kārāpentipi, riñcanti uddesaṃ paripucchaṃ adhisīlaṃ adhicittaṃ adhipañña’’nti (mahāva. 251). Bhikkhū tesaṃ tathākaraṇabhāvaṃ jānitvā ujjhāyitvā satthu ārocesuṃ. Satthā te bhikkhū garahitvā, ‘‘bhikkhave, tumhe aññena kiccena āgatā aññasmiṃyeva kicce uyyuttā’’ti vatvā dhammaṃ desento imā gāthā abhāsi –
૨૯૨.
292.
‘‘યઞ્હિ કિચ્ચં અપવિદ્ધં, અકિચ્ચં પન કરીયતિ;
‘‘Yañhi kiccaṃ apaviddhaṃ, akiccaṃ pana karīyati;
ઉન્નળાનં પમત્તાનં, તેસં વડ્ઢન્તિ આસવા.
Unnaḷānaṃ pamattānaṃ, tesaṃ vaḍḍhanti āsavā.
૨૯૩.
293.
‘‘યેસઞ્ચ સુસમારદ્ધા, નિચ્ચં કાયગતા સતિ;
‘‘Yesañca susamāraddhā, niccaṃ kāyagatā sati;
અકિચ્ચં તે ન સેવન્તિ, કિચ્ચે સાતચ્ચકારિનો;
Akiccaṃ te na sevanti, kicce sātaccakārino;
સતાનં સમ્પજાનાનં, અત્થં ગચ્છન્તિ આસવા’’તિ.
Satānaṃ sampajānānaṃ, atthaṃ gacchanti āsavā’’ti.
તત્થ યઞ્હિ કિચ્ચન્તિ ભિક્ખુનો હિ પબ્બજિતકાલતો પટ્ઠાય અપરિમાણસીલક્ખન્ધગોપનં અરઞ્ઞાવાસો ધુતઙ્ગપરિહરણં ભાવનારામતાતિ એવમાદીનિ કિચ્ચં નામ. ઇમેહિ પન યં અત્તનો કિચ્ચં, તં અપવિદ્ધં છડ્ડિતં. અકિચ્ચન્તિ ભિક્ખુનો છત્તમણ્ડનં ઉપાહનમણ્ડનં પાદુકપત્તથાલકધમ્મકરણકાયબન્ધનઅંસબદ્ધકમણ્ડનં અકિચ્ચં નામ. યેહિ તં કયિરતિ, તેસં માનનળં ઉક્ખિપિત્વા ચરણેન ઉન્નળાનં સતિવોસ્સગ્ગેન પમત્તાનં ચત્તારો આસવા વડ્ઢન્તીતિ અત્થો. સુસમારદ્ધાતિ સુપગ્ગહિતા. કાયગતા સતીતિ કાયાનુપસ્સનાભાવના. અકિચ્ચન્તિ તે એતં છત્તમણ્ડનાદિકં અકિચ્ચં ન સેવન્તિ ન કરોન્તીતિ અત્થો. કિચ્ચેતિ પબ્બજિતકાલતો પટ્ઠાય કત્તબ્બે અપરિમાણસીલક્ખન્ધગોપનાદિકે કરણીયે. સાતચ્ચકારિનોતિ સતતકારિનો અટ્ઠિતકારિનો. તેસં સતિયા અવિપ્પવાસેન સતાનં સાત્થકસમ્પજઞ્ઞં સપ્પાયસમ્પજઞ્ઞં ગોચરસમ્પજઞ્ઞં અસમ્મોહસમ્પજઞ્ઞન્તિ ચતૂહિ સમ્પજઞ્ઞેહિ સમ્પજાનાનં ચત્તારોપિ આસવા અત્થં ગચ્છન્તિ, પરિક્ખયં અભાવં ગચ્છન્તીતિ અત્થો.
Tattha yañhi kiccanti bhikkhuno hi pabbajitakālato paṭṭhāya aparimāṇasīlakkhandhagopanaṃ araññāvāso dhutaṅgapariharaṇaṃ bhāvanārāmatāti evamādīni kiccaṃ nāma. Imehi pana yaṃ attano kiccaṃ, taṃ apaviddhaṃ chaḍḍitaṃ. Akiccanti bhikkhuno chattamaṇḍanaṃ upāhanamaṇḍanaṃ pādukapattathālakadhammakaraṇakāyabandhanaaṃsabaddhakamaṇḍanaṃ akiccaṃ nāma. Yehi taṃ kayirati, tesaṃ mānanaḷaṃ ukkhipitvā caraṇena unnaḷānaṃ sativossaggena pamattānaṃ cattāro āsavā vaḍḍhantīti attho. Susamāraddhāti supaggahitā. Kāyagatā satīti kāyānupassanābhāvanā. Akiccanti te etaṃ chattamaṇḍanādikaṃ akiccaṃ na sevanti na karontīti attho. Kicceti pabbajitakālato paṭṭhāya kattabbe aparimāṇasīlakkhandhagopanādike karaṇīye. Sātaccakārinoti satatakārino aṭṭhitakārino. Tesaṃ satiyā avippavāsena satānaṃ sātthakasampajaññaṃ sappāyasampajaññaṃ gocarasampajaññaṃ asammohasampajaññanti catūhi sampajaññehi sampajānānaṃ cattāropi āsavā atthaṃ gacchanti, parikkhayaṃ abhāvaṃ gacchantīti attho.
દેસનાવસાને તે ભિક્ખૂ અરહત્તે પતિટ્ઠહિંસુ, સમ્પત્તાનમ્પિ સાત્થિકા ધમ્મદેસના અહોસીતિ.
Desanāvasāne te bhikkhū arahatte patiṭṭhahiṃsu, sampattānampi sātthikā dhammadesanā ahosīti.
ભદ્દિયવત્થુ તતિયં.
Bhaddiyavatthu tatiyaṃ.
૪. લકુણ્ડકભદ્દિયત્થેરવત્થુ
4. Lakuṇḍakabhaddiyattheravatthu
માતરન્તિ ઇમં ધમ્મદેસનં સત્થા જેતવને વિહરન્તો લકુણ્ડકભદ્દિયત્થેરં આરબ્ભ કથેસિ.
Mātaranti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto lakuṇḍakabhaddiyattheraṃ ārabbha kathesi.
એકદિવસઞ્હિ સમ્બહુલા આગન્તુકા ભિક્ખૂ સત્થારં દિવાટ્ઠાને નિસિન્નં ઉપસઙ્કમિત્વા વન્દિત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ. તસ્મિં ખણે લકુણ્ડકભદ્દિયત્થેરો ભગવતો અવિદૂરે અતિક્કમતિ. સત્થા તેસં ભિક્ખૂનં ચિત્તાચારં ઞત્વા ઓલોકેત્વા ‘‘પસ્સથ, ભિક્ખવે, અયં ભિક્ખુ માતાપિતરો હન્ત્વા નિદ્દુક્ખો હુત્વા યાતી’’તિ વત્વા તેહિ ભિક્ખૂહિ ‘‘કિં નુ ખો સત્થા વદતી’’તિ અઞ્ઞમઞ્ઞં મુખાનિ ઓલોકેત્વા સંસયપક્ખન્દેહિ, ‘‘ભન્તે, કિં નામેતં વદેથા’’તિ વુત્તે તેસં ધમ્મં દેસેન્તો ઇમં ગાથમાહ –
Ekadivasañhi sambahulā āgantukā bhikkhū satthāraṃ divāṭṭhāne nisinnaṃ upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ nisīdiṃsu. Tasmiṃ khaṇe lakuṇḍakabhaddiyatthero bhagavato avidūre atikkamati. Satthā tesaṃ bhikkhūnaṃ cittācāraṃ ñatvā oloketvā ‘‘passatha, bhikkhave, ayaṃ bhikkhu mātāpitaro hantvā niddukkho hutvā yātī’’ti vatvā tehi bhikkhūhi ‘‘kiṃ nu kho satthā vadatī’’ti aññamaññaṃ mukhāni oloketvā saṃsayapakkhandehi, ‘‘bhante, kiṃ nāmetaṃ vadethā’’ti vutte tesaṃ dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
૨૯૪.
294.
‘‘માતરં પિતરં હન્ત્વા, રાજાનો દ્વે ચ ખત્તિયે;
‘‘Mātaraṃ pitaraṃ hantvā, rājāno dve ca khattiye;
રટ્ઠં સાનુચરં હન્ત્વા, અનીઘો યાતિ બ્રાહ્મણો’’તિ.
Raṭṭhaṃ sānucaraṃ hantvā, anīgho yāti brāhmaṇo’’ti.
તત્થ સાનુચરન્તિ આયસાધકેન આયુત્તકેન સહિતં. એત્થ હિ ‘‘તણ્હા જનેતિ પુરિસ’’ન્તિ (સં॰ નિ॰ ૧.૫૫-૫૭) વચનતો તીસુ ભવેસુ સત્તાનં જનનતો તણ્હા માતા નામ. ‘‘અહં અસુકસ્સ નામ રઞ્ઞો વા રાજમહામત્તસ્સ વા પુત્તો’’તિ પિતરં નિસ્સાય અસ્મિમાનસ્સ ઉપ્પજ્જનતો અસ્મિમાનો પિતા નામ. લોકો વિય રાજાનં યસ્મા સબ્બદિટ્ઠિગતાનિ દ્વે સસ્સતુચ્છેદદિટ્ઠિયો ભજન્તિ, તસ્મા દ્વે સસ્સતુચ્છેદદિટ્ઠિયો દ્વે ખત્તિયરાજાનો નામ. દ્વાદસાયતનાનિ વિત્થતટ્ઠેન રટ્ઠદિસત્તા રટ્ઠં નામ. આયસાધકો આયુત્તકપુરિસો વિય તન્નિસ્સિતો નન્દિરાગો અનુચરો નામ. અનીઘોતિ નિદ્દુક્ખો. બ્રાહ્મણોતિ ખીણાસવો. એતેસં તણ્હાદીનં અરહત્તમગ્ગઞાણાસિના હતત્તા ખીણાસવો નિદ્દુક્ખો હુત્વા યાતીતિ અયમેત્થત્થો.
Tattha sānucaranti āyasādhakena āyuttakena sahitaṃ. Ettha hi ‘‘taṇhā janeti purisa’’nti (saṃ. ni. 1.55-57) vacanato tīsu bhavesu sattānaṃ jananato taṇhā mātā nāma. ‘‘Ahaṃ asukassa nāma rañño vā rājamahāmattassa vā putto’’ti pitaraṃ nissāya asmimānassa uppajjanato asmimāno pitā nāma. Loko viya rājānaṃ yasmā sabbadiṭṭhigatāni dve sassatucchedadiṭṭhiyo bhajanti, tasmā dve sassatucchedadiṭṭhiyo dve khattiyarājāno nāma. Dvādasāyatanāni vitthataṭṭhena raṭṭhadisattā raṭṭhaṃ nāma. Āyasādhako āyuttakapuriso viya tannissito nandirāgo anucaro nāma. Anīghoti niddukkho. Brāhmaṇoti khīṇāsavo. Etesaṃ taṇhādīnaṃ arahattamaggañāṇāsinā hatattā khīṇāsavo niddukkho hutvā yātīti ayametthattho.
દેસનાવસાને તે ભિક્ખૂ અરહત્તે પતિટ્ઠહિંસુ.
Desanāvasāne te bhikkhū arahatte patiṭṭhahiṃsu.
દુતિયગાથાયપિ વત્થુ પુરિમસદિસમેવ. તદા હિ સત્થા લકુણ્ડકભદ્દિયત્થેરમેવ આરબ્ભ કથેસિ. તેસં ધમ્મં દેસેન્તો ઇમં ગાથમાહ –
Dutiyagāthāyapi vatthu purimasadisameva. Tadā hi satthā lakuṇḍakabhaddiyattherameva ārabbha kathesi. Tesaṃ dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
૨૯૫.
295.
‘‘માતરં પિતરં હન્ત્વા, રાજાનો દ્વે ચ સોત્થિયે;
‘‘Mātaraṃ pitaraṃ hantvā, rājāno dve ca sotthiye;
વેયગ્ઘપઞ્ચમં હન્ત્વા, અનીઘો યાતિ બ્રાહ્મણો’’તિ.
Veyagghapañcamaṃ hantvā, anīgho yāti brāhmaṇo’’ti.
તત્થ દ્વે ચ સોત્થિયેતિ દ્વે ચ બ્રાહ્મણે. ઇમિસ્સા ગાથાય સત્થા અત્તનો ધમ્મિસ્સરતાય ચ દેસનાવિધિકુસલતાય ચ સસ્સતુચ્છેદદિટ્ઠિયો દ્વે બ્રાહ્મણરાજાનો ચ કત્વા કથેસિ. વેયગ્ઘપઞ્ચમન્તિ એત્થ બ્યગ્ઘાનુચરિતો સપ્પટિભયો દુપ્પટિપન્નો મગ્ગો વેયગ્ઘો નામ, વિચિકિચ્છાનીવરણમ્પિ તેન સદિસતાય વેયગ્ઘં નામ, તં પઞ્ચમં અસ્સાતિ નીવરણપઞ્ચકં વેયગ્ઘપઞ્ચમં નામ. ઇદઞ્ચ વેયગ્ઘપઞ્ચમં અરહત્તમગ્ગઞાણાસિના નિસ્સેસં હન્ત્વા અનીઘોવ યાતિ બ્રાહ્મણોતિ અયમેત્થત્થો. સેસં પુરિમસદિસમેવાતિ.
Tattha dve ca sotthiyeti dve ca brāhmaṇe. Imissā gāthāya satthā attano dhammissaratāya ca desanāvidhikusalatāya ca sassatucchedadiṭṭhiyo dve brāhmaṇarājāno ca katvā kathesi. Veyagghapañcamanti ettha byagghānucarito sappaṭibhayo duppaṭipanno maggo veyaggho nāma, vicikicchānīvaraṇampi tena sadisatāya veyagghaṃ nāma, taṃ pañcamaṃ assāti nīvaraṇapañcakaṃ veyagghapañcamaṃ nāma. Idañca veyagghapañcamaṃ arahattamaggañāṇāsinā nissesaṃ hantvā anīghova yāti brāhmaṇoti ayametthattho. Sesaṃ purimasadisamevāti.
લકુણ્ડકભદ્દિયત્થેરવત્થુ ચતુત્થં.
Lakuṇḍakabhaddiyattheravatthu catutthaṃ.
૫. દારુસાકટિકપુત્તવત્થુ
5. Dārusākaṭikaputtavatthu
સુપ્પબુદ્ધન્તિ ઇમં ધમ્મદેસનં સત્થા વેળુવને વિહરન્તો દારુસાકટિકસ્સ પુત્તં આરબ્ભ કથેસિ.
Suppabuddhanti imaṃ dhammadesanaṃ satthā veḷuvane viharanto dārusākaṭikassa puttaṃ ārabbha kathesi.
રાજગહસ્મિઞ્હિ સમ્માદિટ્ઠિકપુત્તો મિચ્છાદિટ્ઠિકપુત્તોતિ દ્વે દારકા અભિક્ખણં ગુળકીળં કીળન્તિ. તેસુ સમ્માદિટ્ઠિકપુત્તો ગુળં ખિપમાનો બુદ્ધાનુસ્સતિં આવજ્જેત્વા ‘‘નમો બુદ્ધસ્સા’’તિ વત્વા વત્વા ગુળં ખિપતિ. ઇતરો તિત્થિયગુણે ઉદ્દિસિત્વા ‘‘નમો અરહન્તાન’’ન્તિ વત્વા વત્વા ખિપતિ. તેસુ સમ્માદિટ્ઠિકસ્સ પુત્તો જિનાતિ, ઇતરો પન પરાજયતિ. સો તસ્સ કિરિયં દિસ્વા ‘‘અયં એવં અનુસ્સરિત્વા એવં વત્વા ગુળં ખિપન્તો મમં જિનાતિ, અહમ્પિ એવરૂપં કરિસ્સામી’’તિ બુદ્ધાનુસ્સતિયં પરિચયમકાસિ. અથેકદિવસં તસ્સ પિતા સકટં યોજેત્વા દારૂનં અત્થાય ગચ્છન્તો તમ્પિ દારકં આદાય ગન્ત્વા અટવિયં દારૂનં સકટં પૂરેત્વા આગચ્છન્તો બહિનગરે સુસાનસામન્તે ઉદકફાસુકટ્ઠાને ગોણે મોચેત્વા ભત્તવિસ્સગ્ગમકાસિ. અથસ્સ તે ગોણા સાયન્હસમયે નગરં પવિસન્તેન ગોગણેન સદ્ધિં નગરમેવ પવિસિંસુ. સાકટિકોપિ ગોણે અનુબન્ધન્તો નગરં પવિસિત્વા સાયં ગોણે દિસ્વા આદાય નિક્ખમન્તો દ્વારં ન સમ્પાપુણિ. તસ્મિઞ્હિ અસમ્પત્તેયેવ દ્વારં પિહિતં.
Rājagahasmiñhi sammādiṭṭhikaputto micchādiṭṭhikaputtoti dve dārakā abhikkhaṇaṃ guḷakīḷaṃ kīḷanti. Tesu sammādiṭṭhikaputto guḷaṃ khipamāno buddhānussatiṃ āvajjetvā ‘‘namo buddhassā’’ti vatvā vatvā guḷaṃ khipati. Itaro titthiyaguṇe uddisitvā ‘‘namo arahantāna’’nti vatvā vatvā khipati. Tesu sammādiṭṭhikassa putto jināti, itaro pana parājayati. So tassa kiriyaṃ disvā ‘‘ayaṃ evaṃ anussaritvā evaṃ vatvā guḷaṃ khipanto mamaṃ jināti, ahampi evarūpaṃ karissāmī’’ti buddhānussatiyaṃ paricayamakāsi. Athekadivasaṃ tassa pitā sakaṭaṃ yojetvā dārūnaṃ atthāya gacchanto tampi dārakaṃ ādāya gantvā aṭaviyaṃ dārūnaṃ sakaṭaṃ pūretvā āgacchanto bahinagare susānasāmante udakaphāsukaṭṭhāne goṇe mocetvā bhattavissaggamakāsi. Athassa te goṇā sāyanhasamaye nagaraṃ pavisantena gogaṇena saddhiṃ nagarameva pavisiṃsu. Sākaṭikopi goṇe anubandhanto nagaraṃ pavisitvā sāyaṃ goṇe disvā ādāya nikkhamanto dvāraṃ na sampāpuṇi. Tasmiñhi asampatteyeva dvāraṃ pihitaṃ.
અથસ્સ પુત્તો એકકોવ રત્તિભાગે સકટસ્સ હેટ્ઠા નિપજ્જિત્વા નિદ્દં ઓક્કમિ. રાજગહં પન પકતિયાપિ અમનુસ્સબહુલં. અયઞ્ચ સુસાનસન્તિકે નિપન્નો. તત્થ નં દ્વે અમનુસ્સા પસ્સિંસુ. એકો સાસનસ્સ પટિકણ્ડકો મિચ્છાદિટ્ઠિકો, એકો સમ્માદિટ્ઠિકો. તેસુ મિચ્છાદિટ્ઠિકો આહ – ‘‘અયં નો ભક્ખો, ઇમં ખાદિસ્સામા’’તિ. ઇતરો ‘‘અલં મા તે રુચ્ચી’’તિ નિવારેતિ. સો તેન નિવારિયમાનોપિ તસ્સ વચનં અનાદિયિત્વા દારકં પાદેસુ ગહેત્વા આકડ્ઢિ. સો બુદ્ધાનુસ્સતિયા પરિચિતત્તા તસ્મિં ખણે ‘‘નમો બુદ્ધસ્સા’’તિ આહ. અમનુસ્સો મહાભયભીતો પટિક્કમિત્વા અટ્ઠાસિ. અથ નં ઇતરો ‘‘અમ્હેહિ અકિચ્ચં કતં, દણ્ડકમ્મં તસ્સ કરોમા’’તિ વત્વા તં રક્ખમાનો અટ્ઠાસિ. મિચ્છાદિટ્ઠિકો નગરં પવિસિત્વા રઞ્ઞો ભોજનપાતિં પૂરેત્વા ભોજનં આહરિ. અથ નં ઉભોપિ તસ્સ માતાપિતરો વિય હુત્વા ઉપટ્ઠાપેત્વા ભોજેત્વા ‘‘ઇમાનિ અક્ખરાનિ રાજાવ પસ્સતુ, મા અઞ્ઞો’’તિ તં પવત્તિં પકાસેન્તા યક્ખાનુભાવેન ભોજનપાતિયં અક્ખરાનિ છિન્દિત્વા પાતિં દારુસકટે પક્ખિપિત્વા સબ્બરત્તિં આરક્ખં કત્વા પક્કમિંસુ.
Athassa putto ekakova rattibhāge sakaṭassa heṭṭhā nipajjitvā niddaṃ okkami. Rājagahaṃ pana pakatiyāpi amanussabahulaṃ. Ayañca susānasantike nipanno. Tattha naṃ dve amanussā passiṃsu. Eko sāsanassa paṭikaṇḍako micchādiṭṭhiko, eko sammādiṭṭhiko. Tesu micchādiṭṭhiko āha – ‘‘ayaṃ no bhakkho, imaṃ khādissāmā’’ti. Itaro ‘‘alaṃ mā te ruccī’’ti nivāreti. So tena nivāriyamānopi tassa vacanaṃ anādiyitvā dārakaṃ pādesu gahetvā ākaḍḍhi. So buddhānussatiyā paricitattā tasmiṃ khaṇe ‘‘namo buddhassā’’ti āha. Amanusso mahābhayabhīto paṭikkamitvā aṭṭhāsi. Atha naṃ itaro ‘‘amhehi akiccaṃ kataṃ, daṇḍakammaṃ tassa karomā’’ti vatvā taṃ rakkhamāno aṭṭhāsi. Micchādiṭṭhiko nagaraṃ pavisitvā rañño bhojanapātiṃ pūretvā bhojanaṃ āhari. Atha naṃ ubhopi tassa mātāpitaro viya hutvā upaṭṭhāpetvā bhojetvā ‘‘imāni akkharāni rājāva passatu, mā añño’’ti taṃ pavattiṃ pakāsentā yakkhānubhāvena bhojanapātiyaṃ akkharāni chinditvā pātiṃ dārusakaṭe pakkhipitvā sabbarattiṃ ārakkhaṃ katvā pakkamiṃsu.
પુનદિવસે ‘‘રાજકુલતો ચોરેહિ ભોજનભણ્ડં અવહટ’’ન્તિ કોલાહલં કરોન્તા દ્વારાનિ પિદહિત્વા ઓલોકેન્તા તત્થ અપસ્સન્તા નગરા નિક્ખમિત્વા ઇતો ચિતો ચ ઓલોકેન્તા દારુસકટે સુવણ્ણપાતિં દિસ્વા ‘‘અયં ચોરો’’તિ તં દારકં ગહેત્વા રઞ્ઞો દસ્સેસું. રાજા અક્ખરાનિ દિસ્વા ‘‘કિં એતં, તાતા’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘નાહં , દેવ, જાનામિ, માતાપિતરો મે આગન્ત્વા રત્તિં ભોજેત્વા રક્ખમાના અટ્ઠંસુ, અહમ્પિ માતાપિતરો મં રક્ખન્તીતિ નિબ્ભયોવ નિદ્દં ઉપગતો. એત્તકં અહં જાનામી’’તિ. અથસ્સ માતાપિતરોપિ તં ઠાનં આગમંસુ. રાજા તં પવત્તિં ઞત્વા તે તયોપિ જને આદાય સત્થુ સન્તિકં ગન્ત્વા સબ્બં આરોચેત્વા ‘‘કિં નુ ખો, ભન્તે, બુદ્ધાનુસ્સતિ એવ રક્ખા હોતિ, ઉદાહુ ધમ્માનુસ્સતિઆદયોપી’’તિ પુચ્છિ. અથસ્સ સત્થા, ‘‘મહારાજ, ન કેવલં બુદ્ધાનુસ્સતિયેવ રક્ખા, યેસં પન છબ્બિધેન ચિત્તં સુભાવિતં, તેસં અઞ્ઞેન રક્ખાવરણેન વા મન્તોસધેહિ વા કિચ્ચં નત્થી’’તિ વત્વા છ ઠાનાનિ દસ્સેન્તો ઇમા ગાથા અભાસિ.
Punadivase ‘‘rājakulato corehi bhojanabhaṇḍaṃ avahaṭa’’nti kolāhalaṃ karontā dvārāni pidahitvā olokentā tattha apassantā nagarā nikkhamitvā ito cito ca olokentā dārusakaṭe suvaṇṇapātiṃ disvā ‘‘ayaṃ coro’’ti taṃ dārakaṃ gahetvā rañño dassesuṃ. Rājā akkharāni disvā ‘‘kiṃ etaṃ, tātā’’ti pucchitvā ‘‘nāhaṃ , deva, jānāmi, mātāpitaro me āgantvā rattiṃ bhojetvā rakkhamānā aṭṭhaṃsu, ahampi mātāpitaro maṃ rakkhantīti nibbhayova niddaṃ upagato. Ettakaṃ ahaṃ jānāmī’’ti. Athassa mātāpitaropi taṃ ṭhānaṃ āgamaṃsu. Rājā taṃ pavattiṃ ñatvā te tayopi jane ādāya satthu santikaṃ gantvā sabbaṃ ārocetvā ‘‘kiṃ nu kho, bhante, buddhānussati eva rakkhā hoti, udāhu dhammānussatiādayopī’’ti pucchi. Athassa satthā, ‘‘mahārāja, na kevalaṃ buddhānussatiyeva rakkhā, yesaṃ pana chabbidhena cittaṃ subhāvitaṃ, tesaṃ aññena rakkhāvaraṇena vā mantosadhehi vā kiccaṃ natthī’’ti vatvā cha ṭhānāni dassento imā gāthā abhāsi.
૨૯૬.
296.
‘‘સુપ્પબુદ્ધં પબુજ્ઝન્તિ, સદા ગોતમસાવકા;
‘‘Suppabuddhaṃ pabujjhanti, sadā gotamasāvakā;
યેસં દિવા ચ રત્તો ચ, નિચ્ચં બુદ્ધગતા સતિ.
Yesaṃ divā ca ratto ca, niccaṃ buddhagatā sati.
૨૯૭.
297.
‘‘સુપ્પબુદ્ધં પબુજ્ઝન્તિ, સદા ગોતમસાવકા;
‘‘Suppabuddhaṃ pabujjhanti, sadā gotamasāvakā;
યેસં દિવા ચ રત્તો ચ, નિચ્ચં ધમ્મગતા સતિ.
Yesaṃ divā ca ratto ca, niccaṃ dhammagatā sati.
૨૯૮.
298.
‘‘સુપ્પબુદ્ધં પબુજ્ઝન્તિ, સદા ગોતમસાવકા;
‘‘Suppabuddhaṃ pabujjhanti, sadā gotamasāvakā;
યેસં દિવા ચ રત્તો ચ, નિચ્ચં સઙ્ઘગતા સતિ.
Yesaṃ divā ca ratto ca, niccaṃ saṅghagatā sati.
૨૯૯.
299.
‘‘સુપ્પબુદ્ધં પબુજ્ઝન્તિ, સદા ગોતમસાવકા;
‘‘Suppabuddhaṃ pabujjhanti, sadā gotamasāvakā;
યેસં દિવા ચ રત્તો ચ, નિચ્ચં કાયગતા સતિ.
Yesaṃ divā ca ratto ca, niccaṃ kāyagatā sati.
૩૦૦.
300.
‘‘સુપ્પબુદ્ધં પબુજ્ઝન્તિ, સદા ગોતમસાવકા;
‘‘Suppabuddhaṃ pabujjhanti, sadā gotamasāvakā;
યેસં દિવા ચ રત્તો ચ, અહિંસાય રતો મનો.
Yesaṃ divā ca ratto ca, ahiṃsāya rato mano.
૩૦૧.
301.
‘‘સુપ્પબુદ્ધં પબુજ્ઝન્તિ, સદા ગોતમસાવકા;
‘‘Suppabuddhaṃ pabujjhanti, sadā gotamasāvakā;
યેસં દિવા ચ રત્તો ચ, ભાવનાય રતો મનો’’તિ.
Yesaṃ divā ca ratto ca, bhāvanāya rato mano’’ti.
તત્થ સુપ્પબુદ્ધં પબુજ્ઝન્તીતિ બુદ્ધગતં સતિં ગહેત્વા સુપન્તા, ગહેત્વાયેવ ચ પબુજ્ઝન્તા સુપ્પબુદ્ધં પબુજ્ઝન્તિ નામ. સદા ગોતમસાવકાતિ ગોતમગોત્તસ્સ બુદ્ધસ્સ સવનન્તે જાતત્તા તસ્સેવ અનુસાસનિયા સવનતાય ગોતમસાવકા. બુદ્ધગતા સતીતિ યેસં ‘‘ઇતિપિ સો ભગવા’’તિઆદિપ્પભેદે બુદ્ધગુણે આરબ્ભ ઉપ્પજ્જમાના સતિ નિચ્ચકાલં અત્થિ, તે સદાપિ સુપ્પબુદ્ધં પબુજ્ઝન્તીતિ અત્થો. તથા અસક્કોન્તા પન એકદિવસં તીસુ કાલેસુ દ્વીસુ કાલેસુ એકસ્મિમ્પિ કાલે બુદ્ધાનુસ્સતિં મનસિ કરોન્તા સુપ્પબુદ્ધં પબુજ્ઝન્તિયેવ નામ. ધમ્મગતા સતીતિ ‘‘સ્વાખાતો ભગવતા ધમ્મો’’તિઆદિપ્પભેદે ધમ્મગુણે આરબ્ભ ઉપ્પજ્જમાના સતિ. સઙ્ઘગતા સતીતિ ‘‘સુપ્પટિપન્નો ભગવતો સાવકસઙ્ઘો’’તિઆદિપ્પભેદે સઙ્ઘગુણે આરબ્ભ ઉપ્પજ્જમાના સતિ. કાયગતા સતીતિ દ્વત્તિંસાકારવસેન વા નવસિવથિકાવસેન વા ચતુધાતુવવત્થાનવસેન વા અજ્ઝત્તનીલકસિણાદિરૂપજ્ઝાનવસેન વા ઉપ્પજ્જમાના સતિ. અહિંસાય રતોતિ ‘‘સો કરુણાસહગતેન ચેતસા એકં દિસં ફરિત્વા વિહરતી’’તિ (વિભ॰ ૬૪૨) એવં વુત્તાય કરુણાભાવનાય રતો. ભાવનાયાતિ મેત્તાભાવનાય. કિઞ્ચાપિ હેટ્ઠા કરુણાભાવનાય વુત્તત્તા ઇધ સબ્બાપિ અવસેસા ભાવના નામ, ઇધ પન મેત્તાભાવનાવ અધિપ્પેતા. સેસં પઠમગાથાય વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બં.
Tattha suppabuddhaṃ pabujjhantīti buddhagataṃ satiṃ gahetvā supantā, gahetvāyeva ca pabujjhantā suppabuddhaṃ pabujjhanti nāma. Sadā gotamasāvakāti gotamagottassa buddhassa savanante jātattā tasseva anusāsaniyā savanatāya gotamasāvakā. Buddhagatā satīti yesaṃ ‘‘itipi so bhagavā’’tiādippabhede buddhaguṇe ārabbha uppajjamānā sati niccakālaṃ atthi, te sadāpi suppabuddhaṃ pabujjhantīti attho. Tathā asakkontā pana ekadivasaṃ tīsu kālesu dvīsu kālesu ekasmimpi kāle buddhānussatiṃ manasi karontā suppabuddhaṃ pabujjhantiyeva nāma. Dhammagatā satīti ‘‘svākhāto bhagavatā dhammo’’tiādippabhede dhammaguṇe ārabbha uppajjamānā sati. Saṅghagatā satīti ‘‘suppaṭipanno bhagavato sāvakasaṅgho’’tiādippabhede saṅghaguṇe ārabbha uppajjamānā sati. Kāyagatā satīti dvattiṃsākāravasena vā navasivathikāvasena vā catudhātuvavatthānavasena vā ajjhattanīlakasiṇādirūpajjhānavasena vā uppajjamānā sati. Ahiṃsāya ratoti ‘‘so karuṇāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharatī’’ti (vibha. 642) evaṃ vuttāya karuṇābhāvanāya rato. Bhāvanāyāti mettābhāvanāya. Kiñcāpi heṭṭhā karuṇābhāvanāya vuttattā idha sabbāpi avasesā bhāvanā nāma, idha pana mettābhāvanāva adhippetā. Sesaṃ paṭhamagāthāya vuttanayeneva veditabbaṃ.
દેસનાવસાને દારકો સદ્ધિં માતાપિતૂહિ સોતાપત્તિફલે પતિટ્ઠહિ. પચ્છા પન પબ્બજિત્વા સબ્બેપિ અરહત્તં પાપુણિંસુ, સમ્પત્તાનમ્પિ સાત્થિકા ધમ્મદેસના અહોસીતિ.
Desanāvasāne dārako saddhiṃ mātāpitūhi sotāpattiphale patiṭṭhahi. Pacchā pana pabbajitvā sabbepi arahattaṃ pāpuṇiṃsu, sampattānampi sātthikā dhammadesanā ahosīti.
દારુસાકટિકપુત્તવત્થુ પઞ્ચમં.
Dārusākaṭikaputtavatthu pañcamaṃ.
૬. વજ્જિપુત્તકભિક્ખુવત્થુ
6. Vajjiputtakabhikkhuvatthu
દુપ્પબ્બજ્જન્તિ ઇમં ધમ્મદેસનં સત્થા વેસાલિં નિસ્સાય મહાવને વિહરન્તો અઞ્ઞતરં વજ્જિપુત્તકં ભિક્ખું આરબ્ભ કથેસિ. તં સન્ધાય વુત્તં – અઞ્ઞતરો વજ્જિપુત્તકો ભિક્ખુ વેસાલિયં વિહરતિ અઞ્ઞતરસ્મિં વનસણ્ડે, તેન ખો પન સમયેન વેસાલિયં સબ્બરત્તિછણો હોતિ. અથ ખો સો ભિક્ખુ વેસાલિયા તૂરિયતાળિતવાદિતનિગ્ઘોસસદ્દં સુત્વા પરિદેવમાનો તાયં વેલાયં ઇમં ગાથં અભાસિ –
Duppabbajjanti imaṃ dhammadesanaṃ satthā vesāliṃ nissāya mahāvane viharanto aññataraṃ vajjiputtakaṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi. Taṃ sandhāya vuttaṃ – aññataro vajjiputtako bhikkhu vesāliyaṃ viharati aññatarasmiṃ vanasaṇḍe, tena kho pana samayena vesāliyaṃ sabbarattichaṇo hoti. Atha kho so bhikkhu vesāliyā tūriyatāḷitavāditanigghosasaddaṃ sutvā paridevamāno tāyaṃ velāyaṃ imaṃ gāthaṃ abhāsi –
‘‘એકકા મયં અરઞ્ઞે વિહરામ,
‘‘Ekakā mayaṃ araññe viharāma,
અપવિદ્ધંવ વનસ્મિં દારુકં;
Apaviddhaṃva vanasmiṃ dārukaṃ;
એતાદિસિકાય રત્તિયા,
Etādisikāya rattiyā,
કોસુ નામમ્હેહિ પાપિયો’’તિ. (સં॰ નિ॰ ૧.૨૨૯);
Kosu nāmamhehi pāpiyo’’ti. (saṃ. ni. 1.229);
સો કિર વજ્જિરટ્ઠે રાજપુત્તો વારેન સમ્પત્તં રજ્જં પહાય પબ્બજિતો વેસાલિયં ચાતુમહારાજિકેહિ સદ્ધિં એકાબદ્ધં કત્વા સકલનગરે ધજપટાકાદીહિ પટિમણ્ડિતે કોમુદિયા પુણ્ણમાય સબ્બરત્તિં છણવારે વત્તમાને ભેરિયાદીનં તૂરિયાનં તાળિતાનં નિગ્ઘોસં વીણાદીનઞ્ચ વાદિતાનં સદ્દં સુત્વા યાનિ વેસાલિયં સત્ત રાજસહસ્સાનિ સત્ત રાજસતાનિ સત્ત રાજાનો, તત્તકા એવ ચ નેસં ઉપરાજસેનાપતિઆદયો, તેસુ અલઙ્કતપટિયત્તેસુ નક્ખત્તકીળનત્થાય વીથિં ઓતિણ્ણેસુ સટ્ઠિહત્થે મહાચઙ્કમે ચઙ્કમમાનો ગગનમજ્ઝે ઠિતં પુણ્ણચન્દં દિસ્વા ચઙ્કમકોટિયં ફલકં નિસ્સાય ઠિતો વેઠનાલઙ્કારવિરહિતત્તા વને છડ્ડિતદારુકં વિય અત્તભાવં ઓલોકેત્વા ‘‘અત્થિ નુ ખો અઞ્ઞો અમ્હેહિ લામકતરો’’તિ ચિન્તેન્તો પકતિયા આરઞ્ઞકાદિગુણયુત્તોપિ તસ્મિં ખણે અનભિરતિયા પીળિતો એવમાહ. સો તસ્મિં વનસણ્ડે અધિવત્થાય દેવતાય ‘‘ઇમં ભિક્ખું સંવેજેસ્સામી’’તિ અધિપ્પાયેન –
So kira vajjiraṭṭhe rājaputto vārena sampattaṃ rajjaṃ pahāya pabbajito vesāliyaṃ cātumahārājikehi saddhiṃ ekābaddhaṃ katvā sakalanagare dhajapaṭākādīhi paṭimaṇḍite komudiyā puṇṇamāya sabbarattiṃ chaṇavāre vattamāne bheriyādīnaṃ tūriyānaṃ tāḷitānaṃ nigghosaṃ vīṇādīnañca vāditānaṃ saddaṃ sutvā yāni vesāliyaṃ satta rājasahassāni satta rājasatāni satta rājāno, tattakā eva ca nesaṃ uparājasenāpatiādayo, tesu alaṅkatapaṭiyattesu nakkhattakīḷanatthāya vīthiṃ otiṇṇesu saṭṭhihatthe mahācaṅkame caṅkamamāno gaganamajjhe ṭhitaṃ puṇṇacandaṃ disvā caṅkamakoṭiyaṃ phalakaṃ nissāya ṭhito veṭhanālaṅkāravirahitattā vane chaḍḍitadārukaṃ viya attabhāvaṃ oloketvā ‘‘atthi nu kho añño amhehi lāmakataro’’ti cintento pakatiyā āraññakādiguṇayuttopi tasmiṃ khaṇe anabhiratiyā pīḷito evamāha. So tasmiṃ vanasaṇḍe adhivatthāya devatāya ‘‘imaṃ bhikkhuṃ saṃvejessāmī’’ti adhippāyena –
‘‘એકકોવ ત્વં અરઞ્ઞે વિહરસિ, અપવિદ્ધંવ વનસ્મિં દારુકં;
‘‘Ekakova tvaṃ araññe viharasi, apaviddhaṃva vanasmiṃ dārukaṃ;
તસ્સ તે બહુકા પિહયન્તિ, નેરયિકા વિય સગ્ગગામિન’’ન્તિ. (સં॰ નિ॰ ૧.૨૨૯) –
Tassa te bahukā pihayanti, nerayikā viya saggagāmina’’nti. (saṃ. ni. 1.229) –
વુત્તં ઇમં ગાથં સુત્વા પુનદિવસે સત્થારં ઉપસઙ્કમિત્વા વન્દિત્વા નિસીદિ. સત્થા તં પવત્તિં ઞત્વા ઘરાવાસસ્સ દુક્ખતં પકાસેતુકામો પઞ્ચ દુક્ખાનિ સમોધાનેત્વા ઇમં ગાથમાહ –
Vuttaṃ imaṃ gāthaṃ sutvā punadivase satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā nisīdi. Satthā taṃ pavattiṃ ñatvā gharāvāsassa dukkhataṃ pakāsetukāmo pañca dukkhāni samodhānetvā imaṃ gāthamāha –
૩૦૨.
302.
‘‘દુપ્પબ્બજ્જં દુરભિરમં, દુરાવાસા ઘરા દુખા;
‘‘Duppabbajjaṃ durabhiramaṃ, durāvāsā gharā dukhā;
દુક્ખોસમાનસંવાસો, દુક્ખાનુપતિતદ્ધગૂ;
Dukkhosamānasaṃvāso, dukkhānupatitaddhagū;
તસ્મા ન ચદ્ધગૂ સિયા, ન ચ દુક્ખાનુપતિતો સિયા’’તિ.
Tasmā na caddhagū siyā, na ca dukkhānupatito siyā’’ti.
તત્થ દુપ્પબ્બજ્જન્તિ અપ્પં વા મહન્તં વા ભોગક્ખન્ધઞ્ચેવ ઞાતિપરિવટ્ટઞ્ચ પહાય ઇમસ્મિં સાસને ઉરં દત્વા પબ્બજ્જં નામ દુક્ખં. દુરભિરમન્તિ એવં પબ્બજિતેનાપિ ભિક્ખાચરિયાય જીવિતવુત્તિં ઘટેન્તેન અપરિમાણસીલક્ખન્ધગોપનધમ્માનુધમ્મપ્પટિપત્તિપૂરણવસેન અભિરમિતું દુક્ખં. દુરાવાસાતિ યસ્મા પન ઘરં આવસન્તેન રાજૂનં રાજકિચ્ચં, ઇસ્સરાનં ઇસ્સરકિચ્ચં વહિતબ્બં, પરિજના ચેવ ધમ્મિકા સમણબ્રાહ્મણા ચ સઙ્ગહિતબ્બા. એવં સન્તેપિ ઘરાવાસો છિદ્દઘટો વિય મહાસમુદ્દો વિય ચ દુપ્પૂરો. તસ્મા ઘરાવાસા નામેતે દુરાવાસા દુક્ખા આવસિતું, તેનેવ કારણેન દુક્ખાતિ અત્થો. દુક્ખો સમાનસંવાસોતિ ગિહિનો વા હિ યે જાતિગોત્તકુલભોગેહિ પબ્બજિતા વા સીલાચારબાહુસચ્ચાદીહિ સમાનાપિ હુત્વા ‘‘કોસિ ત્વં, કોસ્મિ અહ’’ન્તિઆદીનિ વત્વા અધિકરણપસુતા હોન્તિ, તે અસમાના નામ, તેહિ સદ્ધિં સંવાસો દુક્ખોતિ અત્થો. દુક્ખાનુપતિતદ્ધગૂતિ યે વટ્ટસઙ્ખાતં અદ્ધાનં પટિપન્નત્તા અદ્ધગૂ, તે દુક્ખે અનુપતિતાવ. તસ્મા ન ચદ્ધગૂતિ યસ્મા દુક્ખાનુપતિતભાવોપિ દુક્ખો અદ્ધગૂભાવોપિ, તસ્મા વટ્ટસઙ્ખાતં અદ્ધાનં ગમનતાય અદ્ધગૂ ન ભવેય્ય, વુત્તપ્પકારેન દુક્ખેન અનુપતિતોપિ ન ભવેય્યાતિ અત્થો.
Tattha duppabbajjanti appaṃ vā mahantaṃ vā bhogakkhandhañceva ñātiparivaṭṭañca pahāya imasmiṃ sāsane uraṃ datvā pabbajjaṃ nāma dukkhaṃ. Durabhiramanti evaṃ pabbajitenāpi bhikkhācariyāya jīvitavuttiṃ ghaṭentena aparimāṇasīlakkhandhagopanadhammānudhammappaṭipattipūraṇavasena abhiramituṃ dukkhaṃ. Durāvāsāti yasmā pana gharaṃ āvasantena rājūnaṃ rājakiccaṃ, issarānaṃ issarakiccaṃ vahitabbaṃ, parijanā ceva dhammikā samaṇabrāhmaṇā ca saṅgahitabbā. Evaṃ santepi gharāvāso chiddaghaṭo viya mahāsamuddo viya ca duppūro. Tasmā gharāvāsā nāmete durāvāsā dukkhā āvasituṃ, teneva kāraṇena dukkhāti attho. Dukkho samānasaṃvāsoti gihino vā hi ye jātigottakulabhogehi pabbajitā vā sīlācārabāhusaccādīhi samānāpi hutvā ‘‘kosi tvaṃ, kosmi aha’’ntiādīni vatvā adhikaraṇapasutā honti, te asamānā nāma, tehi saddhiṃ saṃvāso dukkhoti attho. Dukkhānupatitaddhagūti ye vaṭṭasaṅkhātaṃ addhānaṃ paṭipannattā addhagū, te dukkhe anupatitāva. Tasmā na caddhagūti yasmā dukkhānupatitabhāvopi dukkho addhagūbhāvopi, tasmā vaṭṭasaṅkhātaṃ addhānaṃ gamanatāya addhagū na bhaveyya, vuttappakārena dukkhena anupatitopi na bhaveyyāti attho.
દેસનાવસાને સો ભિક્ખુ પઞ્ચસુ ઠાનેસુ દસ્સિતે દુક્ખે નિબ્બિન્દન્તો પઞ્ચોરમ્ભાગિયાનિ પઞ્ચ ઉદ્ધમ્ભાગિયાનિ સંયોજનાનિ પદાલેત્વા અરહત્તે પતિટ્ઠહીતિ.
Desanāvasāne so bhikkhu pañcasu ṭhānesu dassite dukkhe nibbindanto pañcorambhāgiyāni pañca uddhambhāgiyāni saṃyojanāni padāletvā arahatte patiṭṭhahīti.
વજ્જિપુત્તકભિક્ખુવત્થુ છટ્ઠં.
Vajjiputtakabhikkhuvatthu chaṭṭhaṃ.
૭. ચિત્તગહપતિવત્થુ
7. Cittagahapativatthu
સદ્ધોતિ ઇમં ધમ્મદેસનં સત્થા જેતવને વિહરન્તો ચિત્તગહપતિં આરબ્ભ કથેસિ. વત્થુ બાલવગ્ગે ‘‘અસન્તં ભાવનમિચ્છેય્યા’’તિ ગાથાવણ્ણનાય વિત્થારિતં. ગાથાપિ તત્થેવ વુત્તા. વુત્તઞ્હેતં તત્થ (ધ॰ પ॰ અટ્ઠ॰ ૧.૭૪) –
Saddhoti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto cittagahapatiṃ ārabbha kathesi. Vatthu bālavagge ‘‘asantaṃ bhāvanamiccheyyā’’ti gāthāvaṇṇanāya vitthāritaṃ. Gāthāpi tattheva vuttā. Vuttañhetaṃ tattha (dha. pa. aṭṭha. 1.74) –
‘‘કિં પન, ભન્તે, એતસ્સ તુમ્હાકં સન્તિકં આગચ્છન્તસ્સેવાયં લાભસક્કારો ઉપ્પજ્જતિ, ઉદાહુ અઞ્ઞત્થ ગચ્છન્તસ્સાપિ ઉપ્પજ્જતી’’તિ. ‘‘આનન્દ, મમ સન્તિકં આગચ્છન્તસ્સાપિ અઞ્ઞત્થ ગચ્છન્તસ્સાપિ તસ્સ ઉપ્પજ્જતેવ. અયઞ્હિ ઉપાસકો સદ્ધો પસન્નો સમ્પન્નસીલો, એવરૂપો પુગ્ગલો યં યં પદેસં ભજતિ, તત્થ તત્થેવસ્સ લાભસક્કારો નિબ્બત્તતી’’તિ વત્વા ઇમં ગાથમાહ –
‘‘Kiṃ pana, bhante, etassa tumhākaṃ santikaṃ āgacchantassevāyaṃ lābhasakkāro uppajjati, udāhu aññattha gacchantassāpi uppajjatī’’ti. ‘‘Ānanda, mama santikaṃ āgacchantassāpi aññattha gacchantassāpi tassa uppajjateva. Ayañhi upāsako saddho pasanno sampannasīlo, evarūpo puggalo yaṃ yaṃ padesaṃ bhajati, tattha tatthevassa lābhasakkāro nibbattatī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
૩૦૩.
303.
‘‘સદ્ધો સીલેન સમ્પન્નો, યસોભોગસમપ્પિતો;
‘‘Saddho sīlena sampanno, yasobhogasamappito;
યં યં પદેસં ભજતિ, તત્થ તત્થેવ પૂજિતો’’તિ. (ધ॰ પ॰ અટ્ઠ॰ ૧.૭૪);
Yaṃ yaṃ padesaṃ bhajati, tattha tattheva pūjito’’ti. (dha. pa. aṭṭha. 1.74);
તત્થ સદ્ધોતિ લોકિયલોકુત્તરસદ્ધાય સમન્નાગતો. સીલેનાતિ આગારિયસીલં, અનાગારિયસીલન્તિ દુવિધં સીલં. તેસુ ઇધ આગારિયસીલં અધિપ્પેતં, તેન સમન્નાગતોતિ અત્થો. યસોભોગસમપ્પિતોતિ યાદિસો અનાથપિણ્ડિકાદીનં પઞ્ચઉપાસકસતપરિવારસઙ્ખાતો આગારિયયસો, તાદિસેનેવ યસેન ધનધઞ્ઞાદિકો ચેવ સત્તવિધઅરિયધનસઙ્ખાતો ચાતિ દુવિધો ભોગો, તેન સમન્નાગતોતિ અત્થો. યં યં પદેસન્તિ પુરત્થિમાદીસુ દિસાસુ એવરૂપો કુલપુત્તો યં યં પદેસં ભજતિ, તત્થ તત્થ એવરૂપેન લાભસક્કારેન પૂજિતોવ હોતીતિ અત્થો.
Tattha saddhoti lokiyalokuttarasaddhāya samannāgato. Sīlenāti āgāriyasīlaṃ, anāgāriyasīlanti duvidhaṃ sīlaṃ. Tesu idha āgāriyasīlaṃ adhippetaṃ, tena samannāgatoti attho. Yasobhogasamappitoti yādiso anāthapiṇḍikādīnaṃ pañcaupāsakasataparivārasaṅkhāto āgāriyayaso, tādiseneva yasena dhanadhaññādiko ceva sattavidhaariyadhanasaṅkhāto cāti duvidho bhogo, tena samannāgatoti attho. Yaṃ yaṃ padesanti puratthimādīsu disāsu evarūpo kulaputto yaṃ yaṃ padesaṃ bhajati, tattha tattha evarūpena lābhasakkārena pūjitova hotīti attho.
દેસનાવસાને બહૂ સોતાપત્તિફલાદીનિ પાપુણિંસૂતિ.
Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.
ચિત્તગહપતિવત્થુ સત્તમં.
Cittagahapativatthu sattamaṃ.
૮. ચૂળસુભદ્દાવત્થુ
8. Cūḷasubhaddāvatthu
દૂરે સન્તોતિ ઇમં ધમ્મદેસનં સત્થા જેતવને વિહરન્તો અનાથપિણ્ડિકસ્સ ધીતરં ચૂળસુભદ્દં નામ આરબ્ભ કથેસિ.
Dūre santoti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto anāthapiṇḍikassa dhītaraṃ cūḷasubhaddaṃ nāma ārabbha kathesi.
અનાથપિણ્ડિકસ્સ કિર દહરકાલતો પટ્ઠાય ઉગ્ગનગરવાસી ઉગ્ગો નામ સેટ્ઠિપુત્તો સહાયકો અહોસિ. તે એકાચરિયકુલે સિપ્પં ઉગ્ગણ્હન્તા અઞ્ઞમઞ્ઞં કતિકં કરિંસુ ‘‘અમ્હાકં વયપ્પત્તકાલે પુત્તધીતાસુ જાતાસુ યો પુત્તસ્સ ધીતરં વારેતિ, તેન તસ્સ ધીતા દાતબ્બા’’તિ. તે ઉભોપિ વયપ્પત્તા અત્તનો અત્તનો નગરે સેટ્ઠિટ્ઠાને પતિટ્ઠહિંસુ. અથેકસ્મિં સમયે ઉગ્ગસેટ્ઠિ વણિજ્જં પયોજેન્તો પઞ્ચહિ સકટસતેહિ સાવત્થિં અગમાસિ. અનાથપિણ્ડિકો અત્તનો ધીતરં ચૂળસુભદ્દં આમન્તેત્વા, ‘‘અમ્મ, પિતા તે ઉગ્ગસેટ્ઠિ નામ આગતો, તસ્સ કત્તબ્બકિચ્ચં સબ્બં તવ ભારો’’તિ આણાપેસિ. સા ‘‘સાધૂ’’તિ પટિસ્સુણિત્વા તસ્સ આગતદિવસતો પટ્ઠાય સહત્થેનેવ સૂપબ્યઞ્જનાદીનિ સમ્પાદેતિ, માલાગન્ધવિલેપનાદીનિ અભિસઙ્ખરોતિ , ભોજનકાલે તસ્સ ન્હાનોદકં પટિયાદાપેત્વા ન્હાનકાલતો પટ્ઠાય સબ્બકિચ્ચાનિ સાધુકં કરોતિ.
Anāthapiṇḍikassa kira daharakālato paṭṭhāya ugganagaravāsī uggo nāma seṭṭhiputto sahāyako ahosi. Te ekācariyakule sippaṃ uggaṇhantā aññamaññaṃ katikaṃ kariṃsu ‘‘amhākaṃ vayappattakāle puttadhītāsu jātāsu yo puttassa dhītaraṃ vāreti, tena tassa dhītā dātabbā’’ti. Te ubhopi vayappattā attano attano nagare seṭṭhiṭṭhāne patiṭṭhahiṃsu. Athekasmiṃ samaye uggaseṭṭhi vaṇijjaṃ payojento pañcahi sakaṭasatehi sāvatthiṃ agamāsi. Anāthapiṇḍiko attano dhītaraṃ cūḷasubhaddaṃ āmantetvā, ‘‘amma, pitā te uggaseṭṭhi nāma āgato, tassa kattabbakiccaṃ sabbaṃ tava bhāro’’ti āṇāpesi. Sā ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā tassa āgatadivasato paṭṭhāya sahattheneva sūpabyañjanādīni sampādeti, mālāgandhavilepanādīni abhisaṅkharoti , bhojanakāle tassa nhānodakaṃ paṭiyādāpetvā nhānakālato paṭṭhāya sabbakiccāni sādhukaṃ karoti.
ઉગ્ગસેટ્ઠિ તસ્સા આચારસમ્પત્તિં દિસ્વા પસન્નચિત્તો એકદિવસં અનાથપિણ્ડિકેન સદ્ધિં સુખકથાય સન્નિસિન્નો ‘‘મયં દહરકાલે એવં નામ કતિકં કરિમ્હા’’તિ સારેત્વા ચૂળસુભદ્દં અત્તનો પુત્તસ્સત્થાય વારેસિ. સો પન પકતિયાવ મિચ્છાદિટ્ઠિકો. તસ્મા દસબલસ્સ તમત્થં આરોચેત્વા સત્થારા ઉગ્ગસેટ્ઠિસ્સૂપનિસ્સયં દિસ્વા અનુઞ્ઞાતો ભરિયાય સદ્ધિં મન્તેત્વા તસ્સ વચનં સમ્પટિચ્છિત્વા દિવસં વવત્થપેત્વા ધીતરં વિસાખં દત્વા ઉય્યોજેન્તો ધનઞ્ચયસેટ્ઠિ વિય મહન્તં સક્કારં કત્વા સુભદ્દં આમન્તેત્વા, ‘‘અમ્મ, સસુરકુલે વસન્તિયા નામ અન્તોઅગ્ગિ બહિ ન નીહરિતબ્બો’’તિ (અ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૧.૧.૨૫૯; ધ॰ પ॰ અટ્ઠ॰ ૧.૫૨ વિસાખાવત્થુ) ધનઞ્ચયસેટ્ઠિના વિસાખાય દિન્નનયેનેવ દસ ઓવાદે દત્વા ‘‘સચે મે ગતટ્ઠાને ધીતુ દોસો ઉપ્પજ્જતિ, તુમ્હેહિ સોધેતબ્બો’’તિ અટ્ઠ કુટુમ્બિકે પાટિભોગે ગહેત્વા તસ્સા ઉય્યોજનદિવસે બુદ્ધપ્પમુખસ્સ ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ મહાદાનં દત્વા પુરિમભવે ધીતરા કતાનં સુચરિતાનં ફલવિભૂતિં લોકસ્સ પાકટં કત્વા દસ્સેન્તો વિય મહન્તેન સક્કારેન ધીતરં ઉય્યોજેસિ. તસ્સા અનુપુબ્બેન ઉગ્ગનગરં પત્તકાલે સસુરકુલેન સદ્ધિં મહાજનો પચ્ચુગ્ગમનમકાસિ.
Uggaseṭṭhi tassā ācārasampattiṃ disvā pasannacitto ekadivasaṃ anāthapiṇḍikena saddhiṃ sukhakathāya sannisinno ‘‘mayaṃ daharakāle evaṃ nāma katikaṃ karimhā’’ti sāretvā cūḷasubhaddaṃ attano puttassatthāya vāresi. So pana pakatiyāva micchādiṭṭhiko. Tasmā dasabalassa tamatthaṃ ārocetvā satthārā uggaseṭṭhissūpanissayaṃ disvā anuññāto bhariyāya saddhiṃ mantetvā tassa vacanaṃ sampaṭicchitvā divasaṃ vavatthapetvā dhītaraṃ visākhaṃ datvā uyyojento dhanañcayaseṭṭhi viya mahantaṃ sakkāraṃ katvā subhaddaṃ āmantetvā, ‘‘amma, sasurakule vasantiyā nāma antoaggi bahi na nīharitabbo’’ti (a. ni. aṭṭha. 1.1.259; dha. pa. aṭṭha. 1.52 visākhāvatthu) dhanañcayaseṭṭhinā visākhāya dinnanayeneva dasa ovāde datvā ‘‘sace me gataṭṭhāne dhītu doso uppajjati, tumhehi sodhetabbo’’ti aṭṭha kuṭumbike pāṭibhoge gahetvā tassā uyyojanadivase buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ datvā purimabhave dhītarā katānaṃ sucaritānaṃ phalavibhūtiṃ lokassa pākaṭaṃ katvā dassento viya mahantena sakkārena dhītaraṃ uyyojesi. Tassā anupubbena ugganagaraṃ pattakāle sasurakulena saddhiṃ mahājano paccuggamanamakāsi.
સાપિ અત્તનો સિરિવિભવં પાકટં કાતું વિસાખા વિય સકલનગરસ્સ અત્તાનં દસ્સેન્તી રથે ઠત્વા નગરં પવિસિત્વા નાગરેહિ પેસિતે પણ્ણાકારે ગહેત્વા અનુરૂપવસેન તેસં તેસં પેસેન્તી સકલનગરં અત્તનો ગુણેહિ એકાબદ્ધમકાસિ. મઙ્ગલદિવસાદીસુ પનસ્સા સસુરો અચેલકાનં સક્કારં કરોન્તો ‘‘આગન્ત્વા અમ્હાકં સમણે વન્દતૂ’’તિ પેસેસિ. સા લજ્જાય નગ્ગે પસ્સિતું અસક્કોન્તી ગન્તું ન ઇચ્છતિ. સો પુનપ્પુનં પેસેત્વાપિ તાય પટિક્ખિત્તો કુજ્ઝિત્વા ‘‘નીહરથ ન’’ન્તિ આહ. સા ‘‘ન સક્કા મમ અકારણેન દોસં આરોપેતુ’’ન્તિ કુટુમ્બિકે પક્કોસાપેત્વા તમત્થં આરોચેસિ. તે તસ્સા નિદ્દોસભાવં ઞત્વા સેટ્ઠિં સઞ્ઞાપેસું. સો ‘‘અયં મમ સમણે અહિરિકાતિ ન વન્દી’’તિ ભરિયાય આરોચેસિ. સા ‘‘કીદિસા નુ ખો ઇમિસ્સા સમણા, અતિવિય તેસં પસંસતી’’તિ તં પક્કોસાપેત્વા આહ –
Sāpi attano sirivibhavaṃ pākaṭaṃ kātuṃ visākhā viya sakalanagarassa attānaṃ dassentī rathe ṭhatvā nagaraṃ pavisitvā nāgarehi pesite paṇṇākāre gahetvā anurūpavasena tesaṃ tesaṃ pesentī sakalanagaraṃ attano guṇehi ekābaddhamakāsi. Maṅgaladivasādīsu panassā sasuro acelakānaṃ sakkāraṃ karonto ‘‘āgantvā amhākaṃ samaṇe vandatū’’ti pesesi. Sā lajjāya nagge passituṃ asakkontī gantuṃ na icchati. So punappunaṃ pesetvāpi tāya paṭikkhitto kujjhitvā ‘‘nīharatha na’’nti āha. Sā ‘‘na sakkā mama akāraṇena dosaṃ āropetu’’nti kuṭumbike pakkosāpetvā tamatthaṃ ārocesi. Te tassā niddosabhāvaṃ ñatvā seṭṭhiṃ saññāpesuṃ. So ‘‘ayaṃ mama samaṇe ahirikāti na vandī’’ti bhariyāya ārocesi. Sā ‘‘kīdisā nu kho imissā samaṇā, ativiya tesaṃ pasaṃsatī’’ti taṃ pakkosāpetvā āha –
‘‘કીદિસા સમણા તુય્હં, બાળ્હં ખો ને પસંસસિ;
‘‘Kīdisā samaṇā tuyhaṃ, bāḷhaṃ kho ne pasaṃsasi;
કિંસીલા કિંસમાચારા, તં મે અક્ખાહિ પુચ્છિતા’’તિ. (અ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૨.૪.૨૪);
Kiṃsīlā kiṃsamācārā, taṃ me akkhāhi pucchitā’’ti. (a. ni. aṭṭha. 2.4.24);
અથસ્સા સુભદ્દા બુદ્ધાનઞ્ચેવ બુદ્ધસાવકાનઞ્ચ ગુણે પકાસેન્તી –
Athassā subhaddā buddhānañceva buddhasāvakānañca guṇe pakāsentī –
‘‘સન્તિન્દ્રિયા સન્તમાનસા, સન્તં તેસં ગતં ઠિતં;
‘‘Santindriyā santamānasā, santaṃ tesaṃ gataṃ ṭhitaṃ;
ઓક્ખિત્તચક્ખૂ મિતભાણી, તાદિસા સમણા મમ. (અ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૨.૪.૨૪);
Okkhittacakkhū mitabhāṇī, tādisā samaṇā mama. (a. ni. aṭṭha. 2.4.24);
‘‘કાયકમ્મં સુચિ નેસં, વાચાકમ્મં અનાવિલં;
‘‘Kāyakammaṃ suci nesaṃ, vācākammaṃ anāvilaṃ;
મનોકમ્મં સુવિસુદ્ધં, તાદિસા સમણા મમ.
Manokammaṃ suvisuddhaṃ, tādisā samaṇā mama.
‘‘વિમલા સઙ્ખમુત્તાભા, સુદ્ધા અન્તરબાહિરા;
‘‘Vimalā saṅkhamuttābhā, suddhā antarabāhirā;
પુણ્ણા સુદ્ધેહિ ધમ્મેહિ, તાદિસા સમણા મમ.
Puṇṇā suddhehi dhammehi, tādisā samaṇā mama.
‘‘લાભેન ઉન્નતો લોકો, અલાભેન ચ ઓનતો;
‘‘Lābhena unnato loko, alābhena ca onato;
લાભાલાભેન એકટ્ઠા, તાદિસા સમણા મમ.
Lābhālābhena ekaṭṭhā, tādisā samaṇā mama.
‘‘યસેન ઉન્નતો લોકો, અયસેન ચ ઓનતો;
‘‘Yasena unnato loko, ayasena ca onato;
યસાયસેન એકટ્ઠા, તાદિસા સમણા મમ.
Yasāyasena ekaṭṭhā, tādisā samaṇā mama.
‘‘પસંસાયુન્નતો લોકો, નિન્દાયાપિ ચ ઓનતો;
‘‘Pasaṃsāyunnato loko, nindāyāpi ca onato;
સમા નિન્દાપસંસાસુ, તાદિસા સમણા મમ.
Samā nindāpasaṃsāsu, tādisā samaṇā mama.
‘‘સુખેન ઉન્નતો લોકો, દુક્ખેનાપિ ચ ઓનતો;
‘‘Sukhena unnato loko, dukkhenāpi ca onato;
અકમ્પા સુખદુક્ખેસુ, તાદિસા સમણા મમા’’તિ. –
Akampā sukhadukkhesu, tādisā samaṇā mamā’’ti. –
એવમાદીહિ વચનેહિ સસ્સું તોસેસિ.
Evamādīhi vacanehi sassuṃ tosesi.
અથ નં ‘‘સક્કા તવ સમણે અમ્હાકમ્પિ દસ્સેતુ’’ન્તિ વત્વા ‘‘સક્કા’’તિ વુત્તે ‘‘તેન હિ યથા મયં તે પસ્સામ, તથા કરોહી’’તિ વુત્તે સા ‘‘સાધૂ’’તિ બુદ્ધપ્પમુખસ્સ ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ મહાદાનં સજ્જેત્વા ઉપરિપાસાદતલે ઠત્વા જેતવનાભિમુખી સક્કચ્ચં પઞ્ચપતિટ્ઠિતેન વન્દિત્વા બુદ્ધગુણે આવજ્જેત્વા ગન્ધવાસપુપ્ફધુમેહિ પૂજં કત્વા, ‘‘ભન્તે, સ્વાતનાય બુદ્ધપ્પમુખં ભિક્ખુસઙ્ઘં નિમન્તેમિ, ઇમિના મે સઞ્ઞાણેન સત્થા નિમન્તિતભાવં જાનાતૂ’’તિ સુમનપુપ્ફાનં અટ્ઠ મુટ્ઠિયો આકાસે ખિપિ. પુપ્ફાનિ ગન્ત્વા ચતુપરિસમજ્ઝે ધમ્મં દેસેન્તસ્સ સત્થુનો ઉપરિ માલાવિતાનં હુત્વા અટ્ઠંસુ. તસ્મિં ખણે અનાથપિણ્ડિકોપિ ધમ્મકથં સુત્વા સ્વાતનાય સત્થારં નિમન્તેસિ. સત્થા ‘‘અધિવુત્થં મયા, ગહપતિ, સ્વાતનાય ભત્ત’’ન્તિ વત્વા, ‘‘ભન્તે, મયા પુરેતરં આગતો નત્થિ, કસ્સ નુ ખો વો અધિવુત્થ’’ન્તિ વુત્તે ‘‘ચૂળસુભદ્દાય, ગહપતિ, નિમન્તિતો’’તિ વત્વા ‘‘નનુ, ભન્તે, ચૂળસુભદ્દા દૂરે વસતિ ઇતો વીસતિયોજનસતમત્થકે’’તિ વુત્તે, ‘‘આમ ગહપતિ, દૂરે વસન્તાપિ હિ સપ્પુરિસા અભિમુખે ઠિતા વિય પકાસેન્તી’’તિ વત્વા ઇમં ગાથમાહ –
Atha naṃ ‘‘sakkā tava samaṇe amhākampi dassetu’’nti vatvā ‘‘sakkā’’ti vutte ‘‘tena hi yathā mayaṃ te passāma, tathā karohī’’ti vutte sā ‘‘sādhū’’ti buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ sajjetvā uparipāsādatale ṭhatvā jetavanābhimukhī sakkaccaṃ pañcapatiṭṭhitena vanditvā buddhaguṇe āvajjetvā gandhavāsapupphadhumehi pūjaṃ katvā, ‘‘bhante, svātanāya buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ nimantemi, iminā me saññāṇena satthā nimantitabhāvaṃ jānātū’’ti sumanapupphānaṃ aṭṭha muṭṭhiyo ākāse khipi. Pupphāni gantvā catuparisamajjhe dhammaṃ desentassa satthuno upari mālāvitānaṃ hutvā aṭṭhaṃsu. Tasmiṃ khaṇe anāthapiṇḍikopi dhammakathaṃ sutvā svātanāya satthāraṃ nimantesi. Satthā ‘‘adhivutthaṃ mayā, gahapati, svātanāya bhatta’’nti vatvā, ‘‘bhante, mayā puretaraṃ āgato natthi, kassa nu kho vo adhivuttha’’nti vutte ‘‘cūḷasubhaddāya, gahapati, nimantito’’ti vatvā ‘‘nanu, bhante, cūḷasubhaddā dūre vasati ito vīsatiyojanasatamatthake’’ti vutte, ‘‘āma gahapati, dūre vasantāpi hi sappurisā abhimukhe ṭhitā viya pakāsentī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
૩૦૪.
304.
‘‘દૂરે સન્તો પકાસેન્તિ, હિમવન્તોવ પબ્બતો;
‘‘Dūre santo pakāsenti, himavantova pabbato;
અસન્તેત્થ ન દિસ્સન્તિ, રત્તિં ખિત્તા યથા સરા’’તિ.
Asantettha na dissanti, rattiṃ khittā yathā sarā’’ti.
તત્થ સન્તોતિ રાગાદીનં સન્તતાય બુદ્ધાદયો સન્તા નામ. ઇધ પન પુબ્બબુદ્ધેસુ કતાધિકારા ઉસ્સન્નકુસલમૂલા ભાવિતભાવના સત્તા સન્તોતિ અધિપ્પેતા. પકાસેન્તીતિ દૂરે ઠિતાપિ બુદ્ધાનં ઞાણપથં આગચ્છન્તા પાકટા હોન્તિ. હિમવન્તો વાતિ યથા હિ તિયોજનસહસ્સવિત્થતો પઞ્ચયોજનસતુબ્બેધો ચતુરાસીતિયા કૂટસહસ્સેહિ પટિમણ્ડિતો હિમવન્તપબ્બતો દૂરે ઠિતાનમ્પિ અભિમુખે ઠિતો વિય પકાસેતિ, એવં પકાસેન્તીતિ અત્થો. અસન્તેત્થાતિ દિટ્ઠધમ્મગરુકા વિતિણ્ણપરલોકા આમિસચક્ખુકા જીવિકત્થાય પબ્બજિતા બાલપુગ્ગલા અસન્તો નામ, તે એત્થ બુદ્ધાનં દક્ખિણસ્સ જાણુમણ્ડલસ્સ સન્તિકે નિસિન્નાપિ ન દિસ્સન્તિ ન પઞ્ઞાયન્તિ. રત્તિં ખિત્તાતિ રત્તિં ચતુરઙ્ગસમન્નાગતે અન્ધકારે ખિત્તસરા વિય તથારૂપસ્સ ઉપનિસ્સયભૂતસ્સ પુબ્બહેતુનો અભાવેન ન પઞ્ઞાયન્તીતિ અત્થો.
Tattha santoti rāgādīnaṃ santatāya buddhādayo santā nāma. Idha pana pubbabuddhesu katādhikārā ussannakusalamūlā bhāvitabhāvanā sattā santoti adhippetā. Pakāsentīti dūre ṭhitāpi buddhānaṃ ñāṇapathaṃ āgacchantā pākaṭā honti. Himavanto vāti yathā hi tiyojanasahassavitthato pañcayojanasatubbedho caturāsītiyā kūṭasahassehi paṭimaṇḍito himavantapabbato dūre ṭhitānampi abhimukhe ṭhito viya pakāseti, evaṃ pakāsentīti attho. Asantetthāti diṭṭhadhammagarukā vitiṇṇaparalokā āmisacakkhukā jīvikatthāya pabbajitā bālapuggalā asanto nāma, te ettha buddhānaṃ dakkhiṇassa jāṇumaṇḍalassa santike nisinnāpi na dissanti na paññāyanti. Rattiṃ khittāti rattiṃ caturaṅgasamannāgate andhakāre khittasarā viya tathārūpassa upanissayabhūtassa pubbahetuno abhāvena na paññāyantīti attho.
દેસનાવસાને બહૂ સોતાપત્તિફલાદીનિ પાપુણિંસૂતિ.
Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.
સક્કો દેવરાજા ‘‘સત્થારા સુભદ્દાય નિમન્તનં અધિવાસિત’’ન્તિ ઞત્વા વિસ્સકમ્મદેવપુત્તં આણાપેસિ – ‘‘પઞ્ચ કૂટાગારસતાનિ નિમ્મિનિત્વા સ્વે બુદ્ધપ્પમુખં ભિક્ખુસઙ્ઘં ઉગ્ગનગરં નેહી’’તિ. સો પુનદિવસે પઞ્ચસતાનિ કૂટાગારાનિ નિમ્મિનિત્વા જેતવનદ્વારે અટ્ઠાસિ. સત્થા ઉચ્ચિનિત્વા વિસુદ્ધખીણાસવાનંયેવ પઞ્ચસતાનિ આદાય સપરિવારો કૂટાગારેસુ નિસીદિત્વા ઉગ્ગનગરં અગમાસિ. ઉગ્ગસેટ્ઠિપિ સપરિવારો સુભદ્દાય દિન્નનયેનેવ તથાગતસ્સ આગતમગ્ગં ઓલોકેન્તો સત્થારં મહન્તેન સિરિવિભવેન આગચ્છન્તં દિસ્વા પસન્નમાનસો માલાદીહિ મહન્તં સક્કારં કરોન્તો સપરિવારો સમ્પટિચ્છિત્વા વન્દિત્વા મહાદાનં દત્વા પુનપ્પુનં નિમન્તેત્વા સત્તાહં મહાદાનં અદાસિ. સત્થાપિસ્સ સપ્પાયં સલ્લક્ખેત્વા ધમ્મં દેસેસિ. તં આદિં કત્વા ચતુરાસીતિયા પાણસહસ્સાનં ધમ્માભિસમયો અહોસિ. સત્થા ‘‘ચૂળસુભદ્દાય અનુગ્ગહણત્થં ત્વં ઇધેવ હોહી’’તિ અનુરુદ્ધત્થેરં નિવત્તાપેત્વા સાવત્થિમેવ અગમાસિ. તતો પટ્ઠાય તં નગરં સદ્ધાસમ્પન્નં અહોસીતિ.
Sakko devarājā ‘‘satthārā subhaddāya nimantanaṃ adhivāsita’’nti ñatvā vissakammadevaputtaṃ āṇāpesi – ‘‘pañca kūṭāgārasatāni nimminitvā sve buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ ugganagaraṃ nehī’’ti. So punadivase pañcasatāni kūṭāgārāni nimminitvā jetavanadvāre aṭṭhāsi. Satthā uccinitvā visuddhakhīṇāsavānaṃyeva pañcasatāni ādāya saparivāro kūṭāgāresu nisīditvā ugganagaraṃ agamāsi. Uggaseṭṭhipi saparivāro subhaddāya dinnanayeneva tathāgatassa āgatamaggaṃ olokento satthāraṃ mahantena sirivibhavena āgacchantaṃ disvā pasannamānaso mālādīhi mahantaṃ sakkāraṃ karonto saparivāro sampaṭicchitvā vanditvā mahādānaṃ datvā punappunaṃ nimantetvā sattāhaṃ mahādānaṃ adāsi. Satthāpissa sappāyaṃ sallakkhetvā dhammaṃ desesi. Taṃ ādiṃ katvā caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi. Satthā ‘‘cūḷasubhaddāya anuggahaṇatthaṃ tvaṃ idheva hohī’’ti anuruddhattheraṃ nivattāpetvā sāvatthimeva agamāsi. Tato paṭṭhāya taṃ nagaraṃ saddhāsampannaṃ ahosīti.
ચૂળસુભદ્દાવત્થુ અટ્ઠમં.
Cūḷasubhaddāvatthu aṭṭhamaṃ.
૯. એકવિહારિત્થેરવત્થુ
9. Ekavihārittheravatthu
એકાસનન્તિ ઇમં ધમ્મદેસનં સત્થા જેતવને વિહરન્તો એકવિહારિત્થેરં નામ આરબ્ભ કથેસિ.
Ekāsananti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto ekavihārittheraṃ nāma ārabbha kathesi.
સો કિર થેરો એકકોવ સેય્યં કપ્પેતિ, એકકોવ નિસીદતિ, એકકોવ ચઙ્કમતિ, એકકોવ તિટ્ઠતીતિ ચતુપરિસન્તરે પાકટો અહોસિ. અથ નં ભિક્ખૂ, ‘‘ભન્તે, એવરૂપો નામાયં થેરો’’તિ તથાગતસ્સારોચેસું. સત્થા ‘‘સાધુ સાધૂ’’તિ તસ્સ સાધુકારં દત્વા ‘‘ભિક્ખુના નામ પવિવિત્તેન ભવિતબ્બ’’ન્તિ વિવેકે આનિસંસં કથેત્વા ઇમં ગાથમાહ –
So kira thero ekakova seyyaṃ kappeti, ekakova nisīdati, ekakova caṅkamati, ekakova tiṭṭhatīti catuparisantare pākaṭo ahosi. Atha naṃ bhikkhū, ‘‘bhante, evarūpo nāmāyaṃ thero’’ti tathāgatassārocesuṃ. Satthā ‘‘sādhu sādhū’’ti tassa sādhukāraṃ datvā ‘‘bhikkhunā nāma pavivittena bhavitabba’’nti viveke ānisaṃsaṃ kathetvā imaṃ gāthamāha –
૩૦૫.
305.
‘‘એકાસનં એકસેય્યં, એકો ચરમતન્દિતો;
‘‘Ekāsanaṃ ekaseyyaṃ, eko caramatandito;
એકો દમયમત્તાનં, વનન્તે રમિતો સિયા’’તિ.
Eko damayamattānaṃ, vanante ramito siyā’’ti.
તત્થ એકાસનં એકસેય્યન્તિ ભિક્ખુસહસ્સમજ્ઝેપિ મૂલકમ્મટ્ઠાનં અવિજહિત્વા તેનેવ મનસિકારેન નિસિન્નસ્સ આસનં એકાસનં નામ. લોહપાસાદસદિસેપિ ચ પાસાદે ભિક્ખુસહસ્સમજ્ઝેપિ પઞ્ઞત્તે વિચિત્રપચ્ચત્થરણૂપધાને મહારહે સયને સતિં ઉપટ્ઠપેત્વા દક્ખિણેન પસ્સેન મૂલકમ્મટ્ઠાનમનસિકારેન નિપન્નસ્સ ભિક્ખુનો સેય્યા એકસેય્યા નામ. એવરૂપં એકાસનઞ્ચ એકસેય્યઞ્ચ ભજેથાતિ અત્થો. અતન્દિતોતિ જઙ્ઘબલં નિસ્સાય જીવિતકપ્પનેન અકુસીતો હુત્વા સબ્બીરિયાપથેસુ એકકોવ ચરન્તોતિ અત્થો. એકો દમયન્તિ રત્તિટ્ઠાનાદીસુ કમ્મટ્ઠાનં અનુયુઞ્જિત્વા મગ્ગફલાધિગમવસેન એકોવ હુત્વા અત્તાનં દમેન્તોતિ અત્થો. વનન્તે રમિતો સિયાતિ એવં અત્તાનં દમેન્તો ઇત્થિપુરિસસદ્દાદીહિ પવિવિત્તે વનન્તેયેવ અભિરમિતો ભવેય્ય. ન હિ સક્કા આકિણ્ણવિહારિના એવં અત્તાનં દમેતુન્તિ અત્થો.
Tattha ekāsanaṃ ekaseyyanti bhikkhusahassamajjhepi mūlakammaṭṭhānaṃ avijahitvā teneva manasikārena nisinnassa āsanaṃ ekāsanaṃ nāma. Lohapāsādasadisepi ca pāsāde bhikkhusahassamajjhepi paññatte vicitrapaccattharaṇūpadhāne mahārahe sayane satiṃ upaṭṭhapetvā dakkhiṇena passena mūlakammaṭṭhānamanasikārena nipannassa bhikkhuno seyyā ekaseyyā nāma. Evarūpaṃ ekāsanañca ekaseyyañca bhajethāti attho. Atanditoti jaṅghabalaṃ nissāya jīvitakappanena akusīto hutvā sabbīriyāpathesu ekakova carantoti attho. Eko damayanti rattiṭṭhānādīsu kammaṭṭhānaṃ anuyuñjitvā maggaphalādhigamavasena ekova hutvā attānaṃ damentoti attho. Vanante ramito siyāti evaṃ attānaṃ damento itthipurisasaddādīhi pavivitte vananteyeva abhiramito bhaveyya. Na hi sakkā ākiṇṇavihārinā evaṃ attānaṃ dametunti attho.
દેસનાવસાને બહૂ સોતાપત્તિફલાદીનિ પાપુણિંસુ. તતો પટ્ઠાય મહાજનો એકવિહારિકમેવ પત્થેસીતિ.
Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsu. Tato paṭṭhāya mahājano ekavihārikameva patthesīti.
એકવિહારિત્થેરવત્થુ નવમં.
Ekavihārittheravatthu navamaṃ.
પકિણ્ણકવગ્ગવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Pakiṇṇakavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
એકવીસતિમો વગ્ગો.
Ekavīsatimo vaggo.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / ધમ્મપદપાળિ • Dhammapadapāḷi / ૨૧. પકિણ્ણકવગ્ગો • 21. Pakiṇṇakavaggo