Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પટિસમ્ભિદામગ્ગ-અટ્ઠકથા • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
૩. તતિયસુત્તન્તનિદ્દેસવણ્ણના
3. Tatiyasuttantaniddesavaṇṇanā
૧૯૪. પુન અઞ્ઞં સુત્તન્તં નિક્ખિપિત્વા ઇન્દ્રિયવિધાનં નિદ્દિસિતુકામો પઞ્ચિમાનિ, ભિક્ખવેતિઆદિમાહ. તત્થ સોતાપત્તિયઙ્ગેસૂતિ એત્થ સોતો અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો, સોતસ્સ આપત્તિ ભુસં પાપુણનં સોતાપત્તિ, સોતાપત્તિયા અઙ્ગાનિ સમ્ભારાનિ સોતાપત્તિઅઙ્ગાનિ. સોતાપન્નતાય પુબ્બભાગપટિલાભઅઙ્ગાનિ. સપ્પુરિસસંસેવો સોતાપત્તિઅઙ્ગં, સદ્ધમ્મસ્સવનં સોતાપત્તિઅઙ્ગં, યોનિસોમનસિકારો સોતાપત્તિઅઙ્ગં, ધમ્માનુધમ્મપટિપત્તિ સોતાપત્તિઅઙ્ગં, ઇમાનિ ચત્તારિ સોતાપત્તિઅઙ્ગાનિ. સેસા હેટ્ઠા વુત્તા એવ. ઇદઞ્ચ ઇમેસં ઇન્દ્રિયાનં સકવિસયે જેટ્ઠકભાવદસ્સનત્થં વુત્તં. યથા હિ ચત્તારો સેટ્ઠિપુત્તા રાજાતિરાજપઞ્ચમેસુ સહાયેસુ ‘‘નક્ખત્તં કીળિસ્સામા’’તિ વીથિં ઓતિણ્ણેસુ એકસ્સ સેટ્ઠિપુત્તસ્સ ગેહં ગતકાલે ઇતરે ચત્તારો તુણ્હી નિસીદન્તિ, ગેહસામિકોવ ‘‘ઇમેસં ખાદનીયં ભોજનીયં દેથ, ઇમેસં ગન્ધમાલાલઙ્કારાદીનિ દેથા’’તિ ગેહે વિચારેતિ, દુતિયસ્સ તતિયસ્સ ચતુત્થસ્સ ગેહં ગતકાલે ઇતરે ચત્તારો તુણ્હી નિસીદન્તિ, ગેહસામિકોવ ‘‘ઇમેસં ખાદનીયં ભોજનીયં દેથ, ઇમેસં ગન્ધમાલાલઙ્કારાદીનિ દેથા’’તિ ગેહે વિચારેતિ, અથ સબ્બપચ્છા રઞ્ઞો ગેહં ગતકાલે કિઞ્ચાપિ રાજા સબ્બત્થ ઇસ્સરોવ, ઇમસ્મિં પન કાલે અત્તનો ગેહેયેવ ‘‘ઇમેસં ખાદનીયં ભોજનીયં દેથ, ઇમેસં ગન્ધમાલાલઙ્કારાદીનિ દેથા’’તિ વિચારેતિ, એવમેવ સદ્ધાપઞ્ચમકેસુ ઇન્દ્રિયેસુ તેસુ સહાયેસુ એકતો વીથિં ઓતરન્તેસુ વિય એકારમ્મણે ઉપ્પજ્જમાનેસુપિ યથા પઠમસ્સ ગેહે ઇતરે ચત્તારો તુણ્હી નિસીદન્તિ, ગેહસામિકોવ વિચારેતિ , એવં સોતાપત્તિઅઙ્ગાનિ પત્વા અધિમોક્ખલક્ખણં સદ્ધિન્દ્રિયમેવ જેટ્ઠકં હોતિ પુબ્બઙ્ગમં, સેસાનિ તદન્વયાનિ હોન્તિ. યથા દુતિયસ્સ ગેહે ઇતરે ચત્તારો તુણ્હી નિસીદન્તિ, ગેહસામિકોવ વિચારેતિ, એવં સમ્મપ્પધાનાનિ પત્વા પગ્ગહણલક્ખણં વીરિયિન્દ્રિયમેવ જેટ્ઠકં હોતિ પુબ્બઙ્ગમં, સેસાનિ તદન્વયાનિ હોન્તિ. યથા તતિયસ્સ ગેહે ઇતરે ચત્તારો તુણ્હી નિસીદન્તિ, ગેહસામિકોવ વિચારેતિ, એવં સતિપટ્ઠાનાનિ પત્વા ઉપટ્ઠાનલક્ખણં સતિન્દ્રિયમેવ જેટ્ઠકં હોતિ પુબ્બઙ્ગમં, સેસાનિ તદન્વયાનિ હોન્તિ. યથા ચતુત્થસ્સ ગેહે ઇતરે ચત્તારો તુણ્હી નિસીદન્તિ, ગેહસામિકોવ વિચારેતિ, એવં ઝાનાનિ પત્વા અવિક્ખેપલક્ખણં સમાધિન્દ્રિયમેવ જેટ્ઠકં હોતિ પુબ્બઙ્ગમં, સેસાનિ તદન્વયાનિ હોન્તિ. સબ્બપચ્છા રઞ્ઞો ગેહં ગતકાલે પન યથા ઇતરે ચત્તારો તુણ્હી નિસીદન્તિ, રાજાવ વિચારેતિ, એવં અરિયસચ્ચાનિ પત્વા પજાનનલક્ખણં પઞ્ઞિન્દ્રિયમેવ જેટ્ઠકં હોતિ પુબ્બઙ્ગમં, સેસાનિ તદન્વયાનિ હોન્તીતિ.
194. Puna aññaṃ suttantaṃ nikkhipitvā indriyavidhānaṃ niddisitukāmo pañcimāni, bhikkhavetiādimāha. Tattha sotāpattiyaṅgesūti ettha soto ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, sotassa āpatti bhusaṃ pāpuṇanaṃ sotāpatti, sotāpattiyā aṅgāni sambhārāni sotāpattiaṅgāni. Sotāpannatāya pubbabhāgapaṭilābhaaṅgāni. Sappurisasaṃsevo sotāpattiaṅgaṃ, saddhammassavanaṃ sotāpattiaṅgaṃ, yonisomanasikāro sotāpattiaṅgaṃ, dhammānudhammapaṭipatti sotāpattiaṅgaṃ, imāni cattāri sotāpattiaṅgāni. Sesā heṭṭhā vuttā eva. Idañca imesaṃ indriyānaṃ sakavisaye jeṭṭhakabhāvadassanatthaṃ vuttaṃ. Yathā hi cattāro seṭṭhiputtā rājātirājapañcamesu sahāyesu ‘‘nakkhattaṃ kīḷissāmā’’ti vīthiṃ otiṇṇesu ekassa seṭṭhiputtassa gehaṃ gatakāle itare cattāro tuṇhī nisīdanti, gehasāmikova ‘‘imesaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ detha, imesaṃ gandhamālālaṅkārādīni dethā’’ti gehe vicāreti, dutiyassa tatiyassa catutthassa gehaṃ gatakāle itare cattāro tuṇhī nisīdanti, gehasāmikova ‘‘imesaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ detha, imesaṃ gandhamālālaṅkārādīni dethā’’ti gehe vicāreti, atha sabbapacchā rañño gehaṃ gatakāle kiñcāpi rājā sabbattha issarova, imasmiṃ pana kāle attano geheyeva ‘‘imesaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ detha, imesaṃ gandhamālālaṅkārādīni dethā’’ti vicāreti, evameva saddhāpañcamakesu indriyesu tesu sahāyesu ekato vīthiṃ otarantesu viya ekārammaṇe uppajjamānesupi yathā paṭhamassa gehe itare cattāro tuṇhī nisīdanti, gehasāmikova vicāreti , evaṃ sotāpattiaṅgāni patvā adhimokkhalakkhaṇaṃ saddhindriyameva jeṭṭhakaṃ hoti pubbaṅgamaṃ, sesāni tadanvayāni honti. Yathā dutiyassa gehe itare cattāro tuṇhī nisīdanti, gehasāmikova vicāreti, evaṃ sammappadhānāni patvā paggahaṇalakkhaṇaṃ vīriyindriyameva jeṭṭhakaṃ hoti pubbaṅgamaṃ, sesāni tadanvayāni honti. Yathā tatiyassa gehe itare cattāro tuṇhī nisīdanti, gehasāmikova vicāreti, evaṃ satipaṭṭhānāni patvā upaṭṭhānalakkhaṇaṃ satindriyameva jeṭṭhakaṃ hoti pubbaṅgamaṃ, sesāni tadanvayāni honti. Yathā catutthassa gehe itare cattāro tuṇhī nisīdanti, gehasāmikova vicāreti, evaṃ jhānāni patvā avikkhepalakkhaṇaṃ samādhindriyameva jeṭṭhakaṃ hoti pubbaṅgamaṃ, sesāni tadanvayāni honti. Sabbapacchā rañño gehaṃ gatakāle pana yathā itare cattāro tuṇhī nisīdanti, rājāva vicāreti, evaṃ ariyasaccāni patvā pajānanalakkhaṇaṃ paññindriyameva jeṭṭhakaṃ hoti pubbaṅgamaṃ, sesāni tadanvayāni hontīti.
ક. પભેદગણનનિદ્દેસવણ્ણના
Ka. pabhedagaṇananiddesavaṇṇanā
૧૯૫. સુત્તન્તસ્સ પભેદગણનાપુચ્છાપુબ્બઙ્ગમેવ પભેદગણનનિદ્દેસે સપ્પુરિસસંસેવેતિ સોભનાનં પુરિસાનં સમ્મા સેવને. અધિમોક્ખાધિપતેય્યટ્ઠેનાતિ અધિમોક્ખસઙ્ખાતેન સેસિન્દ્રિયેસુ અધિપતિભાવટ્ઠેન, સેસિન્દ્રિયાનં પુબ્બઙ્ગમટ્ઠેનાતિ અત્થો. સદ્ધમ્મસવનેતિ સતં ધમ્મો, સોભનો વા ધમ્મોતિ સદ્ધમ્મો. તસ્સ સદ્ધમ્મસ્સ સવને. યોનિસોમનસિકારેતિ ઉપાયેન મનસિકારે. ધમ્માનુધમ્મપટિપત્તિયાતિ એત્થ નવ લોકુત્તરધમ્મે અનુગતો ધમ્મો ધમ્માનુધમ્મો, સીલસમાધિપઞ્ઞાસઙ્ખાતસ્સ ધમ્માનુધમ્મસ્સ પટિપત્તિ પટિપજ્જનં ધમ્માનુધમ્મપટિપત્તિ. સમ્મપ્પધાનાદીસુપિ એસેવ નયો.
195. Suttantassa pabhedagaṇanāpucchāpubbaṅgameva pabhedagaṇananiddese sappurisasaṃseveti sobhanānaṃ purisānaṃ sammā sevane. Adhimokkhādhipateyyaṭṭhenāti adhimokkhasaṅkhātena sesindriyesu adhipatibhāvaṭṭhena, sesindriyānaṃ pubbaṅgamaṭṭhenāti attho. Saddhammasavaneti sataṃ dhammo, sobhano vā dhammoti saddhammo. Tassa saddhammassa savane. Yonisomanasikāreti upāyena manasikāre. Dhammānudhammapaṭipattiyāti ettha nava lokuttaradhamme anugato dhammo dhammānudhammo, sīlasamādhipaññāsaṅkhātassa dhammānudhammassa paṭipatti paṭipajjanaṃ dhammānudhammapaṭipatti. Sammappadhānādīsupi eseva nayo.
ખ. ચરિયાવારવણ્ણના
Kha. cariyāvāravaṇṇanā
૧૯૬. ચરિયાવારેપિ ઇમિનાવ નયેન અત્થો વેદિતબ્બો. કેવલં પઠમવારો ઇન્દ્રિયાનં ઉપ્પાદનકાલવસેન વુત્તો, ચરિયાવારો ઉપ્પન્નાનં આસેવનકાલવસેન ચ પારિપૂરિકાલવસેન ચ વુત્તો. ચરિયા પકતિ ઉસ્સન્નતાતિ હિ અત્થતો એકં.
196. Cariyāvārepi imināva nayena attho veditabbo. Kevalaṃ paṭhamavāro indriyānaṃ uppādanakālavasena vutto, cariyāvāro uppannānaṃ āsevanakālavasena ca pāripūrikālavasena ca vutto. Cariyā pakati ussannatāti hi atthato ekaṃ.
ચારવિહારનિદ્દેસવણ્ણના
Cāravihāraniddesavaṇṇanā
૧૯૭. ઇદાનિ ચરિયાસમ્બન્ધેનેવ ચારવિહારનિદ્દેસવસેન અપરેન પરિયાયેન ઇન્દ્રિયવિધાનં નિદ્દિસિતુકામો ચારો ચ વિહારો ચાતિઆદિકં ઉદ્દેસં ઉદ્દિસિત્વા તસ્સ નિદ્દેસમાહ. તત્થ ઉદ્દેસે તાવ યથા ચરન્તં વિહરન્તં વિઞ્ઞૂ સબ્રહ્મચારી ગમ્ભીરેસુ ઠાનેસુ ઓકપ્પેય્યું – અદ્ધા અયમાયસ્મા પત્તો વા પાપુણિસ્સતિ વાતિ, તથા ઇન્દ્રિયસમ્પન્નસ્સ ચારો ચ વિહારો ચ વિઞ્ઞૂહિ સબ્રહ્મચારીહિ અનુબુદ્ધો હોતિ પટિવિદ્ધોતિ ઉદ્દેસસ્સ સમ્બન્ધો વેદિતબ્બો. ઉદ્દેસનિદ્દેસે ચરિયા ચારોયેવ. ચારો ચરિયાતિ હિ અત્થતો એકં. તસ્મા ‘‘ચારો’’તિપદસ્સ નિદ્દેસે ‘‘ચરિયા’’તિ વુત્તં. ઇરિયાપથચરિયાતિ ઇરિયાપથાનં ચરિયા, પવત્તનન્તિ અત્થો. સેસેસુપિ એસેવ નયો. આયતનચરિયા પન આયતનેસુ સતિસમ્પજઞ્ઞાનં ચરિયા. પત્તીતિ ફલાનિ. તાનિ હિ પાપુણિયન્તીતિ ‘‘પત્તી’’તિ વુત્તા. સત્તલોકસ્સ દિટ્ઠધમ્મિકસમ્પરાયિકા અત્થા લોકત્થાતિ અયં વિસેસો.
197. Idāni cariyāsambandheneva cāravihāraniddesavasena aparena pariyāyena indriyavidhānaṃ niddisitukāmo cāro ca vihāro cātiādikaṃ uddesaṃ uddisitvā tassa niddesamāha. Tattha uddese tāva yathā carantaṃ viharantaṃ viññū sabrahmacārī gambhīresu ṭhānesu okappeyyuṃ – addhā ayamāyasmā patto vā pāpuṇissati vāti, tathā indriyasampannassa cāro ca vihāro ca viññūhi sabrahmacārīhi anubuddho hoti paṭividdhoti uddesassa sambandho veditabbo. Uddesaniddese cariyā cāroyeva. Cāro cariyāti hi atthato ekaṃ. Tasmā ‘‘cāro’’tipadassa niddese ‘‘cariyā’’ti vuttaṃ. Iriyāpathacariyāti iriyāpathānaṃ cariyā, pavattananti attho. Sesesupi eseva nayo. Āyatanacariyā pana āyatanesu satisampajaññānaṃ cariyā. Pattīti phalāni. Tāni hi pāpuṇiyantīti ‘‘pattī’’ti vuttā. Sattalokassa diṭṭhadhammikasamparāyikā atthā lokatthāti ayaṃ viseso.
ઇદાનિ તાસં ચરિયાનં ભૂમિં દસ્સેન્તો ચતૂસુ ઇરિયાપથેસૂતિઆદિમાહ. સતિપટ્ઠાનેસૂતિ આરમ્મણસતિપટ્ઠાનેસુ. સતિપટ્ઠાનેસુપિ વુચ્ચમાનેસુ સતિતો અનઞ્ઞાનિ વોહારવસેન અઞ્ઞાનિ વિય કત્વા વુત્તં. અરિયસચ્ચેસૂતિ પુબ્બભાગલોકિયસચ્ચઞાણેન વિસું વિસું સચ્ચપરિગ્ગહવસેન વુત્તં. અરિયમગ્ગેસુ સામઞ્ઞફલેસૂતિ ચ વોહારવસેનેવ વુત્તં. પદેસેતિ લોકત્થચરિયાય એકદેસે. નિપ્પદેસતો હિ લોકત્થચરિયં બુદ્ધા એવ કરોન્તિ. પુન તા એવ ચરિયાયો કારકપુગ્ગલવસેન દસ્સેન્તો પણિધિસમ્પન્નાનન્તિઆદિમાહ. તત્થ પણિધિસમ્પન્ના નામ ઇરિયાપથાનં સન્તત્તા ઇરિયાપથગુત્તિયા સમ્પન્ના અકમ્પિતઇરિયાપથા ભિક્ખુભાવાનુરૂપેન સન્તેન ઇરિયાપથેન સમ્પન્ના. ઇન્દ્રિયેસુ ગુત્તદ્વારાનન્તિ ચક્ખાદીસુ છસુ ઇન્દ્રિયેસુ અત્તનો અત્તનો વિસયે પવત્તએકેકદ્વારવસેન ગુત્તં દ્વારં એતેસન્તિ ગુત્તદ્વારા. તેસં ગુત્તદ્વારાનં. દ્વારન્તિ ચેત્થ ઉપ્પત્તિદ્વારવસેન ચક્ખાદયો એવ. અપ્પમાદવિહારીનન્તિ સીલાદીસુ અપ્પમાદવિહારવતં. અધિચિત્તમનુયુત્તાનન્તિ વિપસ્સનાય પાદકભાવેન અધિચિત્તસઙ્ખાતં સમાધિમનુયુત્તાનં. બુદ્ધિસમ્પન્નાનન્તિ નામરૂપવવત્થાનં આદિં કત્વા યાવ ગોત્રભુ, તાવ પવત્તેન ઞાણેન સમ્પન્નાનં. સમ્માપટિપન્નાનન્તિ ચતુમગ્ગક્ખણે. અધિગતફલાનન્તિ ચતુફલક્ખણે.
Idāni tāsaṃ cariyānaṃ bhūmiṃ dassento catūsu iriyāpathesūtiādimāha. Satipaṭṭhānesūti ārammaṇasatipaṭṭhānesu. Satipaṭṭhānesupi vuccamānesu satito anaññāni vohāravasena aññāni viya katvā vuttaṃ. Ariyasaccesūti pubbabhāgalokiyasaccañāṇena visuṃ visuṃ saccapariggahavasena vuttaṃ. Ariyamaggesu sāmaññaphalesūti ca vohāravaseneva vuttaṃ. Padeseti lokatthacariyāya ekadese. Nippadesato hi lokatthacariyaṃ buddhā eva karonti. Puna tā eva cariyāyo kārakapuggalavasena dassento paṇidhisampannānantiādimāha. Tattha paṇidhisampannā nāma iriyāpathānaṃ santattā iriyāpathaguttiyā sampannā akampitairiyāpathā bhikkhubhāvānurūpena santena iriyāpathena sampannā. Indriyesu guttadvārānanti cakkhādīsu chasu indriyesu attano attano visaye pavattaekekadvāravasena guttaṃ dvāraṃ etesanti guttadvārā. Tesaṃ guttadvārānaṃ. Dvāranti cettha uppattidvāravasena cakkhādayo eva. Appamādavihārīnanti sīlādīsu appamādavihāravataṃ. Adhicittamanuyuttānanti vipassanāya pādakabhāvena adhicittasaṅkhātaṃ samādhimanuyuttānaṃ. Buddhisampannānanti nāmarūpavavatthānaṃ ādiṃ katvā yāva gotrabhu, tāva pavattena ñāṇena sampannānaṃ. Sammāpaṭipannānanti catumaggakkhaṇe. Adhigataphalānanti catuphalakkhaṇe.
અધિમુચ્ચન્તોતિ અધિમોક્ખં કરોન્તો. સદ્ધાય ચરતીતિ સદ્ધાવસેન પવત્તતિ. પગ્ગણ્હન્તોતિ ચતુસમ્મપ્પધાનવીરિયેન પદહન્તો. ઉપટ્ઠાપેન્તોતિ સતિયા આરમ્મણં ઉપટ્ઠાપેન્તો. અવિક્ખેપં કરોન્તોતિ સમાધિવસેન વિક્ખેપં અકરોન્તો. પજાનન્તોતિ ચતુસચ્ચપજાનનપઞ્ઞાય પકારેન જાનન્તો. વિજાનન્તોતિ ઇન્દ્રિયસમ્પયુત્તજવનપુબ્બઙ્ગમેન આવજ્જનવિઞ્ઞાણેન આરમ્મણં વિજાનન્તો. વિઞ્ઞાણચરિયાયાતિ આવજ્જનવિઞ્ઞાણચરિયવસેન. એવં પટિપન્નસ્સાતિ સહજવનાય ઇન્દ્રિયચરિયાય પટિપન્નસ્સ. કુસલા ધમ્મા આયાપેન્તીતિ સમથવિપસ્સનાવસેન પવત્તા કુસલા ધમ્મા ભુસં યાપેન્તિ, પવત્તન્તીતિ અત્થો. આયતનચરિયાયાતિ કુસલાનં ધમ્માનં ભુસં યતનચરિયાય, ઘટનચરિયાય પવત્તનચરિયાયાતિ વુત્તં હોતિ. વિસેસમધિગચ્છતીતિ વિક્ખમ્ભનતદઙ્ગસમુચ્છેદપટિપ્પસ્સદ્ધિવસેન વિસેસં અધિગચ્છતિ. દસ્સનચરિયાદયો વુત્તત્થાયેવ.
Adhimuccantoti adhimokkhaṃ karonto. Saddhāya caratīti saddhāvasena pavattati. Paggaṇhantoti catusammappadhānavīriyena padahanto. Upaṭṭhāpentoti satiyā ārammaṇaṃ upaṭṭhāpento. Avikkhepaṃ karontoti samādhivasena vikkhepaṃ akaronto. Pajānantoti catusaccapajānanapaññāya pakārena jānanto. Vijānantoti indriyasampayuttajavanapubbaṅgamena āvajjanaviññāṇena ārammaṇaṃ vijānanto. Viññāṇacariyāyāti āvajjanaviññāṇacariyavasena. Evaṃ paṭipannassāti sahajavanāya indriyacariyāya paṭipannassa. Kusalā dhammā āyāpentīti samathavipassanāvasena pavattā kusalā dhammā bhusaṃ yāpenti, pavattantīti attho. Āyatanacariyāyāti kusalānaṃ dhammānaṃ bhusaṃ yatanacariyāya, ghaṭanacariyāya pavattanacariyāyāti vuttaṃ hoti. Visesamadhigacchatīti vikkhambhanatadaṅgasamucchedapaṭippassaddhivasena visesaṃ adhigacchati. Dassanacariyādayo vuttatthāyeva.
સદ્ધાય વિહરતીતિઆદીસુ સદ્ધાદિસમઙ્ગિસ્સ ઇરિયાપથવિહારો દટ્ઠબ્બો. અનુબુદ્ધોતિ અનુમાનબુદ્ધિયા. પટિવિદ્ધોતિ પચ્ચક્ખબુદ્ધિયા. યસ્મા અધિમોક્ખટ્ઠાદીસુ અનુબુદ્ધેસુ પટિવિદ્ધેસુ ચ ચારો ચ વિહારો ચ અનુબુદ્ધો હોતિ પટિવિદ્ધો, તસ્મા અનુબોધપટિવેધેસુ અધિમોક્ખટ્ઠાદયો ચ નિદ્દિટ્ઠા.
Saddhāya viharatītiādīsu saddhādisamaṅgissa iriyāpathavihāro daṭṭhabbo. Anubuddhoti anumānabuddhiyā. Paṭividdhoti paccakkhabuddhiyā. Yasmā adhimokkhaṭṭhādīsu anubuddhesu paṭividdhesu ca cāro ca vihāro ca anubuddho hoti paṭividdho, tasmā anubodhapaṭivedhesu adhimokkhaṭṭhādayo ca niddiṭṭhā.
એવં સદ્ધાય ચરન્તન્તિઆદીસુ એવન્તિ વુત્તપ્પકારં નિદ્દિસન્તો યથાસદ્દસ્સ અત્થં નિદ્દિસતિ. વિઞ્ઞૂતિઆદીસુપિ યથાસભાવં જાનન્તીતિ વિઞ્ઞૂ. વિઞ્ઞાતં સભાવં વિભાવેન્તિ પાકટં કરોન્તીતિ વિભાવી. અસનિ વિય સિલુચ્ચયે કિલેસે મેધતિ હિંસતીતિ મેધા, ખિપ્પં ગહણધારણટ્ઠેન વા મેધા, મેધા એતેસં અત્થીતિ મેધાવી. ઞાણગતિયા પણ્ડન્તિ ગચ્છન્તિ પવત્તન્તીતિ પણ્ડિતા. બુદ્ધિસમ્પદાય સમન્નાગતત્તા બુદ્ધિસમ્પન્ના. સહ બ્રહ્મં ચરિયં ઉત્તમં પટિપદં ચરન્તીતિ સબ્રહ્મચારિનો. અપલોકનકમ્માદિચતુબ્બિધં કમ્મં એકતો કરણવસેન એકં કમ્મં. તથા પઞ્ચવિધો પાતિમોક્ખુદ્દેસો એકુદ્દેસો. સમા સિક્ખા એતેસન્તિ સમસિક્ખા, સમસિક્ખાનં ભાવો સમસિક્ખતા. સમસિક્ખાતાતિપિ પઠન્તિ. યેસં એકં કમ્મં એકો ઉદ્દેસો સમસિક્ખતા, તે સબ્રહ્મચારીતિ વુત્તં હોતિ. ‘‘ઝાનાની’’તિ વત્તબ્બે ઝાનાતિ લિઙ્ગવિપલ્લાસો કતો. વિમોક્ખાતિ તયો વા અટ્ઠ વા વિમોક્ખા. સમાધીતિ સવિતક્કસવિચારઅવિતક્કવિચારમત્તઅવિતક્કાવિચારા તયો સમાધી. સમાપત્તિયોતિ સુઞ્ઞતાનિમિત્તાપ્પણિહિતા. અભિઞ્ઞાયોતિ છ અભિઞ્ઞા.
Evaṃ saddhāya carantantiādīsu evanti vuttappakāraṃ niddisanto yathāsaddassa atthaṃ niddisati. Viññūtiādīsupi yathāsabhāvaṃ jānantīti viññū. Viññātaṃ sabhāvaṃ vibhāventi pākaṭaṃ karontīti vibhāvī. Asani viya siluccaye kilese medhati hiṃsatīti medhā, khippaṃ gahaṇadhāraṇaṭṭhena vā medhā, medhā etesaṃ atthīti medhāvī. Ñāṇagatiyā paṇḍanti gacchanti pavattantīti paṇḍitā. Buddhisampadāya samannāgatattā buddhisampannā. Saha brahmaṃ cariyaṃ uttamaṃ paṭipadaṃ carantīti sabrahmacārino. Apalokanakammādicatubbidhaṃ kammaṃ ekato karaṇavasena ekaṃ kammaṃ. Tathā pañcavidho pātimokkhuddeso ekuddeso. Samā sikkhā etesanti samasikkhā, samasikkhānaṃ bhāvo samasikkhatā. Samasikkhātātipi paṭhanti. Yesaṃ ekaṃ kammaṃ eko uddeso samasikkhatā, te sabrahmacārīti vuttaṃ hoti. ‘‘Jhānānī’’ti vattabbe jhānāti liṅgavipallāso kato. Vimokkhāti tayo vā aṭṭha vā vimokkhā. Samādhīti savitakkasavicāraavitakkavicāramattaavitakkāvicārā tayo samādhī. Samāpattiyoti suññatānimittāppaṇihitā. Abhiññāyoti cha abhiññā.
એકો અંસો ભાગો, ન દુતિયોતિ એકંસો, એકંસસ્સ અત્થસ્સ વચનં એકંસવચનં. એવં સેસેસુપિ યોજના કાતબ્બા. વિસેસતો પન સમં, સમન્તા વા સેતિ પવત્તતીતિ સંસયો, નત્થેત્થ સંસયોતિ નિસ્સંસયો. એકસ્મિંયેવ અનિચ્છયતા હુત્વા ઇતરમ્પિ કઙ્ખતીતિ કઙ્ખા, નત્થેત્થ કઙ્ખાતિ નિક્કઙ્ખો. દ્વિધા ભાવો દ્વેજ્ઝં, નત્થેત્થ દ્વેજ્ઝન્તિ અદ્વેજ્ઝો. દ્વિધા એલયતિ કમ્પેતીતિ દ્વેળ્હકં, નત્થેત્થ દ્વેળ્હકન્તિ અદ્વેળ્હકો. નિયોગેન નિયમેન વચનં નિયોગવચનં. નિય્યોગવચનન્તિપિ પઠન્તિ. અપણ્ણકસ્સ અવિરદ્ધસ્સ નિય્યાનિકસ્સ અત્થસ્સ વચનં અપણ્ણકવચનં. અવત્થાપનવચનન્તિ નિચ્છયવચનં. સબ્બમ્પિ હેતં વિચિકિચ્છાભાવસ્સ વેવચનં. પિયસ્સ અત્થસ્સ સબ્ભાવતો વચનં, પિયમેવાતિ પિયવચનં. તથા ગરુવચનં. સહ ગારવેન ગરુભાવેન સગારવં. પતિસ્સયનં પતિસ્સયો પરં ગરું કત્વા નિસ્સયનં અપસ્સયનન્તિ અત્થો. પતિસ્સવનં વા પતિસ્સવો, નિવાતવુત્તિતાય પરવચનસવનન્તિ અત્થો. ઉભયથાપિ પરજેટ્ઠકભાવસ્સેતં નામં. સહ ગારવેન વત્તતીતિ સગારવં. સહ પતિસ્સયેન, પતિસ્સવેન વા વત્તતીતિ સપ્પતિસ્સયં. ‘‘સપ્પતિસ્સવ’’ન્તિ વા વત્તબ્બે ય-કારં, વ-કારં વા લોપં કત્વા ‘‘સપ્પતિસ્સ’’ન્તિ વુત્તં. અધિકં વિસિટ્ઠં વચનં અધિવચનં, સગારવઞ્ચ તં સપ્પતિસ્સઞ્ચાતિ સગારવસપ્પતિસ્સં, સગારવસપ્પતિસ્સં અધિવચનં સગારવસપ્પતિસ્સાધિવચનં. ઉભયત્થાપિ વેવચનવિકપ્પનાનત્તવસેન પુનપ્પુનં એતન્તિ વુત્તં. પત્તો વા પાપુણિસ્સતિ વાતિ ઝાનાદીનિયેવાતિ.
Eko aṃso bhāgo, na dutiyoti ekaṃso, ekaṃsassa atthassa vacanaṃ ekaṃsavacanaṃ. Evaṃ sesesupi yojanā kātabbā. Visesato pana samaṃ, samantā vā seti pavattatīti saṃsayo, natthettha saṃsayoti nissaṃsayo. Ekasmiṃyeva anicchayatā hutvā itarampi kaṅkhatīti kaṅkhā, natthettha kaṅkhāti nikkaṅkho. Dvidhā bhāvo dvejjhaṃ, natthettha dvejjhanti advejjho. Dvidhā elayati kampetīti dveḷhakaṃ, natthettha dveḷhakanti adveḷhako. Niyogena niyamena vacanaṃ niyogavacanaṃ. Niyyogavacanantipi paṭhanti. Apaṇṇakassa aviraddhassa niyyānikassa atthassa vacanaṃ apaṇṇakavacanaṃ. Avatthāpanavacananti nicchayavacanaṃ. Sabbampi hetaṃ vicikicchābhāvassa vevacanaṃ. Piyassa atthassa sabbhāvato vacanaṃ, piyamevāti piyavacanaṃ. Tathā garuvacanaṃ. Saha gāravena garubhāvena sagāravaṃ. Patissayanaṃ patissayo paraṃ garuṃ katvā nissayanaṃ apassayananti attho. Patissavanaṃ vā patissavo, nivātavuttitāya paravacanasavananti attho. Ubhayathāpi parajeṭṭhakabhāvassetaṃ nāmaṃ. Saha gāravena vattatīti sagāravaṃ. Saha patissayena, patissavena vā vattatīti sappatissayaṃ. ‘‘Sappatissava’’nti vā vattabbe ya-kāraṃ, va-kāraṃ vā lopaṃ katvā ‘‘sappatissa’’nti vuttaṃ. Adhikaṃ visiṭṭhaṃ vacanaṃ adhivacanaṃ, sagāravañca taṃ sappatissañcāti sagāravasappatissaṃ, sagāravasappatissaṃ adhivacanaṃ sagāravasappatissādhivacanaṃ. Ubhayatthāpi vevacanavikappanānattavasena punappunaṃ etanti vuttaṃ. Patto vā pāpuṇissati vāti jhānādīniyevāti.
તતિયસુત્તન્તનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Tatiyasuttantaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / પટિસમ્ભિદામગ્ગપાળિ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ૩. તતિયસુત્તન્તનિદ્દેસો • 3. Tatiyasuttantaniddeso