| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વિનયાલઙ્કાર-ટીકા • Vinayālaṅkāra-ṭīkā |
૧૪. પથવીખણનવિનિચ્છયકથા
14. Pathavīkhaṇanavinicchayakathā
૭૨. એવં દાનવિસ્સાસગ્ગાહલાભપરિણામનવિનિચ્છયં કથેત્વા ઇદાનિ પથવીવિનિચ્છયં કથેતું ‘‘પથવી’’ત્યાદિમાહ. તત્થ પત્થરતીતિ પથવી, પ-પુબ્બ થર સન્થરણેતિ ધાતુ, ર-કારસ્સ વ-કારો, સસમ્ભારપથવી. તપ્પભેદમાહ ‘‘દ્વે પથવી, જાતા ચ પથવી અજાતા ચ પથવી’’તિ. તાસં વિસેસં દસ્સેતું ‘‘તત્થ જાતા નામ પથવી’’ત્યાદિમાહ. તત્થ સુદ્ધપંસુકા…પે॰… યેભુય્યેનમત્તિકાપથવી જાતા નામ પથવી હોતિ. ન કેવલં સાયેવ, અદડ્ઢા પથવીપિ ‘‘જાતા પથવી’’તિ વુચ્ચતિ. ન કેવલં ઇમા દ્વેયેવ, યોપિ પંસુપુઞ્જો વા…પે॰… ચાતુમાસં ઓવટ્ઠો, સોપિ ‘‘જાતા પથવી’’તિ વુચ્ચતીતિ યોજના. ઇતરત્રપિ એસેવ નયો.
72. Evaṃ dānavissāsaggāhalābhapariṇāmanavinicchayaṃ kathetvā idāni pathavīvinicchayaṃ kathetuṃ ‘‘pathavī’’tyādimāha. Tattha pattharatīti pathavī, pa-pubba thara santharaṇeti dhātu, ra-kārassa va-kāro, sasambhārapathavī. Tappabhedamāha ‘‘dve pathavī, jātā ca pathavī ajātā ca pathavī’’ti. Tāsaṃ visesaṃ dassetuṃ ‘‘tattha jātā nāma pathavī’’tyādimāha. Tattha suddhapaṃsukā…pe… yebhuyyenamattikāpathavī jātā nāma pathavī hoti. Na kevalaṃ sāyeva, adaḍḍhā pathavīpi ‘‘jātā pathavī’’ti vuccati. Na kevalaṃ imā dveyeva, yopi paṃsupuñjo vā…pe… cātumāsaṃ ovaṭṭho, sopi ‘‘jātā pathavī’’ti vuccatīti yojanā. Itaratrapi eseva nayo.
તત્થ સુદ્ધા પંસુકાયેવ એત્થ પથવિયા અત્થિ, ન પાસાણાદયોતિ સુદ્ધપંસુકા. તથા સુદ્ધમત્તિકા. અપ્પા પાસાણા એત્થાતિ અપ્પપાસાણા. ઇતરેસુપિ એસેવ નયો. યેભુય્યેન પંસુકા એત્થાતિ યેભુય્યેનપંસુકા, અલુત્તસમાસોયં, તથા યેભુય્યેનમત્તિકા. તત્થ મુટ્ઠિપ્પમાણતો ઉપરિ પાસાણા. મુટ્ઠિપ્પમાણા સક્ખરા. કથલાતિ કપાલખણ્ડાદિ. મરુમ્પાતિ કટસક્ખરા. વાલુકા વાલુકાયેવ. યેભુય્યેનપંસુકાતિ એત્થ તીસુ કોટ્ઠાસેસુ દ્વે કોટ્ઠાસા પંસુ, એકો પાસાણાદીસુ અઞ્ઞતરકોટ્ઠાસો. અદડ્ઢાપીતિ ઉદ્ધનપત્તપચનકુમ્ભકારાતપાદિવસેન તથા તથા અદડ્ઢા, સા પન વિસું નત્થિ, સુદ્ધપંસુઆદીસુ અઞ્ઞતરાવાતિ વેદિતબ્બા. યેભુય્યેનસક્ખરાતિ બહુતરસક્ખરા. હત્થિકુચ્છિયં કિર એકં પચ્છિપૂરં આહરાપેત્વા દોણિયં ધોવિત્વા પથવિયા યેભુય્યેનસક્ખરભાવં ઞત્વા સયં ભિક્ખૂ પોક્ખરણિં ખણિંસૂતિ. યાનિ પન મજ્ઝે ‘‘અપ્પપંસુઅપ્પમત્તિકા’’તિ દ્વે પદાનિ, તાનિ યેભુય્યેનપાસાણાદિપઞ્ચકમેવ પવિસન્તિ. તેસઞ્ઞેવ હિ દ્વિન્નં પભેદવચનમેતં, યદિદં સુદ્ધપાસાણાદિઆદિ.
Tattha suddhā paṃsukāyeva ettha pathaviyā atthi, na pāsāṇādayoti suddhapaṃsukā. Tathā suddhamattikā. Appā pāsāṇā etthāti appapāsāṇā. Itaresupi eseva nayo. Yebhuyyena paṃsukā etthāti yebhuyyenapaṃsukā, aluttasamāsoyaṃ, tathā yebhuyyenamattikā. Tattha muṭṭhippamāṇato upari pāsāṇā. Muṭṭhippamāṇā sakkharā. Kathalāti kapālakhaṇḍādi. Marumpāti kaṭasakkharā. Vālukā vālukāyeva. Yebhuyyenapaṃsukāti ettha tīsu koṭṭhāsesu dve koṭṭhāsā paṃsu, eko pāsāṇādīsu aññatarakoṭṭhāso. Adaḍḍhāpīti uddhanapattapacanakumbhakārātapādivasena tathā tathā adaḍḍhā, sā pana visuṃ natthi, suddhapaṃsuādīsu aññatarāvāti veditabbā. Yebhuyyenasakkharāti bahutarasakkharā. Hatthikucchiyaṃ kira ekaṃ pacchipūraṃ āharāpetvā doṇiyaṃ dhovitvā pathaviyā yebhuyyenasakkharabhāvaṃ ñatvā sayaṃ bhikkhū pokkharaṇiṃ khaṇiṃsūti. Yāni pana majjhe ‘‘appapaṃsuappamattikā’’ti dve padāni, tāni yebhuyyenapāsāṇādipañcakameva pavisanti. Tesaññeva hi dvinnaṃ pabhedavacanametaṃ, yadidaṃ suddhapāsāṇādiādi.
એત્થ ચ કિઞ્ચાપિ યેભુય્યેનપંસું અપ્પપંસુઞ્ચ પથવિં વત્વા ઉપડ્ઢપંસુકાપથવી ન વુત્તા, તથાપિ પણ્ણત્તિવજ્જસિક્ખાપદેસુ સાવસેસપઞ્ઞત્તિયાપિ સમ્ભવતો ઉપડ્ઢપંસુકાયપિ પથવિયા પાચિત્તિયમેવાતિ ગહેતબ્બં. કેચિ પન ‘‘સબ્બચ્છન્નાદીસુ ઉપડ્ઢચ્છન્ને દુક્કટસ્સ વુત્તત્તા ઇધાપિ દુક્કટં યુજ્જતી’’તિ વદન્તિ, તં ન યુત્તં પાચિત્તિયવત્થુકઞ્ચ અનાપત્તિવત્થુકઞ્ચ દુવિધં પથવિં ઠપેત્વા અઞ્ઞિસ્સા દુક્કટવત્થુકાય તતિયાય પથવિયા અભાવતો. દ્વેયેવ હિ પથવિયો વુત્તા ‘‘જાતા ચ પથવી અજાતા ચ પથવી’’તિ, તસ્મા દ્વીસુ અઞ્ઞતરાય પથવિયા ભવિતબ્બં. વિનયવિનિચ્છયે ચ સમ્પત્તે ગરુકલહુકેસુ ગરુકેયેવ ઠાતબ્બત્તા ન સક્કા એત્થ અનાપત્તિયા ભવિતું. સબ્બચ્છન્નાદીસુ પન ઉપડ્ઢે દુક્કટં યુત્તં તત્થ તાદિસસ્સ દુક્કટવત્થુનો સમ્ભવતો. વિમતિવિનોદનિયમ્પિ (વિ॰ વિ॰ ટી॰ પાચિત્તિય ૨.૮૬) ‘‘અપ્પપંસુમત્તિકાય પથવિયા અનાપત્તિવત્થુભાવેન વુત્તત્તા ઉપડ્ઢપંસુમત્તિકાયપિ પાચિત્તિયમેવાતિ ગહેતબ્બં. ન હેતં દુક્કટવત્થૂતિ સક્કા વત્તું જાતાજાતવિનિમુત્તાય તતિયાય પથવિયા અભાવતો’’તિ વુત્તં.
Ettha ca kiñcāpi yebhuyyenapaṃsuṃ appapaṃsuñca pathaviṃ vatvā upaḍḍhapaṃsukāpathavī na vuttā, tathāpi paṇṇattivajjasikkhāpadesu sāvasesapaññattiyāpi sambhavato upaḍḍhapaṃsukāyapi pathaviyā pācittiyamevāti gahetabbaṃ. Keci pana ‘‘sabbacchannādīsu upaḍḍhacchanne dukkaṭassa vuttattā idhāpi dukkaṭaṃ yujjatī’’ti vadanti, taṃ na yuttaṃ pācittiyavatthukañca anāpattivatthukañca duvidhaṃ pathaviṃ ṭhapetvā aññissā dukkaṭavatthukāya tatiyāya pathaviyā abhāvato. Dveyeva hi pathaviyo vuttā ‘‘jātā ca pathavī ajātā ca pathavī’’ti, tasmā dvīsu aññatarāya pathaviyā bhavitabbaṃ. Vinayavinicchaye ca sampatte garukalahukesu garukeyeva ṭhātabbattā na sakkā ettha anāpattiyā bhavituṃ. Sabbacchannādīsu pana upaḍḍhe dukkaṭaṃ yuttaṃ tattha tādisassa dukkaṭavatthuno sambhavato. Vimativinodaniyampi (vi. vi. ṭī. pācittiya 2.86) ‘‘appapaṃsumattikāya pathaviyā anāpattivatthubhāvena vuttattā upaḍḍhapaṃsumattikāyapi pācittiyamevāti gahetabbaṃ. Na hetaṃ dukkaṭavatthūti sakkā vattuṃ jātājātavinimuttāya tatiyāya pathaviyā abhāvato’’ti vuttaṃ.
ખણન્તસ્સ ખણાપેન્તસ્સ વાતિ અન્તમસો પાદઙ્ગુટ્ઠકેનપિ સમ્મજ્જનિસલાકાયપિ સયં વા ખણન્તસ્સ અઞ્ઞેન વા ખણાપેન્તસ્સ. ‘‘પોક્ખરણિં ખણા’’તિ વદતિ, વટ્ટતીતિ ‘‘ઇમસ્મિં ઓકાસે’’તિ અનિયમેત્વા વુત્તત્તા વટ્ટતિ. ‘‘ઇમં વલ્લિં ખણા’’તિ વુત્તેપિ પથવિખણનં સન્ધાય પવત્તવોહારત્તા ઇમિનાવ સિક્ખાપદેન પાચિત્તિયં, ન ભૂતગામસિક્ખાપદેન, ઉભયમ્પિ સન્ધાય વુત્તે પન દ્વેપિ પાચિત્તિયાનિ હોન્તિ.
Khaṇantassa khaṇāpentassa vāti antamaso pādaṅguṭṭhakenapi sammajjanisalākāyapi sayaṃ vā khaṇantassa aññena vā khaṇāpentassa. ‘‘Pokkharaṇiṃ khaṇā’’ti vadati, vaṭṭatīti ‘‘imasmiṃ okāse’’ti aniyametvā vuttattā vaṭṭati. ‘‘Imaṃ valliṃ khaṇā’’ti vuttepi pathavikhaṇanaṃ sandhāya pavattavohārattā imināva sikkhāpadena pācittiyaṃ, na bhūtagāmasikkhāpadena, ubhayampi sandhāya vutte pana dvepi pācittiyāni honti.
૭૩. કુટેહીતિ ઘટેહિ. તનુકકદ્દમોતિ ઉદકમિસ્સકકદ્દમો, સો ચ ઉદકગતિકત્તા વટ્ટતિ. ઉદકપપ્પટકોતિ ઉદકે અન્તોભૂમિયં પવિટ્ઠે તસ્સ ઉપરિભાગં છાદેત્વા તનુકપંસુ વા મત્તિકા વા પટલં હુત્વા પલવમાના ઉટ્ઠાતિ, તસ્મિં ઉદકે સુક્ખેપિ તં પટલં વાતેન ચલમાનં તિટ્ઠતિ, તં ઉદકપપ્પટકો નામ. ઓમકચાતુમાસન્તિ ઊનચાતુમાસં. ઓવટ્ઠન્તિ દેવેન ઓવટ્ઠં. અકતપબ્ભારેતિ અવલઞ્જનટ્ઠાનદસ્સનત્થં વુત્તં. તાદિસે હિ વમ્મિકસ્સ સબ્ભાવોતિ. મૂસિકુક્કુરં નામ મૂસિકાહિ ખણિત્વા બહિ કતપંસુરાસિ.
73.Kuṭehīti ghaṭehi. Tanukakaddamoti udakamissakakaddamo, so ca udakagatikattā vaṭṭati. Udakapappaṭakoti udake antobhūmiyaṃ paviṭṭhe tassa uparibhāgaṃ chādetvā tanukapaṃsu vā mattikā vā paṭalaṃ hutvā palavamānā uṭṭhāti, tasmiṃ udake sukkhepi taṃ paṭalaṃ vātena calamānaṃ tiṭṭhati, taṃ udakapappaṭako nāma. Omakacātumāsanti ūnacātumāsaṃ. Ovaṭṭhanti devena ovaṭṭhaṃ. Akatapabbhāreti avalañjanaṭṭhānadassanatthaṃ vuttaṃ. Tādise hi vammikassa sabbhāvoti. Mūsikukkuraṃ nāma mūsikāhi khaṇitvā bahi katapaṃsurāsi.
એસેવ નયોતિ ઓમકચાતુમાસં ઓવટ્ઠોયેવ વટ્ટતીતિ અત્થો. એકદિવસમ્પિ ન વટ્ટતીતિ ઓવટ્ઠચાતુમાસતો એકદિવસાતિક્કન્તોપિ વિકોપેતું ન વટ્ટતિ. હેટ્ઠભૂમિસમ્બન્ધેપિ ચ ગોકણ્ટકે ભૂમિતો છિન્દિત્વા છિન્દિત્વા ઉગ્ગતત્તા અચ્ચુગ્ગતં મત્થકતો છિન્દિતું ગહેતુઞ્ચ વટ્ટતીતિ વદન્તિ. સકટ્ઠાને અતિટ્ઠમાનં કત્વા પાદેહિ મદ્દિત્વા આલોળિતકદ્દમમ્પિ ગહેતું વટ્ટતિ.
Esevanayoti omakacātumāsaṃ ovaṭṭhoyeva vaṭṭatīti attho. Ekadivasampi na vaṭṭatīti ovaṭṭhacātumāsato ekadivasātikkantopi vikopetuṃ na vaṭṭati. Heṭṭhabhūmisambandhepi ca gokaṇṭake bhūmito chinditvā chinditvā uggatattā accuggataṃ matthakato chindituṃ gahetuñca vaṭṭatīti vadanti. Sakaṭṭhāne atiṭṭhamānaṃ katvā pādehi madditvā āloḷitakaddamampi gahetuṃ vaṭṭati.
અચ્છદનન્તિઆદિના વુત્તત્તા ઉજુકં આકાસતો પતિતવસ્સોદકેન ઓવટ્ઠમેવ જાતપથવી હોતિ, ન છદનાદીસુ પતિત્વા તતો પવત્તઉદકેન તિન્તન્તિ વેદિતબ્બં. તતોતિ પુરાણસેનાસનતો. ઇટ્ઠકં ગણ્હામીતિઆદિ સુદ્ધચિત્તં સન્ધાય વુત્તં. ‘‘ઉદકેનાતિ ઉજુકં આકાસતોયેવ પતિતઉદકેન. સચે પન અઞ્ઞત્થ પહરિત્વા પતિતેન ઉદકેન તેમિતં હોતિ, વટ્ટતી’’તિ વદન્તિ. મણ્ડપત્થમ્ભન્તિ સાખામણ્ડપત્થમ્ભં.
Acchadanantiādinā vuttattā ujukaṃ ākāsato patitavassodakena ovaṭṭhameva jātapathavī hoti, na chadanādīsu patitvā tato pavattaudakena tintanti veditabbaṃ. Tatoti purāṇasenāsanato. Iṭṭhakaṃ gaṇhāmītiādi suddhacittaṃ sandhāya vuttaṃ. ‘‘Udakenāti ujukaṃ ākāsatoyeva patitaudakena. Sace pana aññattha paharitvā patitena udakena temitaṃ hoti, vaṭṭatī’’ti vadanti. Maṇḍapatthambhanti sākhāmaṇḍapatthambhaṃ.
૭૪. ઉચ્ચાલેત્વાતિ ઉક્ખિપિત્વા. તેન અપદેસેનાતિ તેન લેસેન. અવિસયત્તા અનાપત્તીતિ એત્થ સચેપિ નિબ્બાપેતું સક્કા હોતિ, પઠમં સુદ્ધચિત્તેન દિન્નત્તા દહતૂતિ સલ્લક્ખેત્વાપિ તિટ્ઠતિ, અનાપત્તિ. મહામત્તિકન્તિ ભિત્તિલેપનં.
74.Uccāletvāti ukkhipitvā. Tena apadesenāti tena lesena. Avisayattā anāpattīti ettha sacepi nibbāpetuṃ sakkā hoti, paṭhamaṃ suddhacittena dinnattā dahatūti sallakkhetvāpi tiṭṭhati, anāpatti. Mahāmattikanti bhittilepanaṃ.
ઇતિ વિનયસઙ્ગહસંવણ્ણનાભૂતે વિનયાલઙ્કારે
Iti vinayasaṅgahasaṃvaṇṇanābhūte vinayālaṅkāre
પથવીખણનવિનિચ્છયકથાલઙ્કારો નામ
Pathavīkhaṇanavinicchayakathālaṅkāro nāma
ચુદ્દસમો પરિચ્છેદો.
Cuddasamo paricchedo.
