Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પટિસમ્ભિદામગ્ગ-અટ્ઠકથા • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā

    ૬. પાટિહારિયકથા

    6. Pāṭihāriyakathā

    પાટિહારિયકથાવણ્ણના

    Pāṭihāriyakathāvaṇṇanā

    ૩૦. ઇદાનિ લોકત્થચરિયાપરિયોસાનાય ચરિયાકથાય અનન્તરં લોકત્થાનુસાસનપરિયોસાનં પાટિહારિયં દસ્સેન્તેન કથિતાય સુત્તન્તપુબ્બઙ્ગમાય પાટિહારિયકથાય અપુબ્બત્થાનુવણ્ણના. તત્થ સુત્તન્તે તાવ પાટિહારિયાનીતિ પચ્ચનીકપટિહરણવસેન પાટિહારિયાનિ. ઇદ્ધિપાટિહારિયન્તિ ઇજ્ઝનવસેન ઇદ્ધિ, પટિહરણવસેન પાટિહારિયં, ઇદ્ધિયેવ પાટિહારિયં ઇદ્ધિપાટિહારિયં. ઇતરેસુ પન આદિસ્સનવસેન આદેસનં, અનુસાસનવસેન અનુસાસની. સેસં વુત્તનયમેવ.

    30. Idāni lokatthacariyāpariyosānāya cariyākathāya anantaraṃ lokatthānusāsanapariyosānaṃ pāṭihāriyaṃ dassentena kathitāya suttantapubbaṅgamāya pāṭihāriyakathāya apubbatthānuvaṇṇanā. Tattha suttante tāva pāṭihāriyānīti paccanīkapaṭiharaṇavasena pāṭihāriyāni. Iddhipāṭihāriyanti ijjhanavasena iddhi, paṭiharaṇavasena pāṭihāriyaṃ, iddhiyeva pāṭihāriyaṃ iddhipāṭihāriyaṃ. Itaresu pana ādissanavasena ādesanaṃ, anusāsanavasena anusāsanī. Sesaṃ vuttanayameva.

    ઇધાતિ ઇમસ્મિં લોકે. એકચ્ચોતિ એકો પોસો. ઇદ્ધિપાટિહારિયનિદ્દેસો હેટ્ઠા વુત્તત્થોયેવ. નિમિત્તેન આદિસતીતિ આગતનિમિત્તેન વા ગતનિમિત્તેન વા ઠિતનિમિત્તેન વા કથેતિ. એવમ્પિ તે મનોતિ એવમ્પિ તવ મનો સોમનસ્સિતો વા દોમનસ્સિતો વા કામવિતક્કાદિસમ્પયુત્તો વા. અપિ-સદ્દો સમ્પિણ્ડનત્થો. ઇત્થમ્પિ તે મનોતિ સોમનસ્સિતાદિતો એકેકવિધેપિ ચિત્તે નાનપ્પકારપરિદીપનં. ઇતિપિ તે ચિત્તન્તિ ઇતિપિ તવ ચિત્તં, ઇમઞ્ચ ઇમઞ્ચ અત્થં ચિન્તયમાનં પવત્તતીતિ અત્થો. બહું ચેપિ આદિસતીતિ ચિત્તતો અઞ્ઞં વા ઇદઞ્ચ ઇદઞ્ચ નામ અહોસિ ભવતિ ભવિસ્સતીતિ બહુકમ્પિ કથેતિ. તથેવ તં હોતિ, નો અઞ્ઞથાતિ તં સબ્બમ્પિ યથા યથા કથિતં, તથેવ હોતિ, અઞ્ઞથા ન હોતિ.

    Idhāti imasmiṃ loke. Ekaccoti eko poso. Iddhipāṭihāriyaniddeso heṭṭhā vuttatthoyeva. Nimittena ādisatīti āgatanimittena vā gatanimittena vā ṭhitanimittena vā katheti. Evampi te manoti evampi tava mano somanassito vā domanassito vā kāmavitakkādisampayutto vā. Api-saddo sampiṇḍanattho. Itthampi te manoti somanassitādito ekekavidhepi citte nānappakāraparidīpanaṃ. Itipi te cittanti itipi tava cittaṃ, imañca imañca atthaṃ cintayamānaṃ pavattatīti attho. Bahuṃ cepi ādisatīti cittato aññaṃ vā idañca idañca nāma ahosi bhavati bhavissatīti bahukampi katheti. Tatheva taṃ hoti, no aññathāti taṃ sabbampi yathā yathā kathitaṃ, tatheva hoti, aññathā na hoti.

    ન હેવ ખો નિમિત્તેન આદિસતીતિ નિમિત્તં જાનન્તોપિ કેવલં નિમિત્તેનેવ ન કથેતિ. અપિચાતિ અપરપરિયાયદસ્સનં. મનુસ્સાનન્તિ ચિત્તં જાનનકમનુસ્સાનં. અમનુસ્સાનન્તિ સાવિતાનં વા અસ્સાવિતાનં વા યક્ખપિસાચાદીનં. દેવતાનન્તિ ચાતુમહારાજિકાદીનં . સદ્દં સુત્વાતિ અઞ્ઞસ્સ ચિત્તં ઞત્વા કથેન્તાનં સદ્દં સુણિત્વા. પનાતિ નિપાતો પુન આરમ્ભે. વિતક્કયતોતિ યં વા તં વા વિતક્કેન વિતક્કેન્તસ્સ. વિચારયતોતિ વિતક્કસમ્પયુત્તેનેવ વિચારેન વિચારેન્તસ્સ. વિતક્કવિપ્ફારસદ્દં સુત્વાતિ વિતક્કવેગવસેન ઉપ્પન્નં વિપ્પલપન્તાનં સુત્તપ્પમત્તાદીનં કૂજનસદ્દં સુત્વા. યં વિતક્કયતો સો સદ્દો ઉપ્પન્નો, તસ્સ વસેન ‘‘એવમ્પિ તે મનો’’તિઆદીનિ આદિસતિ.

    Na heva kho nimittena ādisatīti nimittaṃ jānantopi kevalaṃ nimitteneva na katheti. Apicāti aparapariyāyadassanaṃ. Manussānanti cittaṃ jānanakamanussānaṃ. Amanussānanti sāvitānaṃ vā assāvitānaṃ vā yakkhapisācādīnaṃ. Devatānanti cātumahārājikādīnaṃ . Saddaṃ sutvāti aññassa cittaṃ ñatvā kathentānaṃ saddaṃ suṇitvā. Panāti nipāto puna ārambhe. Vitakkayatoti yaṃ vā taṃ vā vitakkena vitakkentassa. Vicārayatoti vitakkasampayutteneva vicārena vicārentassa. Vitakkavipphārasaddaṃ sutvāti vitakkavegavasena uppannaṃ vippalapantānaṃ suttappamattādīnaṃ kūjanasaddaṃ sutvā. Yaṃ vitakkayato so saddo uppanno, tassa vasena ‘‘evampi te mano’’tiādīni ādisati.

    અવિતક્કં અવિચારં સમાધિન્તિ વિતક્કવિચારક્ખોભવિરહિતસન્તચિત્તસ્સાપિ જાનનસમત્થતં દસ્સેન્તેન વુત્તં, સેસચિત્તજાનને પન વત્તબ્બમેવ નત્થિ. ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનાતીતિ ચેતોપરિયઞાણલાભી. ભોતોતિ ભવન્તસ્સ. મનોસઙ્ખારા પણિહિતાતિ ચિત્તસઙ્ખારા ઠપિતા. અમુકં નામ વિતક્કં વિતક્કયિસ્સતીતિ કુસલાદિવિતક્કં વિતક્કયિસ્સતિ પવત્તયિસ્સતીતિ પજાનાતિ. પજાનન્તો ચ આગમનેન જાનાતિ, પુબ્બભાગેન જાનાતિ, અન્તોસમાપત્તિયં ચિત્તં ઓલોકેત્વા જાનાતિ. આગમનેન જાનાતિ નામ કસિણપરિકમ્મકાલેયેવ ‘‘યેનાકારેનેસ કસિણભાવનં આરદ્ધો પઠમજ્ઝાનં વા દુતિયાદિજ્ઝાનં વા અટ્ઠ સમાપત્તિયો વા ઉપ્પાદેસ્સતી’’તિ જાનાતિ. પુબ્બભાગેન જાનાતિ નામ પઠમવિપસ્સનાય આરદ્ધાય એવં જાનાતિ, ‘‘યેનાકારેનેસ વિપસ્સનં આરદ્ધો સોતાપત્તિમગ્ગં વા ઉપ્પાદેસ્સતિ…પે॰… અરહત્તમગ્ગં વા ઉપ્પાદેસ્સતી’’તિ જાનાતિ. અન્તોસમાપત્તિયં ચિત્તં ઓલોકેત્વા જાનાતિ નામ ‘‘યેનાકારેન ઇમસ્સ મનોસઙ્ખારા ઠપિતા, ઇમસ્સ નામ ચિત્તસ્સ અનન્તરા ઇમં નામ વિતક્કં વિતક્કેસ્સતિ, ઇતો વુટ્ઠિતસ્સ એતસ્સ હાનભાગિયો વા સમાધિ ભવિસ્સતિ, ઠિતિભાગિયો વા વિસેસભાગિયો વા નિબ્બેધભાગિયો વા, અભિઞ્ઞાયો વા ઉપ્પાદેસ્સતી’’તિ જાનાતિ. બહું ચેપિ આદિસતીતિ ચેતોપરિયઞાણસ્સ ચિત્તચેતસિકાનંયેવ આરમ્મણકરણતો સરાગાદિસોળસપભેદવસેનેવ બહું ચેપિ કથેતિ, ન અઞ્ઞવસેનાતિ વેદિતબ્બં. તથેવ તં હોતીતિ ઇદં એકંસેન તથેવ હોતિ. ચેતોપરિયઞાણવસેન ઞાતઞ્હિ અઞ્ઞથાભાવી નામ નત્થિ.

    Avitakkaṃ avicāraṃ samādhinti vitakkavicārakkhobhavirahitasantacittassāpi jānanasamatthataṃ dassentena vuttaṃ, sesacittajānane pana vattabbameva natthi. Cetasā ceto paricca pajānātīti cetopariyañāṇalābhī. Bhototi bhavantassa. Manosaṅkhārā paṇihitāti cittasaṅkhārā ṭhapitā. Amukaṃ nāma vitakkaṃ vitakkayissatīti kusalādivitakkaṃ vitakkayissati pavattayissatīti pajānāti. Pajānanto ca āgamanena jānāti, pubbabhāgena jānāti, antosamāpattiyaṃ cittaṃ oloketvā jānāti. Āgamanena jānāti nāma kasiṇaparikammakāleyeva ‘‘yenākārenesa kasiṇabhāvanaṃ āraddho paṭhamajjhānaṃ vā dutiyādijjhānaṃ vā aṭṭha samāpattiyo vā uppādessatī’’ti jānāti. Pubbabhāgena jānāti nāma paṭhamavipassanāya āraddhāya evaṃ jānāti, ‘‘yenākārenesa vipassanaṃ āraddho sotāpattimaggaṃ vā uppādessati…pe… arahattamaggaṃ vā uppādessatī’’ti jānāti. Antosamāpattiyaṃ cittaṃ oloketvā jānāti nāma ‘‘yenākārena imassa manosaṅkhārā ṭhapitā, imassa nāma cittassa anantarā imaṃ nāma vitakkaṃ vitakkessati, ito vuṭṭhitassa etassa hānabhāgiyo vā samādhi bhavissati, ṭhitibhāgiyo vā visesabhāgiyo vā nibbedhabhāgiyo vā, abhiññāyo vā uppādessatī’’ti jānāti. Bahuṃ cepi ādisatīti cetopariyañāṇassa cittacetasikānaṃyeva ārammaṇakaraṇato sarāgādisoḷasapabhedavaseneva bahuṃ cepi katheti, na aññavasenāti veditabbaṃ. Tatheva taṃ hotīti idaṃ ekaṃsena tatheva hoti. Cetopariyañāṇavasena ñātañhi aññathābhāvī nāma natthi.

    એવં વિતક્કેથાતિ એવં નેક્ખમ્મવિતક્કાદયો પવત્તેન્તા વિતક્કેથ. મા એવં વિતક્કયિત્થાતિ એવં કામવિતક્કાદયો પવત્તેન્તા મા વિતક્કયિત્થ . એવં મનસિ કરોથાતિ એવં અનિચ્ચસઞ્ઞમેવ, દુક્ખસઞ્ઞાદીસુ વા અઞ્ઞતરં મનસિ કરોથ. મા એવં મનસાકત્થાતિ એવં નિચ્ચન્તિઆદિના નયેન મા મનસિ અકત્થ. ઇદં પજહથાતિ ઇદં પઞ્ચકામગુણરાગાદિં પજહથ. ઇદં ઉપસમ્પજ્જ વિહરથાતિ ઇદં ચતુમગ્ગફલપ્પભેદં લોકુત્તરધમ્મમેવ પાપુણિત્વા નિપ્ફાદેત્વા વિહરથ.

    Evaṃ vitakkethāti evaṃ nekkhammavitakkādayo pavattentā vitakketha. Mā evaṃ vitakkayitthāti evaṃ kāmavitakkādayo pavattentā mā vitakkayittha . Evaṃ manasi karothāti evaṃ aniccasaññameva, dukkhasaññādīsu vā aññataraṃ manasi karotha. Mā evaṃ manasākatthāti evaṃ niccantiādinā nayena mā manasi akattha. Idaṃpajahathāti idaṃ pañcakāmaguṇarāgādiṃ pajahatha. Idaṃ upasampajja viharathāti idaṃ catumaggaphalappabhedaṃ lokuttaradhammameva pāpuṇitvā nipphādetvā viharatha.

    ૩૧. ઇદાનિ ઇદ્ધિપાટિહારિયે અપરં પરિયાયં વિસેસેન દસ્સેન્તો નેક્ખમ્મં ઇજ્ઝતીતિ ઇદ્ધીતિઆદિમાહ. તત્થ કામચ્છન્દં પટિહરતીતિ અત્તનો પટિપક્ખભૂતં કામચ્છન્દં પટિબલં હુત્વા હરતિ પજહતીતિ તદેવ નેક્ખમ્મં પાટિહારિયં નામાતિ અત્થો. યે તેન નેક્ખમ્મેન સમન્નાગતાતિ એવં કામચ્છન્દપટિહારકેન તેન નેક્ખમ્મેન યે પુગ્ગલા પટિલાભવસેન સમન્નાગતા. વિસુદ્ધચિત્તાતિ કામચ્છન્દાભાવતો વિસુદ્ધચિત્તા. અનાવિલસઙ્કપ્પાતિ કામસઙ્કપ્પેન અનાલુલિતનેક્ખમ્મસઙ્કપ્પા. ઇતિ આદેસનાપાટિહારિયન્તિ પરચિત્તકુસલેન વા અઞ્ઞેન વા સમ્માસમ્બુદ્ધેન વા બુદ્ધસાવકેહિ વા એવં આદેસના પાટિહારિયન્તિ અત્થો. અથ વા ઇતિ એવં આદિસનં આદેસનાપાટિહારિયન્તિ આદેસનસદ્દો પાઠસેસં કત્વા પયુજ્જિતબ્બો. એવં આસેવિતબ્બન્તિ ઇમિના ચ પકારેન ઇમિના ચ પકારેન આદિતો સેવિતબ્બં. સેસત્તયેપિ એસેવ નયો. તદનુધમ્મતા સતિ ઉપટ્ઠપેતબ્બાતિ તસ્સ નેક્ખમ્મસ્સ અનુકૂલભૂતા સતિ ભુસં ઠપેતબ્બા. ઇતિ અનુસાસનીપાટિહારિયન્તિ એત્થ આદેસનાપાટિહારિયયોજનાય વિય યોજના કાતબ્બા. અબ્યાપાદાદીસુપિ એસેવ નયો. પાઠો પન ઝાનાદીનિ સઙ્ખિપિત્વા અન્તે અરહત્તમગ્ગમેવ દસ્સેત્વા લિખિતો. તત્થ ચતૂસુપિ મગ્ગેસુ ‘‘એવં આસેવિતબ્બો’’તિઆદિ એકચિત્તક્ખણિકત્તા મગ્ગસ્સ પુબ્બભાગવસેન વુત્તન્તિ વેદિતબ્બં. મગ્ગસ્સ હિ પુબ્બભાગભૂતાય લોકિયમગ્ગસઙ્ખાતાય વુટ્ઠાનગામિનિયા વિપસ્સનાય મગ્ગુપ્પાદનત્થં આસેવનાદીસુ કતેસુ તાય ઉપ્પન્નો મગ્ગોપિ આસેવિતો ભાવિતો બહુલીકતો નામ હોતીતિ વેદિતબ્બં. સબ્બત્થિકવાદાચરિયા પન ‘‘એકેકમગ્ગો સોળસક્ખણિકો’’તિ વદન્તિ. તદનુધમ્મતાસતિઉપટ્ઠાપનં પન પુબ્બભાગે યુજ્જતિયેવાતિ.

    31. Idāni iddhipāṭihāriye aparaṃ pariyāyaṃ visesena dassento nekkhammaṃ ijjhatīti iddhītiādimāha. Tattha kāmacchandaṃ paṭiharatīti attano paṭipakkhabhūtaṃ kāmacchandaṃ paṭibalaṃ hutvā harati pajahatīti tadeva nekkhammaṃ pāṭihāriyaṃ nāmāti attho. Ye tena nekkhammena samannāgatāti evaṃ kāmacchandapaṭihārakena tena nekkhammena ye puggalā paṭilābhavasena samannāgatā. Visuddhacittāti kāmacchandābhāvato visuddhacittā. Anāvilasaṅkappāti kāmasaṅkappena anālulitanekkhammasaṅkappā. Iti ādesanāpāṭihāriyanti paracittakusalena vā aññena vā sammāsambuddhena vā buddhasāvakehi vā evaṃ ādesanā pāṭihāriyanti attho. Atha vā iti evaṃ ādisanaṃ ādesanāpāṭihāriyanti ādesanasaddo pāṭhasesaṃ katvā payujjitabbo. Evaṃ āsevitabbanti iminā ca pakārena iminā ca pakārena ādito sevitabbaṃ. Sesattayepi eseva nayo. Tadanudhammatā sati upaṭṭhapetabbāti tassa nekkhammassa anukūlabhūtā sati bhusaṃ ṭhapetabbā. Iti anusāsanīpāṭihāriyanti ettha ādesanāpāṭihāriyayojanāya viya yojanā kātabbā. Abyāpādādīsupi eseva nayo. Pāṭho pana jhānādīni saṅkhipitvā ante arahattamaggameva dassetvā likhito. Tattha catūsupi maggesu ‘‘evaṃ āsevitabbo’’tiādi ekacittakkhaṇikattā maggassa pubbabhāgavasena vuttanti veditabbaṃ. Maggassa hi pubbabhāgabhūtāya lokiyamaggasaṅkhātāya vuṭṭhānagāminiyā vipassanāya magguppādanatthaṃ āsevanādīsu katesu tāya uppanno maggopi āsevito bhāvito bahulīkato nāma hotīti veditabbaṃ. Sabbatthikavādācariyā pana ‘‘ekekamaggo soḷasakkhaṇiko’’ti vadanti. Tadanudhammatāsatiupaṭṭhāpanaṃ pana pubbabhāge yujjatiyevāti.

    ૩૨. પુન નેક્ખમ્મં ઇજ્ઝતીતિ ઇદ્ધીતિઆદીનિ ‘‘ઇદ્ધિપાટિહારિય’’ન્તિપદસ્સ કમ્મધારયસમાસત્તદીપનત્થં વુત્તાનિ. સુત્તન્તે વુત્તેસુ તીસુ ઇદ્ધિપાટિહારિયસ્સેવ સમાસત્તે વુત્તે સેસાનં દ્વિન્નમ્પિ વુત્તોવ હોતીતિ ઇમસ્મિં પરિયાયે મૂલભૂતસ્સ ઇદ્ધિપાટિહારિયસ્સેવ સમાસત્થો વુત્તોતિ વેદિતબ્બન્તિ.

    32. Puna nekkhammaṃ ijjhatīti iddhītiādīni ‘‘iddhipāṭihāriya’’ntipadassa kammadhārayasamāsattadīpanatthaṃ vuttāni. Suttante vuttesu tīsu iddhipāṭihāriyasseva samāsatte vutte sesānaṃ dvinnampi vuttova hotīti imasmiṃ pariyāye mūlabhūtassa iddhipāṭihāriyasseva samāsattho vuttoti veditabbanti.

    પાટિહારિયકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Pāṭihāriyakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / પટિસમ્ભિદામગ્ગપાળિ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ૬. પાટિહારિયકથા • 6. Pāṭihāriyakathā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact