Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સારત્થદીપની-ટીકા • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
સઙ્ઘભેદકથાવણ્ણના
Saṅghabhedakathāvaṇṇanā
૩૪૫. અથ ખો આયસ્મા સારિપુત્તો આદેસનાપાટિહારિયાનુસાસનિયાતિઆદીસુ પરસ્સ ચિત્તં ઞત્વા કથનં આદેસનાપાટિહારિયં, સાવકાનઞ્ચ બુદ્ધાનઞ્ચ સતતં ધમ્મદેસનં અનુસાસનીપાટિહારિયં, ઇદ્ધિવિધં ઇદ્ધિપાટિહારિયં. તત્થ ઇદ્ધિપાટિહારિયેન સદ્ધિં અનુસાસનીપાટિહારિયં મહામોગ્ગલ્લાનત્થેરસ્સ આચિણ્ણં, આદેસનાપાટિહારિયેન સદ્ધિં અનુસાસનીપાટિહારિયં ધમ્મસેનાપતિસ્સ. તેન વુત્તં ‘‘આયસ્મા સારિપુત્તો આદેસનાપાટિહારિયાનુસાસનિયા ભિક્ખૂ ધમ્મિયા કથાય ઓવદી’’તિઆદિ. તદા હિ દ્વીસુ અગ્ગસાવકેસુ ધમ્મસેનાપતિ તેસં ભિક્ખૂનં ચિત્તચારં ઞત્વા ધમ્મં દેસેસિ, મહામોગ્ગલ્લાનત્થેરો વિકુબ્બનં દસ્સેત્વા ધમ્મં દેસેસિ, પાળિયઞ્ચેત્થ દ્વિન્નમ્પિ થેરાનં દેસનાય ધમ્મચક્ખુપટિલાભોવ દસ્સિતો. દીઘભાણકા પન એવં વદન્તિ ‘‘ભગવતા પેસિતેસુ દ્વીસુ અગ્ગસાવકેસુ ધમ્મસેનાપતિ તેસં ચિત્તચારં ઞત્વા ધમ્મં દેસેસિ, થેરસ્સ ધમ્મદેસનં સુત્વા પઞ્ચસતાપિ ભિક્ખૂ સોતાપત્તિફલે પતિટ્ઠહિંસુ. અથ નેસં મહામોગ્ગલ્લાનત્થેરો વિકુબ્બનં દસ્સેત્વા ધમ્મં દેસેસિ, તં સુત્વા સબ્બે અરહત્તફલે પતિટ્ઠહિંસૂ’’તિ. દેવદત્તં ઉટ્ઠાપેસીતિ જણ્ણુકેન હદયમજ્ઝે પહરિત્વા ઉટ્ઠાપેસિ.
345.Atha kho āyasmā sāriputto ādesanāpāṭihāriyānusāsaniyātiādīsu parassa cittaṃ ñatvā kathanaṃ ādesanāpāṭihāriyaṃ, sāvakānañca buddhānañca satataṃ dhammadesanaṃ anusāsanīpāṭihāriyaṃ, iddhividhaṃ iddhipāṭihāriyaṃ. Tattha iddhipāṭihāriyena saddhiṃ anusāsanīpāṭihāriyaṃ mahāmoggallānattherassa āciṇṇaṃ, ādesanāpāṭihāriyena saddhiṃ anusāsanīpāṭihāriyaṃ dhammasenāpatissa. Tena vuttaṃ ‘‘āyasmā sāriputto ādesanāpāṭihāriyānusāsaniyā bhikkhū dhammiyā kathāya ovadī’’tiādi. Tadā hi dvīsu aggasāvakesu dhammasenāpati tesaṃ bhikkhūnaṃ cittacāraṃ ñatvā dhammaṃ desesi, mahāmoggallānatthero vikubbanaṃ dassetvā dhammaṃ desesi, pāḷiyañcettha dvinnampi therānaṃ desanāya dhammacakkhupaṭilābhova dassito. Dīghabhāṇakā pana evaṃ vadanti ‘‘bhagavatā pesitesu dvīsu aggasāvakesu dhammasenāpati tesaṃ cittacāraṃ ñatvā dhammaṃ desesi, therassa dhammadesanaṃ sutvā pañcasatāpi bhikkhū sotāpattiphale patiṭṭhahiṃsu. Atha nesaṃ mahāmoggallānatthero vikubbanaṃ dassetvā dhammaṃ desesi, taṃ sutvā sabbe arahattaphale patiṭṭhahiṃsū’’ti. Devadattaṃ uṭṭhāpesīti jaṇṇukena hadayamajjhe paharitvā uṭṭhāpesi.
૩૪૬. સરસીતિ સરો. સુવિક્ખાલિતન્તિ સુટ્ઠુ વિક્ખાલિતં, સુવિસોધિતં કત્વાતિ અત્થો. સંખાદિત્વાતિ સુટ્ઠુ ખાદિત્વા. મહિં વિકુબ્બતોતિ મહિં દન્તેહિ વિલિખન્તસ્સ. નદીસુ ભિસં ઘસાનસ્સાતિ યોજેતબ્બં. નદીતિ ચેત્થ મહાસરો અધિપ્પેતો. જગ્ગતોતિ હત્થિયૂથં પાલેન્તસ્સ. ભિઙ્કોવાતિ હત્થિપોતકો વિય. મમાનુકુબ્બન્તિ મં અનુકરોન્તો.
346.Sarasīti saro. Suvikkhālitanti suṭṭhu vikkhālitaṃ, suvisodhitaṃ katvāti attho. Saṃkhāditvāti suṭṭhu khāditvā. Mahiṃ vikubbatoti mahiṃ dantehi vilikhantassa. Nadīsu bhisaṃ ghasānassāti yojetabbaṃ. Nadīti cettha mahāsaro adhippeto. Jaggatoti hatthiyūthaṃ pālentassa. Bhiṅkovāti hatthipotako viya. Mamānukubbanti maṃ anukaronto.
૩૪૭. દૂતેય્યન્તિ દૂતકમ્મં. ગન્તુમરહતીતિ દૂતેય્યસઙ્ખાતં સાસનં હરિતું ધારેત્વા હરિતું અરહતિ. સોતાતિ યં અસ્સ સાસનં દેન્તિ, તસ્સ સોતા. સાવેતાતિ તં ઉગ્ગણ્હિત્વા ‘‘ઇદં નામ તુમ્હેહિ વુત્ત’’ન્તિ પટિસાવેતા. ઉગ્ગહેતાતિ સુઉગ્ગહિતં કત્વા ઉગ્ગહેતા. ધારેતાતિ સુધારિતં કત્વા ધારેતા. વિઞ્ઞાતાતિ અત્તના તસ્સ અત્થં જાનિતા. વિઞ્ઞાપેતાતિ પરં વિજાનાપેતા. સહિતાસહિતસ્સાતિ ‘‘ઇદં સહિતં, ઇદં અસહિત’’ન્તિ એવં સહિતાસહિતસ્સ કુસલો ઉપગતાનુપગતેસુ છેકો સાસનં આરોચેન્તો સહિતાસહિતં સલ્લક્ખેત્વા આરોચેતિ. ન બ્યથતીતિ ન વેધતિ ન છમ્ભતિ. ઉગ્ગવાદિનિન્તિ ફરુસવચનેન સમન્નાગતં. પુચ્છિતોતિ પટિઞ્ઞત્થાય પુચ્છિતો.
347.Dūteyyanti dūtakammaṃ. Gantumarahatīti dūteyyasaṅkhātaṃ sāsanaṃ harituṃ dhāretvā harituṃ arahati. Sotāti yaṃ assa sāsanaṃ denti, tassa sotā. Sāvetāti taṃ uggaṇhitvā ‘‘idaṃ nāma tumhehi vutta’’nti paṭisāvetā. Uggahetāti suuggahitaṃ katvā uggahetā. Dhāretāti sudhāritaṃ katvā dhāretā. Viññātāti attanā tassa atthaṃ jānitā. Viññāpetāti paraṃ vijānāpetā. Sahitāsahitassāti ‘‘idaṃ sahitaṃ, idaṃ asahita’’nti evaṃ sahitāsahitassa kusalo upagatānupagatesu cheko sāsanaṃ ārocento sahitāsahitaṃ sallakkhetvā āroceti. Na byathatīti na vedhati na chambhati. Uggavādininti pharusavacanena samannāgataṃ. Pucchitoti paṭiññatthāya pucchito.
૩૪૮. અટ્ઠહિ, ભિક્ખવે, અસદ્ધમ્મેહીતિઆદીસુ અસદ્ધમ્મેહીતિ (ઇતિવુ॰ અટ્ઠ॰ ૮૯) અસતં ધમ્મેહિ, અસન્તેહિ વા અસોભનેહિ વા ધમ્મેહિ. અભિભૂતોતિ અજ્ઝોત્થટો. પરિયાદિન્નચિત્તોતિ ખેપિતચિત્તો લાભાદિહેતુકેન ઇચ્છાચારેન માનમદાદિના ચ ખયં પાપિતકુસલચિત્તો. અથ વા પરિયાદિન્નચિત્તોતિ પરિતો આદિન્નચિત્તો, વુત્તપ્પકારેન અકુસલકોટ્ઠાસેન યથા કુસલચિત્તસ્સ ઉપ્પત્તિવારો ન હોતિ, એવં સમન્તતો ગહિતચિત્તસન્તાનોતિ અત્થો. અપાયે નિબ્બત્તનારહતાય આપાયિકો. તત્થપિ અવીચિસઙ્ખાતે મહાનિરયે ઉપ્પજ્જતીતિ નેરયિકો. એકં અન્તરકપ્પં પરિપુણ્ણમેવ કત્વા તત્થ તિટ્ઠતીતિ કપ્પટ્ઠો. અતેકિચ્છોતિ બુદ્ધેહિપિ અનિવત્તનીયત્તા અવીચિનિબ્બત્તિયા તિકિચ્છાભાવતો અતેકિચ્છો, અતિકિચ્છનીયોતિ અત્થો. લાભેનાતિ લાભેન હેતુભૂતેન. અથ વા લાભહેતુકેન માનાદિના. લાભઞ્હિ નિસ્સાય ઇધેકચ્ચે પુગ્ગલા પાપિચ્છા ઇચ્છાપકતા ઇચ્છાચારે ઠત્વા ‘‘લાભં નિબ્બત્તેસ્સામા’’તિ અનેકવિહિતં અનેસનં અપ્પતિરૂપં આપજ્જિત્વા ઇતો ચુતા અપાયેસુ નિબ્બત્તન્તિ. અપરે યથાલાભં લભિત્વા તંનિમિત્તં માનાતિમાનમદમચ્છરિયાદિવસેન પમાદં આપજ્જિત્વા ઇતો ચુતા અપાયેસુ નિબ્બત્તન્તિ, અયઞ્ચ તાદિસો. તેન વુત્તં ‘‘લાભેન, ભિક્ખવે, અભિભૂતો પરિયાદિન્નચિત્તો દેવદત્તો આપાયિકો’’તિઆદિ. અસક્કારેનાતિ હીળેત્વા પરિભવિત્વા પરેહિ અત્તનિ પવત્તિતેન અસક્કારેન, અસક્કારહેતુકેન વા માનાદિના. અસન્તગુણસમ્ભાવનાધિપ્પાયેન પવત્તા પાપા ઇચ્છા એતસ્સાતિ પાપિચ્છો, તસ્સ ભાવો પાપિચ્છતા, તાય. ‘‘અહં બુદ્ધો ભવિસ્સામિ, ભિક્ખુસઙ્ઘં પરિહરિસ્સામી’’તિ હિ તસ્સ ઇચ્છા ઉપ્પન્ના. કોકાલિકાદયો પાપા લામકા મિત્તા એતસ્સાતિ પાપમિત્તો, તસ્સ ભાવો પાપમિત્તતા, તાય.
348.Aṭṭhahi, bhikkhave, asaddhammehītiādīsu asaddhammehīti (itivu. aṭṭha. 89) asataṃ dhammehi, asantehi vā asobhanehi vā dhammehi. Abhibhūtoti ajjhotthaṭo. Pariyādinnacittoti khepitacitto lābhādihetukena icchācārena mānamadādinā ca khayaṃ pāpitakusalacitto. Atha vā pariyādinnacittoti parito ādinnacitto, vuttappakārena akusalakoṭṭhāsena yathā kusalacittassa uppattivāro na hoti, evaṃ samantato gahitacittasantānoti attho. Apāye nibbattanārahatāya āpāyiko. Tatthapi avīcisaṅkhāte mahāniraye uppajjatīti nerayiko. Ekaṃ antarakappaṃ paripuṇṇameva katvā tattha tiṭṭhatīti kappaṭṭho. Atekicchoti buddhehipi anivattanīyattā avīcinibbattiyā tikicchābhāvato atekiccho, atikicchanīyoti attho. Lābhenāti lābhena hetubhūtena. Atha vā lābhahetukena mānādinā. Lābhañhi nissāya idhekacce puggalā pāpicchā icchāpakatā icchācāre ṭhatvā ‘‘lābhaṃ nibbattessāmā’’ti anekavihitaṃ anesanaṃ appatirūpaṃ āpajjitvā ito cutā apāyesu nibbattanti. Apare yathālābhaṃ labhitvā taṃnimittaṃ mānātimānamadamacchariyādivasena pamādaṃ āpajjitvā ito cutā apāyesu nibbattanti, ayañca tādiso. Tena vuttaṃ ‘‘lābhena, bhikkhave, abhibhūto pariyādinnacitto devadatto āpāyiko’’tiādi. Asakkārenāti hīḷetvā paribhavitvā parehi attani pavattitena asakkārena, asakkārahetukena vā mānādinā. Asantaguṇasambhāvanādhippāyena pavattā pāpā icchā etassāti pāpiccho, tassa bhāvo pāpicchatā, tāya. ‘‘Ahaṃ buddho bhavissāmi, bhikkhusaṅghaṃ pariharissāmī’’ti hi tassa icchā uppannā. Kokālikādayo pāpā lāmakā mittā etassāti pāpamitto, tassa bhāvo pāpamittatā, tāya.
૩૪૯. અભિભુય્યાતિ અભિભવિત્વા મદ્દિત્વા.
349.Abhibhuyyāti abhibhavitvā madditvā.
૩૫૦. તીહિ, ભિક્ખવે, અસદ્ધમ્મેહીતિઆદિ વુત્તનયમેવ. ઓરમત્તકેન વિસેસાધિગમેન અન્તરા વોસાનં આપાદીતિ એત્થ પન અયમત્થો. ઓરમત્તકેનાતિ અપ્પમત્તકેન ઝાનાભિઞ્ઞામત્તેન. વિસેસાધિગમેનાતિ ઉત્તરિમનુસ્સધમ્માધિગમેન. અન્તરાતિ વેમજ્ઝે. વોસાનં આપાદીતિ અકતકિચ્ચોવ સમાનો ‘‘કતકિચ્ચોમ્હી’’તિ મઞ્ઞમાનો સમણધમ્મતો વિગમં આપજ્જિ. ઇદં વુત્તં હોતિ – ઝાનાભિઞ્ઞાહિ ઉત્તરિકરણીયે અધિગન્તબ્બે મગ્ગફલે અનધિગતે સતિયેવ તં અનધિગન્ત્વા સમણધમ્મતો વિગમં આપજ્જીતિ. ઇતિ ભગવા ઇમિના સુત્તેન વિસેસતો પુથુજ્જનભાવે આદીનવં પકાસેતિ ‘‘ભારિયો પુથુજ્જનભાવો, યત્ર હિ નામ ઝાનાભિઞ્ઞાપરિયોસાના સમ્પત્તિયો નિબ્બત્તેત્વાપિ અનેકાનત્થાવહં નાનાવિધદુક્ખહેતુઅસન્તગુણસમ્ભાવનં અસપ્પુરિસસંસગ્ગં આલસિયાનુયોગઞ્ચ અવિજહન્તો અવીચિસંવત્તનિકં કપ્પટ્ઠિયં અતેકિચ્છં કિબ્બિસં પસવતી’’તિ.
350.Tīhi, bhikkhave, asaddhammehītiādi vuttanayameva. Oramattakena visesādhigamena antarā vosānaṃ āpādīti ettha pana ayamattho. Oramattakenāti appamattakena jhānābhiññāmattena. Visesādhigamenāti uttarimanussadhammādhigamena. Antarāti vemajjhe. Vosānaṃ āpādīti akatakiccova samāno ‘‘katakiccomhī’’ti maññamāno samaṇadhammato vigamaṃ āpajji. Idaṃ vuttaṃ hoti – jhānābhiññāhi uttarikaraṇīye adhigantabbe maggaphale anadhigate satiyeva taṃ anadhigantvā samaṇadhammato vigamaṃ āpajjīti. Iti bhagavā iminā suttena visesato puthujjanabhāve ādīnavaṃ pakāseti ‘‘bhāriyo puthujjanabhāvo, yatra hi nāma jhānābhiññāpariyosānā sampattiyo nibbattetvāpi anekānatthāvahaṃ nānāvidhadukkhahetuasantaguṇasambhāvanaṃ asappurisasaṃsaggaṃ ālasiyānuyogañca avijahanto avīcisaṃvattanikaṃ kappaṭṭhiyaṃ atekicchaṃ kibbisaṃ pasavatī’’ti.
ગાથાસુ માતિ પટિસેધે નિપાતો. જાતૂતિ એકંસેન. કોચીતિ સબ્બસઙ્ગાહકવચનં. લોકસ્મિન્તિ સત્તલોકે. ઇદં વુત્તં હોતિ – ઇમસ્મિં સત્તલોકે કોચિ પુગ્ગલો એકંસેન પાપિચ્છો મા હોતૂતિ. તદમિનાપિ જાનાથ, પાપિચ્છાનં યથા ગતીતિ પાપિચ્છાનં પુગ્ગલાનં યથાગતિ યાદિસી નિબ્બત્તિ યાદિસો અભિસમ્પરાયોતિ ઇમિનાપિ કારણેન જાનાથાતિ દેવદત્તં નિદસ્સેન્તો એવમાહ.
Gāthāsu māti paṭisedhe nipāto. Jātūti ekaṃsena. Kocīti sabbasaṅgāhakavacanaṃ. Lokasminti sattaloke. Idaṃ vuttaṃ hoti – imasmiṃ sattaloke koci puggalo ekaṃsena pāpiccho mā hotūti. Tadamināpi jānātha, pāpicchānaṃ yathā gatīti pāpicchānaṃ puggalānaṃ yathāgati yādisī nibbatti yādiso abhisamparāyoti imināpi kāraṇena jānāthāti devadattaṃ nidassento evamāha.
પણ્ડિતોતિ સમઞ્ઞાતોતિ પરિયત્તિબાહુસચ્ચેન પણ્ડિતોતિ ઞાતો. ભાવિતત્તોતિ સમ્મતોતિ ઝાનાભિઞ્ઞાહિ ભાવિતચિત્તોતિ સમ્ભાવિતો. તથા હિ સો ‘‘મહિદ્ધિકો ગોધિપુત્તો, મહાનુભાવો ગોધિપુત્તો’’તિ ધમ્મસેનાપતિનાપિ પસંસિતો અહોસિ. જલંવ યસસા અટ્ઠા, દેવદત્તોતિ વિસ્સુતોતિ અત્તનો કિત્તિયા પરિવારેન ચ જલન્તો વિય ઓભાસન્તો વિય ઠિતો દેવદત્તોતિ એવં વિસ્સુતો પાકટો અહોસિ. ‘‘મે સુત’’ન્તિપિ પાઠો, મયા સુતં સુતમત્તં, કતિપાહેનેવ અતથાભૂતત્તા તસ્સ તં પણ્ડિચ્ચાદિસવનમત્તમેવાતિ અત્થો.
Paṇḍitoti samaññātoti pariyattibāhusaccena paṇḍitoti ñāto. Bhāvitattoti sammatoti jhānābhiññāhi bhāvitacittoti sambhāvito. Tathā hi so ‘‘mahiddhiko godhiputto, mahānubhāvo godhiputto’’ti dhammasenāpatināpi pasaṃsito ahosi. Jalaṃva yasasā aṭṭhā, devadattoti vissutoti attano kittiyā parivārena ca jalanto viya obhāsanto viya ṭhito devadattoti evaṃ vissuto pākaṭo ahosi. ‘‘Me suta’’ntipi pāṭho, mayā sutaṃ sutamattaṃ, katipāheneva atathābhūtattā tassa taṃ paṇḍiccādisavanamattamevāti attho.
સો પમાદં અનુચિણ્ણો, આસજ્જ નં તથાગતન્તિ સો એવંભૂતો દેવદત્તો ‘‘બુદ્ધોપિ સાકિયપુત્તો, અહમ્પિ સાકિયપુત્તો, બુદ્ધોપિ સમણો, અહમ્પિ સમણો, બુદ્ધોપિ ઇદ્ધિમા, અહમ્પિ ઇદ્ધિમા, બુદ્ધોપિ દિબ્બચક્ખુકો, દિબ્બસોતચેતોપરિયઞાણલાભી, બુદ્ધોપિ અતીતાનાગતપચ્ચુપ્પન્ને ધમ્મે જાનાતિ, અહમ્પિ તે જાનામી’’તિ અત્તનો પમાણં અજાનિત્વા સમ્માસમ્બુદ્ધં અત્તના સમસમટ્ઠપનેન પમાદં આપજ્જન્તો ‘‘ઇદાનાહં બુદ્ધો ભવિસ્સામિ, ભિક્ખુસઙ્ઘં પરિહરિસ્સામી’’તિ અભિમારપયોજનાદિના તથાગતં આસજ્જ આસાદેત્વા વિહેઠેત્વા. ‘‘પમાદમનુજિણ્ણો’’તિપિ પઠન્તિ. તસ્સત્થો – પમાદં વુત્તનયેન પમજ્જન્તો પમાદં નિસ્સાય ભગવતા સદ્ધિં યુગગ્ગાહચિત્તુપ્પાદેન સહેવ ઝાનાભિઞ્ઞાહિ અનુજિણ્ણો પરિહીનોતિ. અવીચિનિરયં પત્તો, ચતુદ્વારં ભયાનકન્તિ જાલાનં તત્થ ઉપ્પન્નસત્તાનં વા નિરન્તરતાય ‘‘અવીચી’’તિ લદ્ધનામં ચતૂસુ પસ્સેસુ ચતુમહાદ્વારયોગેન ચતુદ્વારં અતિભયાનકં મહાનિરયં પટિસન્ધિગ્ગહણવસેન પત્તો. તથા હિ વુત્તં –
Sopamādaṃ anuciṇṇo, āsajja naṃ tathāgatanti so evaṃbhūto devadatto ‘‘buddhopi sākiyaputto, ahampi sākiyaputto, buddhopi samaṇo, ahampi samaṇo, buddhopi iddhimā, ahampi iddhimā, buddhopi dibbacakkhuko, dibbasotacetopariyañāṇalābhī, buddhopi atītānāgatapaccuppanne dhamme jānāti, ahampi te jānāmī’’ti attano pamāṇaṃ ajānitvā sammāsambuddhaṃ attanā samasamaṭṭhapanena pamādaṃ āpajjanto ‘‘idānāhaṃ buddho bhavissāmi, bhikkhusaṅghaṃ pariharissāmī’’ti abhimārapayojanādinā tathāgataṃ āsajja āsādetvā viheṭhetvā. ‘‘Pamādamanujiṇṇo’’tipi paṭhanti. Tassattho – pamādaṃ vuttanayena pamajjanto pamādaṃ nissāya bhagavatā saddhiṃ yugaggāhacittuppādena saheva jhānābhiññāhi anujiṇṇo parihīnoti. Avīcinirayaṃ patto, catudvāraṃ bhayānakanti jālānaṃ tattha uppannasattānaṃ vā nirantaratāya ‘‘avīcī’’ti laddhanāmaṃ catūsu passesu catumahādvārayogena catudvāraṃ atibhayānakaṃ mahānirayaṃ paṭisandhiggahaṇavasena patto. Tathā hi vuttaṃ –
‘‘ચતુક્કણ્ણો ચતુદ્વારો, વિભત્તો ભાગસો મિતો;
‘‘Catukkaṇṇo catudvāro, vibhatto bhāgaso mito;
અયોપાકારપરિયન્તો, અયસા પટિકુજ્જિતો.
Ayopākārapariyanto, ayasā paṭikujjito.
‘‘તસ્સ અયોમયા ભૂમિ, જલિતા તેજસા યુતા;
‘‘Tassa ayomayā bhūmi, jalitā tejasā yutā;
સમન્તા યોજનસતં, ફરિત્વા તિટ્ઠતિ સબ્બદા’’તિ. (મ॰ નિ॰ ૩.૨૫૦, ૨૬૭; અ॰ નિ॰ ૩.૩૬);
Samantā yojanasataṃ, pharitvā tiṭṭhati sabbadā’’ti. (ma. ni. 3.250, 267; a. ni. 3.36);
અદુટ્ઠસ્સાતિ અદુટ્ઠચિત્તસ્સ. દુબ્ભેતિ દુસ્સેય્ય. તમેવ પાપં ફુસતીતિ તમેવ અદુટ્ઠદુબ્ભિં પાપપુગ્ગલં પાપં નિહીનં પાપફલં ફુસતિ પાપુણાતિ અભિભવતિ. ભેસ્માતિ વિપુલભાવેન ગમ્ભીરભાવેન ચ ભિંસાપનો, ભિંસાપેન્તો વિય વિપુલગમ્ભીરોતિ અત્થો. વાદેનાતિ દોસેન. ઉપહિંસતીતિ બાધતિ આસાદેતિ. વાદો તમ્હિ ન રૂહતીતિ તસ્મિં તથાગતે પરેન આરોપિયમાનો દોસો ન રુહતિ ન તિટ્ઠતિ, વિસકુમ્ભો વિય સમુદ્દસ્સ ન તસ્સ વિકારં જનેતીતિ અત્થો.
Aduṭṭhassāti aduṭṭhacittassa. Dubbheti dusseyya. Tameva pāpaṃ phusatīti tameva aduṭṭhadubbhiṃ pāpapuggalaṃ pāpaṃ nihīnaṃ pāpaphalaṃ phusati pāpuṇāti abhibhavati. Bhesmāti vipulabhāvena gambhīrabhāvena ca bhiṃsāpano, bhiṃsāpento viya vipulagambhīroti attho. Vādenāti dosena. Upahiṃsatīti bādhati āsādeti. Vādo tamhi na rūhatīti tasmiṃ tathāgate parena āropiyamāno doso na ruhati na tiṭṭhati, visakumbho viya samuddassa na tassa vikāraṃ janetīti attho.
એવં છહિ ગાથાહિ પાપિચ્છતાદિસમન્નાગતસ્સ નિરયૂપગભાવદસ્સનેન દુક્ખતો અપરિમુત્તિં દસ્સેત્વા ઇદાનિ તપ્પટિપક્ખધમ્મસમન્નાગતસ્સ દુક્ખક્ખયં દસ્સેન્તો ‘‘તાદિસં મિત્ત’’ન્તિ ઓસાનગાથમાહ. તસ્સત્થો – યસ્સ સમ્મા પટિપન્નસ્સ મગ્ગાનુગો પટિપત્તિમગ્ગં અનુગતો સમ્મા પટિપન્નો અપ્પિચ્છતાદિગુણસમન્નાગમેન સકલસ્સ વટ્ટદુક્ખસ્સ ખયં પરિયોસાનં પાપુણેય્ય, તાદિસં બુદ્ધં બુદ્ધસાવકં વા પણ્ડિતો સપ્પઞ્ઞો અત્તનો મિત્તં કુબ્બેથ તેન મેત્તિં કરેય્ય, તઞ્ચ સેવેથ તમેવ પયિરુપાસેય્યાતિ.
Evaṃ chahi gāthāhi pāpicchatādisamannāgatassa nirayūpagabhāvadassanena dukkhato aparimuttiṃ dassetvā idāni tappaṭipakkhadhammasamannāgatassa dukkhakkhayaṃ dassento ‘‘tādisaṃ mitta’’nti osānagāthamāha. Tassattho – yassa sammā paṭipannassa maggānugo paṭipattimaggaṃ anugato sammā paṭipanno appicchatādiguṇasamannāgamena sakalassa vaṭṭadukkhassa khayaṃ pariyosānaṃ pāpuṇeyya, tādisaṃ buddhaṃ buddhasāvakaṃ vā paṇḍito sappañño attano mittaṃ kubbetha tena mettiṃ kareyya, tañca sevetha tameva payirupāseyyāti.
કિં પનેતં સુત્તં દેવદત્તસ્સ નિરયૂપપત્તિતો પુબ્બે ભાસિતં, ઉદાહુ પચ્છાતિ? ઇતિવુત્તકટ્ઠકથાયં (ઇતિવુ॰ અટ્ઠ॰ ૮૯) તાવ –
Kiṃ panetaṃ suttaṃ devadattassa nirayūpapattito pubbe bhāsitaṃ, udāhu pacchāti? Itivuttakaṭṭhakathāyaṃ (itivu. aṭṭha. 89) tāva –
‘‘દેવદત્તે હિ અવીચિમહાનિરયં પવિટ્ઠે દેવદત્તપક્ખિકા અઞ્ઞતિત્થિયા ‘સમણેન ગોતમેન અભિસપિતો દેવદત્તો પથવિં પવિટ્ઠો’તિ અબ્ભાચિક્ખિંસુ. તં સુત્વા સાસને અનભિપ્પસન્ના મનુસ્સા ‘સિયા નુ ખો એતદેવં, યથા ઇમે ભણન્તી’તિ આસઙ્કં ઉપ્પાદેસું. તં પવત્તિં ભિક્ખૂ ભગવતો આરોચેસું. અથ ખો ભગવા ‘ન, ભિક્ખવે, તથાગતા કસ્સચિ અભિસપં દેન્તિ, તસ્મા ન દેવદત્તો મયા અભિસપિતો, અત્તનો કમ્મેનેવ નિરયં પવિટ્ઠો’તિ વત્વા તેસં મિચ્છાગાહં પટિસેધેન્તો ઇમાય અટ્ઠુપ્પત્તિયા ઇદં સુત્તં અભાસી’’તિ –
‘‘Devadatte hi avīcimahānirayaṃ paviṭṭhe devadattapakkhikā aññatitthiyā ‘samaṇena gotamena abhisapito devadatto pathaviṃ paviṭṭho’ti abbhācikkhiṃsu. Taṃ sutvā sāsane anabhippasannā manussā ‘siyā nu kho etadevaṃ, yathā ime bhaṇantī’ti āsaṅkaṃ uppādesuṃ. Taṃ pavattiṃ bhikkhū bhagavato ārocesuṃ. Atha kho bhagavā ‘na, bhikkhave, tathāgatā kassaci abhisapaṃ denti, tasmā na devadatto mayā abhisapito, attano kammeneva nirayaṃ paviṭṭho’ti vatvā tesaṃ micchāgāhaṃ paṭisedhento imāya aṭṭhuppattiyā idaṃ suttaṃ abhāsī’’ti –
વુત્તં, તસ્મા તેસં મતેન તસ્સ નિરયૂપપત્તિતો પચ્છાપિ ભગવા ઇદં સુત્તમભાસીતિ વેદિતબ્બં. ઇધ પન તસ્સ નિરયૂપપત્તિતો પઠમમેવ ઉપ્પન્ને વત્થુમ્હિ ભાસિતં પાળિઆરુળ્હન્તિ દટ્ઠબ્બં. તેનેવ ‘‘અવીચિનિરયં પત્તો’’તિ ઇદં પન આસંસાયં અતીતવચનન્તિ વુત્તં, આસંસાતિ ચેત્થ અવસ્સમ્ભાવિની અત્થસિદ્ધિ અધિપ્પેતા. અવસ્સમ્ભાવિનિઞ્હિ અત્થસિદ્ધિમપેક્ખિત્વા અનાગતમ્પિ ભૂતં વિય વોહરન્તિ, તઞ્ચ સદ્દલક્ખણાનુસારેન વેદિતબ્બં.
Vuttaṃ, tasmā tesaṃ matena tassa nirayūpapattito pacchāpi bhagavā idaṃ suttamabhāsīti veditabbaṃ. Idha pana tassa nirayūpapattito paṭhamameva uppanne vatthumhi bhāsitaṃ pāḷiāruḷhanti daṭṭhabbaṃ. Teneva ‘‘avīcinirayaṃ patto’’ti idaṃ pana āsaṃsāyaṃ atītavacananti vuttaṃ, āsaṃsāti cettha avassambhāvinī atthasiddhi adhippetā. Avassambhāviniñhi atthasiddhimapekkhitvā anāgatampi bhūtaṃ viya voharanti, tañca saddalakkhaṇānusārena veditabbaṃ.
સઙ્ઘભેદકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Saṅghabhedakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / વિનયપિટક • Vinayapiṭaka / ચૂળવગ્ગપાળિ • Cūḷavaggapāḷi / સઙ્ઘભેદકથા • Saṅghabhedakathā
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / વિનયપિટક (અટ્ઠકથા) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / ચૂળવગ્ગ-અટ્ઠકથા • Cūḷavagga-aṭṭhakathā / સઙ્ઘભેદકકથા • Saṅghabhedakakathā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વજિરબુદ્ધિ-ટીકા • Vajirabuddhi-ṭīkā / છસક્યપબ્બજ્જાકથાવણ્ણના • Chasakyapabbajjākathāvaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વિમતિવિનોદની-ટીકા • Vimativinodanī-ṭīkā / સઙ્ઘભેદકકથાવણ્ણના • Saṅghabhedakakathāvaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / પાચિત્યાદિયોજનાપાળિ • Pācityādiyojanāpāḷi / સઙ્ઘભેદકથા • Saṅghabhedakathā