| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પાચિત્યાદિયોજનાપાળિ • Pācityādiyojanāpāḷi |
ઉપાલિપઞ્હાકથા
Upālipañhākathā
૩૫૧. એકતોતિ એત્થ તોપચ્ચયસ્સ સત્તમ્યત્થે પવત્તભાવં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ધમ્મવાદીપક્ખે’’તિ. ‘‘અનુનયન્તો’’તિ ઇમિના અનુસ્સાવેતીતિ એત્થ અનુસદ્દસ્સ અત્થં દસ્સેતિ. અનુનયન્તોતિ પુનપ્પુનં નયન્તો. સાવનાકારં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ન તુમ્હાકંયેવા’’તિઆદિ. અયં અધમ્મો વા અયં અવિનયો વા ઇદં અસત્થુસાસનં વા યદિ ભવેય્યાતિ યોજના. ‘‘બોધેતી’’તિ ઇમિના સાવેતીતિ એત્થ સુધાતુયા અત્થં દસ્સેતિ. ‘‘અનુસ્સાવેત્વા’’તિ ઇમિના ‘‘અનુસ્સાવેતિ, સલાકં ગાહેતી’’તિ એત્થ અનુસ્સાવનકિરિયા પુબ્બભાગે પવત્તા, સલાકગ્ગાહકિરિયા પચ્છાભાગેતિ દસ્સેતિ.
351.Ekatoti ettha topaccayassa sattamyatthe pavattabhāvaṃ dassento āha ‘‘dhammavādīpakkhe’’ti. ‘‘Anunayanto’’ti iminā anussāvetīti ettha anusaddassa atthaṃ dasseti. Anunayantoti punappunaṃ nayanto. Sāvanākāraṃ dassento āha ‘‘na tumhākaṃyevā’’tiādi. Ayaṃ adhammo vā ayaṃ avinayo vā idaṃ asatthusāsanaṃ vā yadi bhaveyyāti yojanā. ‘‘Bodhetī’’ti iminā sāvetīti ettha sudhātuyā atthaṃ dasseti. ‘‘Anussāvetvā’’ti iminā ‘‘anussāveti, salākaṃ gāhetī’’ti ettha anussāvanakiriyā pubbabhāge pavattā, salākaggāhakiriyā pacchābhāgeti dasseti.
એત્તાવતાતિ એત્તકેન અનુસ્સાવનસલાકગ્ગાહમત્તેન. ન પન સઙ્ઘો ભિન્નો હોતિ, અનુસ્સાવેત્વા સલાકં ગાહેત્વા આવેણિકં સઙ્ઘકમ્મે કતેયેવ સઙ્ઘો ભિન્નો હોતીતિ અધિપ્પાયો.
Ettāvatāti ettakena anussāvanasalākaggāhamattena. Na pana saṅgho bhinno hoti, anussāvetvā salākaṃ gāhetvā āveṇikaṃ saṅghakamme kateyeva saṅgho bhinno hotīti adhippāyo.
એત્થ ઠત્વા કસ્સચિ ચોદકસ્સ અનુયોગો સિયાતિ યોજના. કિન્તિ સિયાતિ આહ ‘‘એવં દેવદત્તો’’તિઆદિ. તત્થ એવન્તિ પકતત્તે સઙ્ઘે ભિન્દે સતીતિ અત્થો. કથન્તિ કેનાકારેન. પુન કથન્તિ કસ્મા કારણા. રઞ્ઞોતિ અજાતસત્તુરઞ્ઞો, કારિતકમ્મં. ‘‘ઘાતાપિતત્તા’’તિ બિમ્બિસારરાજાનં ઘાતાપિતત્તા. તત્થાતિ ‘‘ભિક્ખુ ખો ઉપાલી’’તિઆદિવચને, ઠત્વા પરિહારં વદામાતિ યોજના. વિરદ્ધત્તાતિ વિરાધિતત્તા. તમત્થં વિત્થારેન્તો આહ ‘‘તેન હી’’તિઆદિ. તત્થ તેન હીતિ ઉય્યોજનત્થે નિપાતો. એવઞ્હીતિ એવમેવ. તસ્સાતિ દેવદત્તસ્સ. કુમારો પનાતિ અજાતસત્તુકુમારો પન, કતમત્તેયેવ ન વુત્તાતિ સમ્બન્ધો. તસ્સાતિ દેવદત્તસ્સ. તસ્માતિ યસ્મા સઙ્ઘભેદતો પુબ્બે રુહિતુપ્પાદકમ્મં કરોન્તસ્સાપિ પચ્છા અભબ્બભાવો રોપિતો, તસ્મા.
Ettha ṭhatvā kassaci codakassa anuyogo siyāti yojanā. Kinti siyāti āha ‘‘evaṃ devadatto’’tiādi. Tattha evanti pakatatte saṅghe bhinde satīti attho. Kathanti kenākārena. Puna kathanti kasmā kāraṇā. Raññoti ajātasatturañño, kāritakammaṃ. ‘‘Ghātāpitattā’’ti bimbisārarājānaṃ ghātāpitattā. Tatthāti ‘‘bhikkhu kho upālī’’tiādivacane, ṭhatvā parihāraṃ vadāmāti yojanā. Viraddhattāti virādhitattā. Tamatthaṃ vitthārento āha ‘‘tena hī’’tiādi. Tattha tena hīti uyyojanatthe nipāto. Evañhīti evameva. Tassāti devadattassa. Kumāro panāti ajātasattukumāro pana, katamatteyeva na vuttāti sambandho. Tassāti devadattassa. Tasmāti yasmā saṅghabhedato pubbe ruhituppādakammaṃ karontassāpi pacchā abhabbabhāvo ropito, tasmā.
ભેદકરવત્થૂસુ એવં વિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ યોજના. ધમ્માધમ્માદીનં સુત્તન્તવિનયપરિયાયેન વિસેસં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સુત્તન્તપરિયાયેના’’તિઆદિ. તત્થ સુત્તન્તપરિયાયેનાતિ સુત્તન્તદેસનાય, સુત્તન્તદેસનાનયતોતિ વુત્તં હોતિ. તથાતિ તતો અઞ્ઞથા.
Bhedakaravatthūsu evaṃ vinicchayo veditabboti yojanā. Dhammādhammādīnaṃ suttantavinayapariyāyena visesaṃ dassento āha ‘‘suttantapariyāyenā’’tiādi. Tattha suttantapariyāyenāti suttantadesanāya, suttantadesanānayatoti vuttaṃ hoti. Tathāti tato aññathā.
તત્થાતિ દ્વીસુ ધમ્માધમ્મેસુ. એવં અમ્હાકન્તિ એવં કરિયમાને અમ્હાકં. એવં સુત્તન્તપરિયાયેન ધમ્માધમ્માનં વિસેસં દસ્સેત્વા ઇદાનિ વિનયપરિયાયેન તેસં તં દસ્સેન્તો આહ ‘‘વિનયપરિયાયેન પના’’તિઆદિ. ભૂતેન વત્થુના કાતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. એવં ‘‘અભૂતેન વત્થુના’’તિ એત્થાપિ.
Tatthāti dvīsu dhammādhammesu. Evaṃ amhākanti evaṃ kariyamāne amhākaṃ. Evaṃ suttantapariyāyena dhammādhammānaṃ visesaṃ dassetvā idāni vinayapariyāyena tesaṃ taṃ dassento āha ‘‘vinayapariyāyena panā’’tiādi. Bhūtena vatthunā kātabbanti sambandho. Evaṃ ‘‘abhūtena vatthunā’’ti etthāpi.
એવં દ્વિન્નં પરિયાયાનં વસેન ધમ્માધમ્મદુકસ્સ વિસેસં દસ્સેત્વા ઇદાનિ વિનયાવિનયદુકસ્સ વિસેસં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સુત્તન્તપરિયાયેના’’તિઆદિ . તત્થ સુત્તન્તનયેન રાગાદયો વિનેતીતિ વિનયો, વિનયનયેન કાયં વાચં વિનેતીતિ વિનયોતિ વચનત્થો કાતબ્બો.
Evaṃ dvinnaṃ pariyāyānaṃ vasena dhammādhammadukassa visesaṃ dassetvā idāni vinayāvinayadukassa visesaṃ dassento āha ‘‘suttantapariyāyenā’’tiādi . Tattha suttantanayena rāgādayo vinetīti vinayo, vinayanayena kāyaṃ vācaṃ vinetīti vinayoti vacanattho kātabbo.
એવં દ્વિન્નં પરિયાયાનં વસેન વિનયાવિનયદુકસ્સ વિસેસં દસ્સેત્વા ઇદાનિ ભાસિતાભાસિતદુકસ્સ વિસેસં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સુત્તન્તપરિયાયેન ચત્તારો સતિપટ્ઠાના’’તિઆદિ. તત્થ ‘‘અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો’’તિ ઇદં વચનં તથાગતેન ભાસિતં લપિતન્તિ યોજના.
Evaṃ dvinnaṃ pariyāyānaṃ vasena vinayāvinayadukassa visesaṃ dassetvā idāni bhāsitābhāsitadukassa visesaṃ dassento āha ‘‘suttantapariyāyena cattāro satipaṭṭhānā’’tiādi. Tattha ‘‘aṭṭhaṅgiko maggo’’ti idaṃ vacanaṃ tathāgatena bhāsitaṃ lapitanti yojanā.
એવં દ્વિન્નં પરિયાયાનં વસેન ભાસિતાભાસિતદુકસ્સ વિસેસં દસ્સેત્વા ઇદાનિ આચિણ્ણાનાચિણ્ણદુકસ્સ વિસેસં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સુત્તન્તપરિયાયેન દેવસિક’’ન્તિઆદિ. તત્થ ‘‘દેવસિક’’ન્તિ પદં ‘‘સમાપજ્જનં, વોલોકન’’ન્તિ તીસુયેવ પદેસુ યોજેતબ્બં. અટ્ઠુપ્પત્તિવસેનાતિ કારણુપ્પત્તિવસેન. કારણઞ્હિ અરતિ ફલં એતસ્માતિ અત્થોતિ વુચ્ચતિ, અત્થસ્સ ઉપ્પત્તિ અત્થુપ્પત્તિ, સાયેવ અટ્ઠુપ્પત્તિ ત્થકારસ્સ ટ્ઠકારં કત્વા, અટ્ઠુપ્પત્તિયા વસો અટ્ઠુપ્પત્તિવસો, તેન. ઇદં પદં ‘‘સુત્તન્તદેસના જાતકકથા’’તિ દ્વીહિપિ પદેહિ યોજેતબ્બં. ઇદન્તિ ફલસમાપત્તિસમાપજ્જનાદિ. આચિણ્ણન્તિ આ બન્ધિતં, પુનપ્પુનં વા ઉપચિતં વડ્ઢિતં, પગુણં વા. ચારિયપક્કમનન્તિ ચારિયત્થં પક્કમનં.
Evaṃ dvinnaṃ pariyāyānaṃ vasena bhāsitābhāsitadukassa visesaṃ dassetvā idāni āciṇṇānāciṇṇadukassa visesaṃ dassento āha ‘‘suttantapariyāyena devasika’’ntiādi. Tattha ‘‘devasika’’nti padaṃ ‘‘samāpajjanaṃ, volokana’’nti tīsuyeva padesu yojetabbaṃ. Aṭṭhuppattivasenāti kāraṇuppattivasena. Kāraṇañhi arati phalaṃ etasmāti atthoti vuccati, atthassa uppatti atthuppatti, sāyeva aṭṭhuppatti tthakārassa ṭṭhakāraṃ katvā, aṭṭhuppattiyā vaso aṭṭhuppattivaso, tena. Idaṃ padaṃ ‘‘suttantadesanā jātakakathā’’ti dvīhipi padehi yojetabbaṃ. Idanti phalasamāpattisamāpajjanādi. Āciṇṇanti ā bandhitaṃ, punappunaṃ vā upacitaṃ vaḍḍhitaṃ, paguṇaṃ vā. Cāriyapakkamananti cāriyatthaṃ pakkamanaṃ.
એવં દ્વિન્નં પરિયાયાનં વસેન આચિણ્ણાનાચિણ્ણદુકસ્સ વિસેસં દસ્સેત્વા ઇદાનિ પઞ્ઞત્તદુકસ્સ વિસેસં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સુત્તન્તપરિયાયેન ચત્તારો સતિપટ્ઠાના’’તિઆદિ. તં ભાસિતાભાસિતદુકસદિસમેવ. એવં દ્વિન્નં સુત્તન્તવિનયપરિયાયાનં વસેન પઞ્ચન્નં દુકાનં વિસેસો દસ્સિતો.
Evaṃ dvinnaṃ pariyāyānaṃ vasena āciṇṇānāciṇṇadukassa visesaṃ dassetvā idāni paññattadukassa visesaṃ dassento āha ‘‘suttantapariyāyena cattāro satipaṭṭhānā’’tiādi. Taṃ bhāsitābhāsitadukasadisameva. Evaṃ dvinnaṃ suttantavinayapariyāyānaṃ vasena pañcannaṃ dukānaṃ viseso dassito.
આપત્તાનાપત્તિદુકે ‘‘ન મોચનાધિપ્પાયસ્સા’’તિ પાઠસ્સ અનન્તરે પચ્છિમવાક્યે ઠિતો આદિસદ્દો આનેતબ્બો. ઇતિ આદિના નયેનાતિ હિ અત્થો. તત્થ તત્થાતિ તસ્મિં તસ્મિં સિક્ખાપદે. ઇદં પદં પચ્છિમવાક્યેપિ અનુવત્તેતબ્બં.
Āpattānāpattiduke ‘‘na mocanādhippāyassā’’ti pāṭhassa anantare pacchimavākye ṭhito ādisaddo ānetabbo. Iti ādinā nayenāti hi attho. Tattha tatthāti tasmiṃ tasmiṃ sikkhāpade. Idaṃ padaṃ pacchimavākyepi anuvattetabbaṃ.
લહુકગરુકદુકે પઞ્ચાપત્તિક્ખન્ધાતિ થુલ્લચ્ચયપાચિત્તિયપાટિદેસનીયદુક્કટદુબ્ભાસિતવસેન પઞ્ચ આપત્તિરાસયો. દ્વે આપત્તિક્ખન્ધાતિ પારાજિકસઙ્ઘાદિસેસવસેન દ્વે આપત્તિરાસયો.
Lahukagarukaduke pañcāpattikkhandhāti thullaccayapācittiyapāṭidesanīyadukkaṭadubbhāsitavasena pañca āpattirāsayo. Dve āpattikkhandhāti pārājikasaṅghādisesavasena dve āpattirāsayo.
સાવસેસાનાવસેસદુકે છ આપત્તિક્ખન્ધાતિ પારાજિકાપત્તિતો અવસેસા છ આપત્તિરાસયો.
Sāvasesānāvasesaduke cha āpattikkhandhāti pārājikāpattito avasesā cha āpattirāsayo.
દુટ્ઠુલ્લાદુટ્ઠુલ્લદુકે લહુકગરુકદુકસદિસમેવ. અયં પન વિસેસો – ગરુકાપત્તિ દુટ્ઠુલ્લા નામ , લહુકાપત્તિ અદુટ્ઠુલ્લા નામાતિ એવં વિનયપરિયાયવસેનેવ ચતુન્નં દુકાનં વિસેસો દસ્સિતો.
Duṭṭhullāduṭṭhulladuke lahukagarukadukasadisameva. Ayaṃ pana viseso – garukāpatti duṭṭhullā nāma , lahukāpatti aduṭṭhullā nāmāti evaṃ vinayapariyāyavaseneva catunnaṃ dukānaṃ viseso dassito.
એત્થાતિ ‘‘અધમ્મં ધમ્મોતિ દીપેન્તી’’તિઆદિવચને. ચતુન્નં સઙ્ઘકમ્માનન્તિ અપલોકનાદિવસેન ચતુન્નં સઙ્ઘકમ્માનં. કરોન્તેહિ હેતુભૂતેહિ, હેત્વત્થે ચેતં કરણવચનં.
Etthāti ‘‘adhammaṃ dhammoti dīpentī’’tiādivacane. Catunnaṃ saṅghakammānanti apalokanādivasena catunnaṃ saṅghakammānaṃ. Karontehi hetubhūtehi, hetvatthe cetaṃ karaṇavacanaṃ.
તત્થાતિ ‘‘તે ઇમેહી’’તિઆદિવચને. અપકસ્સન્તીતિ એત્થ કસધાતુસ્સ ગત્યત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘પરિસં આકડ્ઢન્તી’’તિ. વિજટેન્તીતિ વિજટં કરોન્તિ, વિસું કરોન્તીતિ અત્થો. એકમન્તં ઉસ્સાદેન્તીતિ એકસ્મિં અન્તે ઉસ્સદં કરોન્તિ. અવપકસ્સન્તીતિ એત્થ દ્વિન્નં ઉપસગ્ગાનં વસેન અતિવિયત્થો દટ્ઠબ્બોતિ આહ ‘‘અતિ વિય આકડ્ઢન્તી’’તિ. અતિવિયત્થં આવિકરોન્તો આહ ‘‘યથા વિસંસટ્ઠાવ હોન્તિ, એવં કરોન્તી’’તિ. યથાતિ યેનાકારેન કરિયમાનેતિ સમ્બન્ધો. ‘‘વિસુ’’ન્તિ ઇમિના આવેણિસદ્દો ‘‘વિસુ’’ન્તિઅત્થવાચકો અનિપ્ફન્નપાટિપદિકોતિ દસ્સેતિ. વત્થૂસૂતિ ભેદકરવત્થૂસુ. ઇમં ગણ્હથાતિ ઇમં વાદં ગણ્હથ. વિસુન્તિ આવેણિં. ઇમસ્મિં ખન્ધકે વુત્તવચનં પરિવારપાળિયા સંસન્દેન્તો આહ ‘‘પરિવારે પના’’તિઆદિ. તત્થ પઞ્ચહિ આકારેહીતિ ‘‘કમ્મેન ઉદ્દેસેન વોહરન્તો અનુસ્સાવનેન સલાકગ્ગાહેના’’તિ (પરિ॰ ૪૫૮) એવં પઞ્ચહિ કારણેહિ. તસ્સાતિ પરિવારે વુત્તવચનસ્સ. ઇધાતિ ઇમસ્મિં સઙ્ઘભેદકક્ખન્ધકે, વુત્તેન ઇમિના સઙ્ઘભેદલક્ખણેનાતિ યોજના. ‘‘અત્થતો નાનાકરણં નત્થી’’તિ ઇમિના સદ્દતો નાનાકરણં અત્થીતિ દીપેતિ. અસ્સાતિ સઙ્ઘભેદલક્ખણસ્સ. તં પન નાનાકરણાભાવન્તિ યોજના. તત્થેવાતિ પરિવારે એવ. સબ્બત્થાતિ સબ્બસ્મિં સઙ્ઘભેદકક્ખન્ધકે.
Tatthāti ‘‘te imehī’’tiādivacane. Apakassantīti ettha kasadhātussa gatyatthaṃ dassento āha ‘‘parisaṃ ākaḍḍhantī’’ti. Vijaṭentīti vijaṭaṃ karonti, visuṃ karontīti attho. Ekamantaṃ ussādentīti ekasmiṃ ante ussadaṃ karonti. Avapakassantīti ettha dvinnaṃ upasaggānaṃ vasena ativiyattho daṭṭhabboti āha ‘‘ati viya ākaḍḍhantī’’ti. Ativiyatthaṃ āvikaronto āha ‘‘yathā visaṃsaṭṭhāva honti, evaṃ karontī’’ti. Yathāti yenākārena kariyamāneti sambandho. ‘‘Visu’’nti iminā āveṇisaddo ‘‘visu’’ntiatthavācako anipphannapāṭipadikoti dasseti. Vatthūsūti bhedakaravatthūsu. Imaṃ gaṇhathāti imaṃ vādaṃ gaṇhatha. Visunti āveṇiṃ. Imasmiṃ khandhake vuttavacanaṃ parivārapāḷiyā saṃsandento āha ‘‘parivāre panā’’tiādi. Tattha pañcahi ākārehīti ‘‘kammena uddesena voharanto anussāvanena salākaggāhenā’’ti (pari. 458) evaṃ pañcahi kāraṇehi. Tassāti parivāre vuttavacanassa. Idhāti imasmiṃ saṅghabhedakakkhandhake, vuttena iminā saṅghabhedalakkhaṇenāti yojanā. ‘‘Atthato nānākaraṇaṃ natthī’’ti iminā saddato nānākaraṇaṃ atthīti dīpeti. Assāti saṅghabhedalakkhaṇassa. Taṃ pana nānākaraṇābhāvanti yojanā. Tatthevāti parivāre eva. Sabbatthāti sabbasmiṃ saṅghabhedakakkhandhake.
ઇતિ સઙ્ઘભેદકક્ખન્ધકવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.
Iti saṅghabhedakakkhandhakavaṇṇanāya yojanā samattā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / વિનયપિટક • Vinayapiṭaka / ચૂળવગ્ગપાળિ • Cūḷavaggapāḷi / ઉપાલિપઞ્હા • Upālipañhā
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / વિનયપિટક (અટ્ઠકથા) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / ચૂળવગ્ગ-અટ્ઠકથા • Cūḷavagga-aṭṭhakathā / ઉપાલિપઞ્હાકથા • Upālipañhākathā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / સારત્થદીપની-ટીકા • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ઉપાલિપઞ્હકથાવણ્ણના • Upālipañhakathāvaṇṇanā
