| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સારત્થદીપની-ટીકા • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
ઉપનિધિકથાવણ્ણના
Upanidhikathāvaṇṇanā
૧૧૨. ઉપનિધિકથાયં ‘‘સઙ્ગોપનત્થાય અત્તનો હત્થે નિક્ખિત્તસ્સ ભણ્ડસ્સ ગુત્તટ્ઠાને પટિસામનપયોગં વિના અઞ્ઞસ્મિં પયોગે અકતેપિ રજ્જસઙ્ખોભાદિકાલે ‘ન દાનિ તસ્સ દસ્સામિ, ન મય્હં દાનિ દસ્સતી’તિ ઉભોહિપિ સકસકટ્ઠાને નિસીદિત્વા ધુરનિક્ખેપે કતે પારાજિકમેવ પટિસામનપયોગસ્સ કતત્તા’’તિ વદન્તિ. અત્તનો હત્થે નિક્ખિત્તત્તાતિ એત્થ અત્તનો હત્થે સઙ્ગોપનત્થાય નિક્ખિત્તકાલતો પટ્ઠાય તપ્પટિબદ્ધત્તા આરક્ખાય ભણ્ડસામિકટ્ઠાને ઠિતત્તા ઠાનસ્સ ચ તદાયત્તતાય ઠાનાચાવનસ્સ અલબ્ભનતો નત્થિ અવહારોતિ અધિપ્પાયો.
112. Upanidhikathāyaṃ ‘‘saṅgopanatthāya attano hatthe nikkhittassa bhaṇḍassa guttaṭṭhāne paṭisāmanapayogaṃ vinā aññasmiṃ payoge akatepi rajjasaṅkhobhādikāle ‘na dāni tassa dassāmi, na mayhaṃ dāni dassatī’ti ubhohipi sakasakaṭṭhāne nisīditvā dhuranikkhepe kate pārājikameva paṭisāmanapayogassa katattā’’ti vadanti. Attano hatthe nikkhittattāti ettha attano hatthe saṅgopanatthāya nikkhittakālato paṭṭhāya tappaṭibaddhattā ārakkhāya bhaṇḍasāmikaṭṭhāne ṭhitattā ṭhānassa ca tadāyattatāya ṭhānācāvanassa alabbhanato natthi avahāroti adhippāyo.
ધમ્મં વાચાપેત્વાતિ ધમ્મં કથાપેત્વા. એસેવ નયોતિ ઉદ્ધારેયેવ પારાજિકં. કસ્મા? અઞ્ઞેહિ અસાધારણસ્સ અભિઞ્ઞાણસ્સ વુત્તત્તા. ‘‘અઞ્ઞં તાદિસમેવ ગણ્હન્તે યુજ્જતીતિ ઇદં સઞ્ઞાણં કથેન્તેનેવ ‘અસુકસ્મિં ઠાને’તિ ઓકાસસ્સ ચ નિયમિતત્તા તસ્મિં ઠાને ઠિતં પત્તં અપનેત્વા તસ્મિં ઓકાસે અઞ્ઞં તાદિસમેવ પચ્છા ઠપિતં પત્તં સન્ધાય કથિત’’ન્તિ તીસુપિ ગણ્ઠિપદેસુ વુત્તં. ચોરેન સલ્લક્ખિતપત્તસ્સ ગહણાભાવેપિ ‘‘ઇદં થેનેત્વા ગણ્હિસ્સામી’’તિ તસ્મિં ઓકાસે ઠિતે તાદિસે વત્થુમત્તે તસ્સ થેય્યચિત્તસબ્ભાવતો અઞ્ઞં તાદિસમેવ ગણ્હન્તે યુજ્જતીતિ ચોરસ્સ અવહારો દસ્સિતો. પદવારેનાતિ થેરેન નીહરિત્વા દિન્નં પત્તં ગહેત્વા ગચ્છતો ચોરસ્સ પદવારેન. તં અતાદિસમેવ ગણ્હન્તે યુજ્જતીતિ ‘‘મમાયં પત્તો ન હોતી’’તિ વા ‘‘મયા કથિતો અયં પત્તો ન હોતી’’તિ વા જાનિત્વા થેય્યચિત્તેન ગણ્હન્તસ્સ ‘‘ઇદં થેનેત્વા ગણ્હિસ્સામી’’તિ વત્થુમત્તે થેય્યચિત્તં ઉપ્પાદેત્વા ગણ્હન્તસ્સ ચ અવહારસબ્ભાવતો વુત્તં.
Dhammaṃ vācāpetvāti dhammaṃ kathāpetvā. Eseva nayoti uddhāreyeva pārājikaṃ. Kasmā? Aññehi asādhāraṇassa abhiññāṇassa vuttattā. ‘‘Aññaṃ tādisameva gaṇhante yujjatīti idaṃ saññāṇaṃ kathenteneva ‘asukasmiṃ ṭhāne’ti okāsassa ca niyamitattā tasmiṃ ṭhāne ṭhitaṃ pattaṃ apanetvā tasmiṃ okāse aññaṃ tādisameva pacchā ṭhapitaṃ pattaṃ sandhāya kathita’’nti tīsupi gaṇṭhipadesu vuttaṃ. Corena sallakkhitapattassa gahaṇābhāvepi ‘‘idaṃ thenetvā gaṇhissāmī’’ti tasmiṃ okāse ṭhite tādise vatthumatte tassa theyyacittasabbhāvato aññaṃ tādisameva gaṇhante yujjatīti corassa avahāro dassito. Padavārenāti therena nīharitvā dinnaṃ pattaṃ gahetvā gacchato corassa padavārena. Taṃ atādisameva gaṇhante yujjatīti ‘‘mamāyaṃ patto na hotī’’ti vā ‘‘mayā kathito ayaṃ patto na hotī’’ti vā jānitvā theyyacittena gaṇhantassa ‘‘idaṃ thenetvā gaṇhissāmī’’ti vatthumatte theyyacittaṃ uppādetvā gaṇhantassa ca avahārasabbhāvato vuttaṃ.
ગામદ્વારન્તિ સમણસારુપ્પં વોહારમત્તમેતં, અન્તોગામં ઇચ્ચેવ વુત્તં હોતિ. વુત્તનયેનેવ થેરસ્સ પારાજિકન્તિ થેય્યચિત્તેનેવ પરસન્તકસ્સ ગહિતત્તા ઉદ્ધારેયેવ થેરસ્સ પારાજિકં. ચોરસ્સ દુક્કટન્તિ અસુદ્ધચિત્તેન ગહિતત્તા ગહિતકાલે ચોરસ્સ દુક્કટં. વુત્તનયેનેવ ઉભિન્નમ્પિ દુક્કટન્તિ ચોરસ્સ સામિકેન દિન્નત્તા પારાજિકં નત્થિ, અસુદ્ધચિત્તેન ગહિતત્તા દુક્કટં, થેરસ્સ પન અત્તનો સન્તકેપિ અસુદ્ધચિત્તતાય દુક્કટન્તિ.
Gāmadvāranti samaṇasāruppaṃ vohāramattametaṃ, antogāmaṃ icceva vuttaṃ hoti. Vuttanayeneva therassapārājikanti theyyacitteneva parasantakassa gahitattā uddhāreyeva therassa pārājikaṃ. Corassa dukkaṭanti asuddhacittena gahitattā gahitakāle corassa dukkaṭaṃ. Vuttanayeneva ubhinnampi dukkaṭanti corassa sāmikena dinnattā pārājikaṃ natthi, asuddhacittena gahitattā dukkaṭaṃ, therassa pana attano santakepi asuddhacittatāya dukkaṭanti.
આણત્તિયા ગહિતત્તાતિ એત્થ ‘‘પત્તચીવરં ગણ્હ, અસુકં નામ ગામં ગન્ત્વા પિણ્ડાય ચરિસ્સામા’’તિ એવં થેરેન કતઆણત્તિયા વિહારસ્સ પરભાગે ઉપચારતો પટ્ઠાય યાવ તસ્સ ગામસ્સ પરતો ઉપચારો, તાવ સબ્બં ખેત્તમેવ જાતન્તિ અધિપ્પાયો. મગ્ગતો ઓક્કમ્માતિ એત્થ ઉભિન્નં સકટચક્કમગ્ગાનં અન્તરાળમ્પિ મગ્ગોયેવાતિ દટ્ઠબ્બં. અટ્ઠત્વા અનિસીદિત્વાતિ એત્થ વિહારં પવિસિત્વા સીસાદીસુ ભારં ભૂમિયં અનિક્ખિપિત્વાવ તિટ્ઠન્તો નિસીદન્તો વા વિસ્સમિત્વા થેય્યચિત્તે વૂપસન્તે પુન થેય્યચિત્તં ઉપ્પાદેત્વા ગચ્છતિ ચે, પાદુદ્ધારેન કારેતબ્બો. સચે ભૂમિયં નિક્ખિપિત્વા પુન તં ગહેત્વા ગચ્છતિ, ઉદ્ધારેન કારેતબ્બો. કસ્મા? આણાપકસ્સ આણત્તિયા યં કત્તબ્બં, તસ્સ તાવ પરિનિટ્ઠિતત્તા. કેચિ પન ‘‘પુરિમસ્મિં થેય્યચિત્તે અવૂપસન્તેપિ વુત્તનયેનેવ વિસ્સમિત્વા ગચ્છતો પાદુદ્ધારેન ઉદ્ધારેન વા કારેતબ્બો’’તિ વદન્તિ, ‘‘અસુકં નામ ગામન્તિ અનિયમેત્વા ‘અન્તોગામં પવિસિસ્સામા’તિ અવિસેસેન વુત્તે વિહારસામન્તા સબ્બોપિ ગોચરગામો ખેત્તમેવા’’તિપિ વદન્તિ. સેસન્તિ મગ્ગુક્કમનવિહારાભિમુખગમનાદિ સબ્બં. પુરિમસદિસમેવાતિ અનાણત્તિયા ગહિતેપિ સામિકસ્સ કથેત્વા ગહિતત્તા હેટ્ઠા વુત્તવિહારૂપચારાદિ સબ્બં ખેત્તમેવાતિ કત્વા વુત્તં.
Āṇattiyā gahitattāti ettha ‘‘pattacīvaraṃ gaṇha, asukaṃ nāma gāmaṃ gantvā piṇḍāya carissāmā’’ti evaṃ therena kataāṇattiyā vihārassa parabhāge upacārato paṭṭhāya yāva tassa gāmassa parato upacāro, tāva sabbaṃ khettameva jātanti adhippāyo. Maggato okkammāti ettha ubhinnaṃ sakaṭacakkamaggānaṃ antarāḷampi maggoyevāti daṭṭhabbaṃ. Aṭṭhatvā anisīditvāti ettha vihāraṃ pavisitvā sīsādīsu bhāraṃ bhūmiyaṃ anikkhipitvāva tiṭṭhanto nisīdanto vā vissamitvā theyyacitte vūpasante puna theyyacittaṃ uppādetvā gacchati ce, pāduddhārena kāretabbo. Sace bhūmiyaṃ nikkhipitvā puna taṃ gahetvā gacchati, uddhārena kāretabbo. Kasmā? Āṇāpakassa āṇattiyā yaṃ kattabbaṃ, tassa tāva pariniṭṭhitattā. Keci pana ‘‘purimasmiṃ theyyacitte avūpasantepi vuttanayeneva vissamitvā gacchato pāduddhārena uddhārena vā kāretabbo’’ti vadanti, ‘‘asukaṃ nāma gāmanti aniyametvā ‘antogāmaṃ pavisissāmā’ti avisesena vutte vihārasāmantā sabbopi gocaragāmo khettamevā’’tipi vadanti. Sesanti maggukkamanavihārābhimukhagamanādi sabbaṃ. Purimasadisamevāti anāṇattiyā gahitepi sāmikassa kathetvā gahitattā heṭṭhā vuttavihārūpacārādi sabbaṃ khettamevāti katvā vuttaṃ.
એસેવ નયોતિ ‘‘અન્તરામગ્ગે થેય્યચિત્તં ઉપ્પાદેત્વા’’તિઆદિના વુત્તનયં અતિદિસતિ. નિમિત્તે વા કતેતિ ‘‘ચીવરં મે કિલિટ્ઠં, કો નુ ખો રજિત્વા દસ્સતી’’તિઆદિના નિમિત્તે કતે. વુત્તનયેનેવાતિ અનાણત્તસ્સ થેરેન સદ્ધિં પત્તચીવરં ગહેત્વા ગમનવારે વુત્તનયેનેવ. એકપસ્સે વાતિ વિહારસ્સ મહન્તતાય અત્તાનં અદસ્સેત્વા એકસ્મિં પસ્સે વસન્તો વા. થેય્યચિત્તેન પરિભુઞ્જન્તો જીરાપેતીતિ થેય્યચિત્તે ઉપ્પન્ને ઠાનાચાવનં અકત્વા નિવત્થપારુતનીહારેનેવ પરિભુઞ્જન્તો જીરાપેતિ, ઠાના ચાવેન્તસ્સ પન થેય્યચિત્તે સતિ પારાજિકમેવ સીસે ભારં ખન્ધે કરણાદીસુ વિય. યથા તથા વા નસ્સતીતિ અગ્ગિઆદિના વા ઉપચિકાદીહિ ખાદિતં વા નસ્સતિ.
Eseva nayoti ‘‘antarāmagge theyyacittaṃ uppādetvā’’tiādinā vuttanayaṃ atidisati. Nimitte vā kateti ‘‘cīvaraṃ me kiliṭṭhaṃ, ko nu kho rajitvā dassatī’’tiādinā nimitte kate. Vuttanayenevāti anāṇattassa therena saddhiṃ pattacīvaraṃ gahetvā gamanavāre vuttanayeneva. Ekapasse vāti vihārassa mahantatāya attānaṃ adassetvā ekasmiṃ passe vasanto vā. Theyyacittena paribhuñjanto jīrāpetīti theyyacitte uppanne ṭhānācāvanaṃ akatvā nivatthapārutanīhāreneva paribhuñjanto jīrāpeti, ṭhānā cāventassa pana theyyacitte sati pārājikameva sīse bhāraṃ khandhe karaṇādīsu viya. Yathā tathā vā nassatīti aggiādinā vā upacikādīhi khāditaṃ vā nassati.
અઞ્ઞો વા કોચીતિ ઇમિના પન યેન ઠપિતં, સોપિ સઙ્ગહિતોતિ વેદિતબ્બં. તવ થૂલસાટકો લદ્ધોતિઆદિના મુસાવાદે દુક્કટં અદિન્નાદાનપયોગત્તા. ઇતરં ગણ્હતો ઉદ્ધારે પારાજિકન્તિ એત્થ ‘‘પવિસિત્વા તવ સાટકં ગણ્હાહી’’તિ ઇમિનાવ ઉપનિધિભાવતો મુત્તત્તા સામિકસ્સ ઇતરં ગણ્હતોપિ અત્તનો સાટકે આલયસ્સ સબ્ભાવતો ચ ઉદ્ધારે પારાજિકં વુત્તં. ન જાનન્તીતિ તેન વુત્તં વચનં અસુણન્તા ન જાનન્તિ. એસેવ નયોતિ એત્થ સચે જાનિત્વાપિ ચિત્તેન ન સમ્પટિચ્છન્તિ, એસેવ નયોતિ દટ્ઠબ્બં. પટિક્ખિપન્તીતિ એત્થ ચિત્તેન પટિક્ખેપોપિ સઙ્ગહિતોવાતિ વેદિતબ્બં. યાચિતા વા અયાચિતા વાતિ એત્થ યાચિતા યદિ ચિત્તેનપિ સમ્પટિચ્છન્તિ, નટ્ઠે ગીવા. અયાચિતા પન યદિપિ ચિત્તેન સમ્પટિચ્છન્તિ, નત્થિ ગીવા.
Añño vā kocīti iminā pana yena ṭhapitaṃ, sopi saṅgahitoti veditabbaṃ. Tava thūlasāṭako laddhotiādinā musāvāde dukkaṭaṃ adinnādānapayogattā. Itaraṃ gaṇhato uddhāre pārājikanti ettha ‘‘pavisitvā tava sāṭakaṃ gaṇhāhī’’ti imināva upanidhibhāvato muttattā sāmikassa itaraṃ gaṇhatopi attano sāṭake ālayassa sabbhāvato ca uddhāre pārājikaṃ vuttaṃ. Na jānantīti tena vuttaṃ vacanaṃ asuṇantā na jānanti. Eseva nayoti ettha sace jānitvāpi cittena na sampaṭicchanti, eseva nayoti daṭṭhabbaṃ. Paṭikkhipantīti ettha cittena paṭikkhepopi saṅgahitovāti veditabbaṃ. Yācitā vā ayācitā vāti ettha yācitā yadi cittenapi sampaṭicchanti, naṭṭhe gīvā. Ayācitā pana yadipi cittena sampaṭicchanti, natthi gīvā.
ગહેત્વા ઠપેતીતિ એત્થ ચાલેત્વા તસ્મિંયેવ ઠાને ઠપિતેપિ નટ્ઠે ગીવા. ઉપચારે વિજ્જમાનેતિ ભણ્ડાગારસ્સ સમીપે ઉચ્ચારપસ્સાવટ્ઠાને વિજ્જમાને. મયિ ચ મતે સઙ્ઘસ્સ ચ સેનાસને વિનટ્ઠેતિ એત્થ ‘‘કેવલં સઙ્ઘસ્સ સેનાસનં મા નસ્સીતિ ઇમિનાવ અધિપ્પાયેન વિવરિતુમ્પિ વટ્ટતિયેવા’’તિ વદન્તિ. સહાયેહિ ભવિતબ્બન્તિ તેહિપિ કિઞ્ચિ કિઞ્ચિ દાતબ્બન્તિ વુત્તં હોતિ. અયં સામીચીતિ ભણ્ડાગારે વસન્તાનં ઇદં વત્તં.
Gahetvā ṭhapetīti ettha cāletvā tasmiṃyeva ṭhāne ṭhapitepi naṭṭhe gīvā. Upacāre vijjamāneti bhaṇḍāgārassa samīpe uccārapassāvaṭṭhāne vijjamāne. Mayi ca mate saṅghassa ca senāsane vinaṭṭheti ettha ‘‘kevalaṃ saṅghassa senāsanaṃ mā nassīti imināva adhippāyena vivaritumpi vaṭṭatiyevā’’ti vadanti. Sahāyehi bhavitabbanti tehipi kiñci kiñci dātabbanti vuttaṃ hoti. Ayaṃ sāmīcīti bhaṇḍāgāre vasantānaṃ idaṃ vattaṃ.
લોલમહાથેરોતિ મન્દો મોમૂહો હસિતકીળિતપ્પસુતો વા મહાથેરો. અત્તનો અત્તનો વસનગબ્ભેસુ સભાગભિક્ખૂનં પરિક્ખારં ઠપેન્તીતિ યોજેતબ્બં. ઇતરેહીતિ તસ્મિંયેવ ગબ્ભે વસન્તેહિ ઇતરભિક્ખૂહિ. વિહારવારે નિયુત્તો વિહારવારિકો, વારં કત્વા વિહારરક્ખણકો. નિવાપન્તિ ભત્તવેતનં. પટિપથં ગતેસૂતિ ચોરાનં આગમનં ઞત્વા ‘‘પઠમતરંયેવ ગન્ત્વા સદ્દં કરિસ્સામા’’તિ ચોરાનં અભિમુખં ગતેસુ. નિસ્સિતકે જગ્ગેન્તીતિ અત્તનો અત્તનો નિસ્સિતકે સિક્ખાચરિયાય પોસેન્તાપિ નિસ્સિતકે વિહારં જગ્ગાપેન્તિ. ‘‘અસહાયસ્સ અદુતિયસ્સા’’તિ પાઠો યુત્તો, પચ્છિમં પુરિમસ્સેવ વેવચનં. અસહાયસ્સ વા અત્તદુતિયસ્સ વાતિ ઇમસ્મિં પન પાઠે એકેન આનીતં દ્વિન્નં નપ્પહોતીતિ અત્તદુતિયસ્સપિ વારો નિવારિતોતિ વદન્તિ, તં ‘‘યસ્સ સભાગો ભિક્ખુ ભત્તં આનેત્વા દાતા નત્થી’’તિ ઇમિના ન સમેતીતિ વીમંસિતબ્બં. ઉપજીવન્તેન ઠાતબ્બન્તિ અબ્ભોકાસિકેન રુક્ખમૂલિકેનપિ પાકવટ્ટં ઉપનિસ્સાય જીવન્તેન પત્તચીવરરક્ખણત્થાય વિહારવારે સમ્પત્તે ઠાતબ્બં. પરિપુચ્છન્તિ પુચ્છિતપઞ્હવિસ્સજ્જનં અટ્ઠકથં વા. દિગુણન્તિ વસ્સગ્ગેન પાપિતં વિનાવ દ્વે કોટ્ઠાસેતિ વદન્તિ. પક્ખવારેનાતિ અડ્ઢમાસવારેન.
Lolamahātheroti mando momūho hasitakīḷitappasuto vā mahāthero. Attano attano vasanagabbhesu sabhāgabhikkhūnaṃ parikkhāraṃ ṭhapentīti yojetabbaṃ. Itarehīti tasmiṃyeva gabbhe vasantehi itarabhikkhūhi. Vihāravāre niyutto vihāravāriko, vāraṃ katvā vihārarakkhaṇako. Nivāpanti bhattavetanaṃ. Paṭipathaṃ gatesūti corānaṃ āgamanaṃ ñatvā ‘‘paṭhamataraṃyeva gantvā saddaṃ karissāmā’’ti corānaṃ abhimukhaṃ gatesu. Nissitake jaggentīti attano attano nissitake sikkhācariyāya posentāpi nissitake vihāraṃ jaggāpenti. ‘‘Asahāyassa adutiyassā’’ti pāṭho yutto, pacchimaṃ purimasseva vevacanaṃ. Asahāyassa vā attadutiyassa vāti imasmiṃ pana pāṭhe ekena ānītaṃ dvinnaṃ nappahotīti attadutiyassapi vāro nivāritoti vadanti, taṃ ‘‘yassa sabhāgo bhikkhu bhattaṃ ānetvā dātā natthī’’ti iminā na sametīti vīmaṃsitabbaṃ. Upajīvantena ṭhātabbanti abbhokāsikena rukkhamūlikenapi pākavaṭṭaṃ upanissāya jīvantena pattacīvararakkhaṇatthāya vihāravāre sampatte ṭhātabbaṃ. Paripucchanti pucchitapañhavissajjanaṃ aṭṭhakathaṃ vā. Diguṇanti vassaggena pāpitaṃ vināva dve koṭṭhāseti vadanti. Pakkhavārenāti aḍḍhamāsavārena.
ઉપનિધિકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Upanidhikathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / વિનયપિટક • Vinayapiṭaka / મહાવિભઙ્ગ • Mahāvibhaṅga / ૨. દુતિયપારાજિકં • 2. Dutiyapārājikaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / વિનયપિટક (અટ્ઠકથા) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / મહાવિભઙ્ગ-અટ્ઠકથા • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ૨. દુતિયપારાજિકં • 2. Dutiyapārājikaṃ
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વજિરબુદ્ધિ-ટીકા • Vajirabuddhi-ṭīkā / ભૂમટ્ઠકથાદિવણ્ણના • Bhūmaṭṭhakathādivaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વિમતિવિનોદની-ટીકા • Vimativinodanī-ṭīkā / ઉપનિધિકથાવણ્ણના • Upanidhikathāvaṇṇanā
