Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વિનયાલઙ્કાર-ટીકા • Vinayālaṅkāra-ṭīkā |
૨૬. વસ્સૂપનાયિકવિનિચ્છયકથા
26. Vassūpanāyikavinicchayakathā
૧૭૯. એવં ઉપોસથપવારણાવિનિચ્છયં કથેત્વા ઇદાનિ વસ્સૂપનાયિકવિનિચ્છયં કથેતું ‘‘વસ્સૂપનાયિકાતિ એત્થ’’ત્યાદિમાહ. તત્થ વસનં વસ્સં. કિં તં? વસનકિરિયા ભાવત્થે ણ્ય-પચ્ચયવસેન. ઉપનયનં ઉપનયો. કો સો? ઉપગમનકિરિયા, વસ્સસ્સ ઉપનયો વસ્સૂપનયો, સો એતિસ્સા પઞ્ઞત્તિયા અત્થિ, તસ્મિં વા વિજ્જતીતિ વસ્સૂપનાયિકા. કા સા? વસ્સૂપનાયિકપઞ્ઞત્તિ. અથ વા ઉપનયતિ એતાયાતિ ઉપનાયિકા મજ્ઝે દીઘવસેન. વસ્સસ્સ ઉપનાયિકા વસ્સૂપનાયિકા, સા એવ પુરે ભવા પુરિમા ભવત્થે ઇમ-પચ્ચયવસેન, સા એવ પુરિમિકા સકત્થે ક-પચ્ચયવસેન, તસ્મિં પરે ઇત્થિલિઙ્ગે અ-કારસ્સ ઇ-કારાદેસો. પચ્છા ભવા પચ્છિમા, સાવ પચ્છિમિકા.
179. Evaṃ uposathapavāraṇāvinicchayaṃ kathetvā idāni vassūpanāyikavinicchayaṃ kathetuṃ ‘‘vassūpanāyikāti ettha’’tyādimāha. Tattha vasanaṃ vassaṃ. Kiṃ taṃ? Vasanakiriyā bhāvatthe ṇya-paccayavasena. Upanayanaṃ upanayo. Ko so? Upagamanakiriyā, vassassa upanayo vassūpanayo, so etissā paññattiyā atthi, tasmiṃ vā vijjatīti vassūpanāyikā. Kā sā? Vassūpanāyikapaññatti. Atha vā upanayati etāyāti upanāyikā majjhe dīghavasena. Vassassa upanāyikā vassūpanāyikā, sā eva pure bhavā purimā bhavatthe ima-paccayavasena, sā eva purimikā sakatthe ka-paccayavasena, tasmiṃ pare itthiliṅge a-kārassa i-kārādeso. Pacchā bhavā pacchimā, sāva pacchimikā.
અસ્સતિયા પન વસ્સં ન ઉપેતીતિ ‘‘ઇમસ્મિં વિહારે ઇમં તેમાસં વસ્સં ઉપેમી’’તિ વચીભેદં કત્વા ન ઉપેતિ. ‘‘ન, ભિક્ખવે, અસેનાસનિકેન વસ્સં ઉપગન્તબ્બં, યો ઉપગચ્છેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ॰ ૨૦૪) વચીભેદં કત્વા વસ્સૂપગમનં સન્ધાય પટિક્ખેપો, ન આલયકરણવસેન ઉપગમનં સન્ધાયાતિ વદન્તિ. પાળિયં પન અવિસેસેન વુત્તત્તા અટ્ઠકથાયઞ્ચ દુતિયપારાજિકસંવણ્ણનાયં (પારા॰ અટ્ઠ॰ ૧.૮૪) ‘‘વસ્સં ઉપગચ્છન્તેન હિ નાલકપટિપદં પટિપન્નેનપિ પઞ્ચન્નં છદનાનં અઞ્ઞતરેન છન્નેયેવ સદ્વારબન્ધે સેનાસને ઉપગન્તબ્બં, તસ્મા વસ્સકાલે સચે સેનાસનં લભતિ, ઇચ્ચેતં કુસલં. નો ચે લભતિ, હત્થકમ્મં પરિયેસિત્વાપિ કાતબ્બં. હત્થકમ્મં અલભન્તેન સામમ્પિ કાતબ્બં, ન ત્વેવ અસેનાસનિકેન વસ્સં ઉપગન્તબ્બ’’ન્તિ (મહાવ॰ ૨૦૪) દળ્હં કત્વા વુત્તત્તા અસેનાસનિકસ્સ નાવાદિં વિના અઞ્ઞત્થ આલયમત્તેન ઉપગન્તું ન વટ્ટતીતિ અમ્હાકં ખન્તિ. નાવાસત્થવજેસુયેવ હિ ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, નાવાય વસ્સં ઉપગન્તુ’’ન્તિઆદિના (મહાવ॰ ૨૦૩) સતિ, અસતિ વા સેનાસને વસ્સૂપગમનસ્સ વિસું અનુઞ્ઞાતત્તા ‘‘ન, ભિક્ખવે, અસેનાસનિકેન વસ્સં ઉપગન્તબ્બ’’ન્તિ (મહાવ॰ ૨૦૪) અયં પટિક્ખેપો. તત્થ ન લભતીતિ અસતિ સેનાસને આલયવસેનપિ નાવાદીસુ ઉપગમનં વુત્તં. ચતૂસુ હિ સેનાસનેસુ વિહારસેનાસનં ઇધાધિપ્પેતં, ન ઇતરત્તયં.
Assatiyā pana vassaṃ na upetīti ‘‘imasmiṃ vihāre imaṃ temāsaṃ vassaṃ upemī’’ti vacībhedaṃ katvā na upeti. ‘‘Na, bhikkhave, asenāsanikena vassaṃ upagantabbaṃ, yo upagaccheyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 204) vacībhedaṃ katvā vassūpagamanaṃ sandhāya paṭikkhepo, na ālayakaraṇavasena upagamanaṃ sandhāyāti vadanti. Pāḷiyaṃ pana avisesena vuttattā aṭṭhakathāyañca dutiyapārājikasaṃvaṇṇanāyaṃ (pārā. aṭṭha. 1.84) ‘‘vassaṃ upagacchantena hi nālakapaṭipadaṃ paṭipannenapi pañcannaṃ chadanānaṃ aññatarena channeyeva sadvārabandhe senāsane upagantabbaṃ, tasmā vassakāle sace senāsanaṃ labhati, iccetaṃ kusalaṃ. No ce labhati, hatthakammaṃ pariyesitvāpi kātabbaṃ. Hatthakammaṃ alabhantena sāmampi kātabbaṃ, na tveva asenāsanikena vassaṃ upagantabba’’nti (mahāva. 204) daḷhaṃ katvā vuttattā asenāsanikassa nāvādiṃ vinā aññattha ālayamattena upagantuṃ na vaṭṭatīti amhākaṃ khanti. Nāvāsatthavajesuyeva hi ‘‘anujānāmi, bhikkhave, nāvāya vassaṃ upagantu’’ntiādinā (mahāva. 203) sati, asati vā senāsane vassūpagamanassa visuṃ anuññātattā ‘‘na, bhikkhave, asenāsanikena vassaṃ upagantabba’’nti (mahāva. 204) ayaṃ paṭikkhepo. Tattha na labhatīti asati senāsane ālayavasenapi nāvādīsu upagamanaṃ vuttaṃ. Catūsu hi senāsanesu vihārasenāsanaṃ idhādhippetaṃ, na itarattayaṃ.
ટઙ્કિતમઞ્ચાદિભેદા કુટીતિ એત્થ ટઙ્કિતમઞ્ચો નામ દીઘે મઞ્ચપાદે મજ્ઝે વિજ્ઝિત્વા અટનિયો પવેસેત્વા કતો મઞ્ચો, તસ્સ ઇદં ઉપરિ, ઇદં હેટ્ઠાતિ નત્થિ. પરિવત્તેત્વા અત્થતોપિ તાદિસોવ હોતિ, તં સુસાને દેવટ્ઠાને ચ ઠપેન્તિ, ચતુન્નં પાસાણાનં ઉપરિ પાસાણં અત્થરિત્વા કતં ગેહમ્પિ ‘‘ટઙ્કિતમઞ્ચો’’તિ વુચ્ચતિ.
Ṭaṅkitamañcādibhedā kuṭīti ettha ṭaṅkitamañco nāma dīghe mañcapāde majjhe vijjhitvā aṭaniyo pavesetvā kato mañco, tassa idaṃ upari, idaṃ heṭṭhāti natthi. Parivattetvā atthatopi tādisova hoti, taṃ susāne devaṭṭhāne ca ṭhapenti, catunnaṃ pāsāṇānaṃ upari pāsāṇaṃ attharitvā kataṃ gehampi ‘‘ṭaṅkitamañco’’ti vuccati.
‘‘ઇધ વસ્સં ઉપેમી’’તિ તિક્ખત્તું વત્તબ્બન્તિ સત્થસ્સ અવિહારત્તા ‘‘ઇમસ્મિં વિહારે’’તિ અવત્વા ‘‘ઇધ વસ્સં ઉપેમી’’તિ એત્તકમેવ વત્તબ્બં. સત્થે પન વસ્સં ઉપગન્તું ન વટ્ટતીતિ કુટિકાદીનં અભાવેન ‘‘ઇધ વસ્સં ઉપેમી’’તિ વચીભેદં કત્વા ઉપગન્તું ન વટ્ટતિ, આલયકરણમત્તેનેવ વટ્ટતીતિ અધિપ્પાયો. વિપ્પકિરતીતિ વિસું વિસું ગચ્છતિ. તીસુ ઠાનેસુ નત્થિ વસ્સચ્છેદે આપત્તીતિ તેહિ સદ્ધિં ગચ્છન્તસ્સેવ નત્થિ આપત્તિ, તેહિ વિયુજ્જિત્વા ગમને પન આપત્તિયેવ, પવારેતુઞ્ચ ન લભતિ.
‘‘Idha vassaṃ upemī’’ti tikkhattuṃ vattabbanti satthassa avihārattā ‘‘imasmiṃ vihāre’’ti avatvā ‘‘idha vassaṃ upemī’’ti ettakameva vattabbaṃ. Satthe pana vassaṃ upagantuṃ na vaṭṭatīti kuṭikādīnaṃ abhāvena ‘‘idha vassaṃ upemī’’ti vacībhedaṃ katvā upagantuṃ na vaṭṭati, ālayakaraṇamatteneva vaṭṭatīti adhippāyo. Vippakiratīti visuṃ visuṃ gacchati. Tīsuṭhānesu natthi vassacchede āpattīti tehi saddhiṃ gacchantasseva natthi āpatti, tehi viyujjitvā gamane pana āpattiyeva, pavāretuñca na labhati.
પવિસનદ્વારં યોજેત્વાતિ સકવાટબદ્ધમેવ યોજેત્વા. પુરિમિકાય…પે॰… ન પક્કમિતબ્બાતિ ઇમિના આસાળ્હીપુણ્ણમાય અનન્તરે પાટિપદદિવસે પુરિમવસ્સં ઉપગન્ત્વા વસ્સાનઉતુનો ચતૂસુ માસેસુ સબ્બપચ્છિમમાસં ઠપેત્વા પુરિમં તેમાસં વસિતબ્બં. સાવણપુણ્ણમિયા અનન્તરે પાટિપદદિવસે પચ્છિમવસ્સં ઉપગન્ત્વા સબ્બપઠમમાસં ઠપેત્વા પચ્છિમં તેમાસં વસિતબ્બં. એવં અવસિત્વા પુરિમિકાય વસ્સં ઉપગતેન ભિક્ખુના મહાપવારણાય અન્તો અરુણં અનુટ્ઠાપેત્વા પચ્છિમિકાય ઉપગતેન ચાતુમાસિનિપવારણાય અન્તો અરુણં અનુટ્ઠાપેત્વા અન્તરા ચારિકં પક્કમેય્ય, ઉપચારસીમાતિક્કમેયેવ તસ્સ ભિક્ખુનો દુક્કટાપત્તિ હોતીતિ દસ્સેતિ. ઇમમત્થં પાળિયા સમત્થેતું ‘‘ન ભિક્ખવે…પે॰… વચનતો’’તિ વુત્તં. યદિ એવં વસ્સં ઉપગન્ત્વા સતિ કરણીયે પક્કમન્તસ્સ સબ્બથાપિ આપત્તિયેવ સિયાતિ ચોદનં સન્ધાયાહ ‘‘વસ્સં ઉપગન્ત્વા પના’’તિઆદિ. એવં સન્તે તદહેવ સત્તાહકરણીયેન પક્કમન્તસ્સેવ અનાપત્તિ સિયા, ન દ્વીહતીહં વસિત્વા પક્કમન્તસ્સાતિ આહ ‘‘કો પન વાદો’’તિઆદિ.
Pavisanadvāraṃ yojetvāti sakavāṭabaddhameva yojetvā. Purimikāya…pe… na pakkamitabbāti iminā āsāḷhīpuṇṇamāya anantare pāṭipadadivase purimavassaṃ upagantvā vassānautuno catūsu māsesu sabbapacchimamāsaṃ ṭhapetvā purimaṃ temāsaṃ vasitabbaṃ. Sāvaṇapuṇṇamiyā anantare pāṭipadadivase pacchimavassaṃ upagantvā sabbapaṭhamamāsaṃ ṭhapetvā pacchimaṃ temāsaṃ vasitabbaṃ. Evaṃ avasitvā purimikāya vassaṃ upagatena bhikkhunā mahāpavāraṇāya anto aruṇaṃ anuṭṭhāpetvā pacchimikāya upagatena cātumāsinipavāraṇāya anto aruṇaṃ anuṭṭhāpetvā antarā cārikaṃ pakkameyya, upacārasīmātikkameyeva tassa bhikkhuno dukkaṭāpatti hotīti dasseti. Imamatthaṃ pāḷiyā samatthetuṃ ‘‘na bhikkhave…pe… vacanato’’ti vuttaṃ. Yadi evaṃ vassaṃ upagantvā sati karaṇīye pakkamantassa sabbathāpi āpattiyeva siyāti codanaṃ sandhāyāha ‘‘vassaṃ upagantvā panā’’tiādi. Evaṃ sante tadaheva sattāhakaraṇīyena pakkamantasseva anāpatti siyā, na dvīhatīhaṃ vasitvā pakkamantassāti āha ‘‘ko pana vādo’’tiādi.
૧૮૦. ઇદાનિ સત્તાહકરણીયલક્ખણં વિત્થારતો દસ્સેતું ‘‘અનુજાનામિ ભિક્ખવે’’તિઆદિમાહ. તત્થ ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, સત્તન્નં સત્તાહકરણીયેન પહિતે ગન્તું, ન ત્વેવ અપ્પહિતે, ભિક્ખુસ્સ ભિક્ખુનિયા સિક્ખમાનાય સામણેરસ્સ સામણેરિયા ઉપાસકસ્સ ઉપાસિકાયા’’તિ (મહાવ॰ ૧૮૭) એકં, ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, સત્તન્નં સત્તાહકરણીયેન અપ્પહિતેપિ ગન્તું, પગેવ પહિતે, ભિક્ખુસ્સ ભિક્ખુનિયા સિક્ખમાનાય સામણેરસ્સ સામણેરિયા માતુયા ચ પિતુસ્સ ચા’’તિ (મહાવ॰ ૧૯૮) એકં, ‘‘સચે પન ભિક્ખુનો ભાતા વા અઞ્ઞો વા ઞાતકો ગિલાનો હોતી’’તિ એકં, ‘‘એકસ્મિં વિહારે ભિક્ખૂહિ સદ્ધિં વસન્તો ભિક્ખુભત્તિકો’’તિ એકં, ‘‘સચે ભિક્ખુસ્સ…પે॰… અનભિરતિ વા કુક્કુચ્ચં વા દિટ્ઠિગતં વા ઉપ્પન્નં હોતી’’તિ એકં, ‘‘કોચિ ભિક્ખુ ગરુધમ્મં અજ્ઝાપન્નો હોતિ પરિવાસારહો’’તિ એકં, ‘‘ભિક્ખુનિયાપિ માનત્તારહાયા’’તિ એકં, ‘‘સામણેરો ઉપસમ્પજ્જિતુકામો…પે॰… સિક્ખમાના વા…પે॰… સામણેરી વા’’તિ એકં, ‘‘ભિક્ખુસ્સ ભિક્ખુનિયા વા સઙ્ઘો કમ્મં કત્તુકામો તજ્જનીયં વા’’તિ એકં, ‘‘સચેપિ કતંયેવ હોતિ કમ્મ’’ન્તિ એકં, ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, સઙ્ઘકરણીયેન ગન્તુ’’ન્તિ (મહાવ॰ ૧૯૯) એકન્તિ એકાદસ ઠાનાનિ હોન્તિ. તત્થ પઠમતતિયચતુત્થવસેન તીસુ ઠાનેસુ પહિતે એવ ગન્તબ્બં, નો અપ્પહિતે. સેસેસુ અટ્ઠસુ અપ્પહિતેપિ ગન્તબ્બં, પગેવ પહિતે. વુત્તઞ્હિ વિમતિવિનોદનિયં (વિ॰ વિ॰ ટી॰ મહાવગ્ગ ૨.૧૯૯) ‘‘ગન્તબ્બન્તિ સઙ્ઘકરણીયેન અપ્પહિતેપિ ગન્તબ્બ’’ન્તિ. એત્થ ચ અનુપાસકેહિપિ સાસનભાવં ઞાતુકામેહિ પહિતે તેસં પસાદવડ્ઢિસમ્પત્તેહિપિ સત્તાહકરણીયેન ગન્તું વટ્ટતીતિ ગહેતબ્બં. ભિક્ખુભત્તિકોતિ ભિક્ખુનિસ્સિતકો. સો પન યસ્મા ભિક્ખૂહિ સદ્ધિં વસતિ, તસ્મા વુત્તં ‘‘ભિક્ખૂહિ સદ્ધિં વસન્તો’’તિ.
180. Idāni sattāhakaraṇīyalakkhaṇaṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘anujānāmi bhikkhave’’tiādimāha. Tattha ‘‘anujānāmi, bhikkhave, sattannaṃ sattāhakaraṇīyena pahite gantuṃ, na tveva appahite, bhikkhussa bhikkhuniyā sikkhamānāya sāmaṇerassa sāmaṇeriyā upāsakassa upāsikāyā’’ti (mahāva. 187) ekaṃ, ‘‘anujānāmi, bhikkhave, sattannaṃ sattāhakaraṇīyena appahitepi gantuṃ, pageva pahite, bhikkhussa bhikkhuniyā sikkhamānāya sāmaṇerassa sāmaṇeriyā mātuyā ca pitussa cā’’ti (mahāva. 198) ekaṃ, ‘‘sace pana bhikkhuno bhātā vā añño vā ñātako gilāno hotī’’ti ekaṃ, ‘‘ekasmiṃ vihāre bhikkhūhi saddhiṃ vasanto bhikkhubhattiko’’ti ekaṃ, ‘‘sace bhikkhussa…pe… anabhirati vā kukkuccaṃ vā diṭṭhigataṃ vā uppannaṃ hotī’’ti ekaṃ, ‘‘koci bhikkhu garudhammaṃ ajjhāpanno hoti parivāsāraho’’ti ekaṃ, ‘‘bhikkhuniyāpi mānattārahāyā’’ti ekaṃ, ‘‘sāmaṇero upasampajjitukāmo…pe… sikkhamānā vā…pe… sāmaṇerī vā’’ti ekaṃ, ‘‘bhikkhussa bhikkhuniyā vā saṅgho kammaṃ kattukāmo tajjanīyaṃ vā’’ti ekaṃ, ‘‘sacepi kataṃyeva hoti kamma’’nti ekaṃ, ‘‘anujānāmi, bhikkhave, saṅghakaraṇīyena gantu’’nti (mahāva. 199) ekanti ekādasa ṭhānāni honti. Tattha paṭhamatatiyacatutthavasena tīsu ṭhānesu pahite eva gantabbaṃ, no appahite. Sesesu aṭṭhasu appahitepi gantabbaṃ, pageva pahite. Vuttañhi vimativinodaniyaṃ (vi. vi. ṭī. mahāvagga 2.199) ‘‘gantabbanti saṅghakaraṇīyena appahitepi gantabba’’nti. Ettha ca anupāsakehipi sāsanabhāvaṃ ñātukāmehi pahite tesaṃ pasādavaḍḍhisampattehipi sattāhakaraṇīyena gantuṃ vaṭṭatīti gahetabbaṃ. Bhikkhubhattikoti bhikkhunissitako. So pana yasmā bhikkhūhi saddhiṃ vasati, tasmā vuttaṃ ‘‘bhikkhūhi saddhiṃ vasanto’’ti.
૧૮૧. અપિચેત્થાતિ અપિચ એત્થાતિ છેદો, એત્થ એતસ્મિં સત્તાહકરણીયવિનિચ્છયે અપિચ અપરો અયં ઈદિસો પાળિમુત્તકનયો વસ્સૂપનાયિકક્ખન્ધકપાળિતો મુત્તો નયો વેદિતબ્બોતિ યોજના. સમન્તપાસાદિકાયં (મહાવ॰ અટ્ઠ॰ ૧૯૯) પન ‘‘પાળિમુત્તકરત્તિચ્છેદવિનિચ્છયો’’તિ દિસ્સતિ. તથા હિ વિમતિવિનોદનિયં (વિ॰ વિ॰ ટી॰ મહાવગ્ગ ૨.૧૯૯) ‘‘રત્તિચ્છેદવિનિચ્છયોતિ સત્તાહકરણીયેન ગન્ત્વા બહિદ્ધા અરુણુટ્ઠાપનસઙ્ખાતસ્સ રત્તિચ્છેદસ્સ વિનિચ્છયો’’તિ. સારત્થદીપનિયમ્પિ (સારત્થ॰ ટી॰ મહાવગ્ગ ૩.૧૯૯) ‘‘સત્તાહકરણીયેન ગન્ત્વા બહિદ્ધા અરુણુટ્ઠાપનં રત્તિચ્છેદો’’તિ. અનિમન્તિતેન ગન્તું ન વટ્ટતીતિ એત્થ અનિમન્તિતત્તા સત્તાહકિચ્ચં અધિટ્ઠહિત્વા ગચ્છન્તસ્સપિ વસ્સચ્છેદો ચેવ દુક્કટઞ્ચ હોતીતિ વેદિતબ્બં. યથાવુત્તઞ્હિ રત્તિચ્છેદકારણં વિના તિરોવિહારે વસિત્વા આગમિસ્સામીતિ ગચ્છતો વસ્સચ્છેદં વદન્તિ. ગન્તું વટ્ટતીતિ અન્તોઉપચારસીમાયં ઠિતેનેવ સત્તાહકરણીયનિમિત્તં સલ્લક્ખેત્વા ઇમિના નિમિત્તેન ગન્ત્વા ‘‘સત્તાહબ્ભન્તરે આગચ્છિસ્સામી’’તિ આભોગં કત્વા ગન્તું વટ્ટતિ. પુરિમક્ખણે આભોગં કત્વા ગમનક્ખણે વિસરિત્વા ગતેપિ દોસો નત્થિ, ‘‘સકરણીયો પક્કમતી’’તિ (મહાવ॰ ૨૦૭) વુત્તત્તા સબ્બથા આભોગં અકત્વા ગતસ્સ વસ્સચ્છેદોતિ વદન્તિ. યો પન સત્તાહકરણીયનિમિત્તાભાવેપિ ‘‘સત્તાહબ્ભન્તરે આગમિસ્સામી’’તિ આભોગં કત્વા ગન્ત્વા સત્તાહબ્ભન્તરે આગચ્છતિ, તસ્સ આપત્તિયેવ, વસ્સચ્છેદો નત્થિ સત્તાહસ્સ સન્નિવત્તત્તાતિ વદન્તિ, વીમંસિત્વા ગહેતબ્બં.
181.Apicetthāti apica etthāti chedo, ettha etasmiṃ sattāhakaraṇīyavinicchaye apica aparo ayaṃ īdiso pāḷimuttakanayo vassūpanāyikakkhandhakapāḷito mutto nayo veditabboti yojanā. Samantapāsādikāyaṃ (mahāva. aṭṭha. 199) pana ‘‘pāḷimuttakaratticchedavinicchayo’’ti dissati. Tathā hi vimativinodaniyaṃ (vi. vi. ṭī. mahāvagga 2.199) ‘‘ratticchedavinicchayoti sattāhakaraṇīyena gantvā bahiddhā aruṇuṭṭhāpanasaṅkhātassa ratticchedassa vinicchayo’’ti. Sāratthadīpaniyampi (sārattha. ṭī. mahāvagga 3.199) ‘‘sattāhakaraṇīyena gantvā bahiddhā aruṇuṭṭhāpanaṃ ratticchedo’’ti. Animantitena gantuṃ na vaṭṭatīti ettha animantitattā sattāhakiccaṃ adhiṭṭhahitvā gacchantassapi vassacchedo ceva dukkaṭañca hotīti veditabbaṃ. Yathāvuttañhi ratticchedakāraṇaṃ vinā tirovihāre vasitvā āgamissāmīti gacchato vassacchedaṃ vadanti. Gantuṃ vaṭṭatīti antoupacārasīmāyaṃ ṭhiteneva sattāhakaraṇīyanimittaṃ sallakkhetvā iminā nimittena gantvā ‘‘sattāhabbhantare āgacchissāmī’’ti ābhogaṃ katvā gantuṃ vaṭṭati. Purimakkhaṇe ābhogaṃ katvā gamanakkhaṇe visaritvā gatepi doso natthi, ‘‘sakaraṇīyo pakkamatī’’ti (mahāva. 207) vuttattā sabbathā ābhogaṃ akatvā gatassa vassacchedoti vadanti. Yo pana sattāhakaraṇīyanimittābhāvepi ‘‘sattāhabbhantare āgamissāmī’’ti ābhogaṃ katvā gantvā sattāhabbhantare āgacchati, tassa āpattiyeva, vassacchedo natthi sattāhassa sannivattattāti vadanti, vīmaṃsitvā gahetabbaṃ.
ભણ્ડકન્તિ ચીવરભણ્ડં. પહિણન્તીતિ ચીવરધોવનાદિકમ્મેન પહિણન્તિ. સમ્પાપુણિતું ન સક્કોતિ, વટ્ટતીતિ એત્થ ‘‘અજ્જેવ આગમિસ્સામી’’તિ સામન્તવિહારં ગન્ત્વા પુન આગચ્છન્તસ્સ અન્તરામગ્ગે સચે અરુણુગ્ગમનં હોતિ, વસ્સચ્છેદોપિ ન હોતિ, રત્તિચ્છેદદુક્કટઞ્ચ નત્થીતિ વદન્તિ, તદહેવ આગમને સઉસ્સાહત્તા વસ્સચ્છેદો વા આપત્તિ વા ન હોતીતિ અધિપ્પાયો. આચરિયં પસ્સિસ્સામીતિ પન ગન્તું લભતીતિ ‘‘અગિલાનમ્પિ આચરિયં, ઉપજ્ઝાયં વા પસ્સિસ્સામી’’તિ સત્તાહકરણીયેન ગન્તું લભતિ, નિસ્સયાચરિયં ધમ્માચરિયઞ્ચ, પગેવ ઉપસમ્પદાચરિયઉપજ્ઝાયે. સચે નં આચરિયો ‘‘અજ્જ મા ગચ્છા’’તિ વદતિ, વટ્ટતીતિ એવં સત્તાહકરણીયેન આગતાનં અન્તોસત્તાહેયેવ પુન આગચ્છન્તં સચે આચરિયો, ઉપજ્ઝાયો વા ‘‘અજ્જ મા ગચ્છા’’તિ વદતિ, વટ્ટતિ, સત્તાહાતિક્કમેપિ અનાપત્તીતિ અધિપ્પાયો. વસ્સચ્છેદો પન હોતિયેવાતિ દટ્ઠબ્બં સત્તાહસ્સ બહિદ્ધા વીતિનામિતત્તા.
Bhaṇḍakanti cīvarabhaṇḍaṃ. Pahiṇantīti cīvaradhovanādikammena pahiṇanti. Sampāpuṇituṃ na sakkoti, vaṭṭatīti ettha ‘‘ajjeva āgamissāmī’’ti sāmantavihāraṃ gantvā puna āgacchantassa antarāmagge sace aruṇuggamanaṃ hoti, vassacchedopi na hoti, ratticchedadukkaṭañca natthīti vadanti, tadaheva āgamane saussāhattā vassacchedo vā āpatti vā na hotīti adhippāyo. Ācariyaṃ passissāmīti pana gantuṃ labhatīti ‘‘agilānampi ācariyaṃ, upajjhāyaṃ vā passissāmī’’ti sattāhakaraṇīyena gantuṃ labhati, nissayācariyaṃ dhammācariyañca, pageva upasampadācariyaupajjhāye. Sace naṃ ācariyo ‘‘ajja mā gacchā’’ti vadati, vaṭṭatīti evaṃ sattāhakaraṇīyena āgatānaṃ antosattāheyeva puna āgacchantaṃ sace ācariyo, upajjhāyo vā ‘‘ajja mā gacchā’’ti vadati, vaṭṭati, sattāhātikkamepi anāpattīti adhippāyo. Vassacchedo pana hotiyevāti daṭṭhabbaṃ sattāhassa bahiddhā vītināmitattā.
સચે દૂરં ગતો સત્તાહવારેન અરુણો ઉટ્ઠાપેતબ્બોતિ ઇમિના વસ્સચ્છેદકારણે સતિ સત્તાહકરણીયેન ગન્તુમ્પિ વટ્ટતીતિ દીપેતિ. એત્થ છ દિવસાનિ બહિદ્ધા વીતિનામેત્વા સત્તમે દિવસે પુરારુણા એવ અન્તોઉપચારસીમાયં પવિસિત્વા અરુણં ઉટ્ઠાપેત્વા પુનદિવસે સત્તાહં અધિટ્ઠાય ગન્તબ્બન્તિ અધિપ્પાયો. કેચિ પન ‘‘સત્તમે દિવસે આગન્ત્વા અરુણં અનુટ્ઠાપેત્વા તદહેવ દિવસભાગેપિ ગન્તું વટ્ટતી’’તિ વદન્તિ, તં ન ગહેતબ્બં ‘‘અરુણો ઉટ્ઠાપેતબ્બો’’તિ વુત્તત્તા. સત્તમે દિવસે તત્થ અરુણુટ્ઠાપનમેવ હિ સન્ધાય પાળિયં (મહાવ॰ ૧૯૯) ‘‘સત્તાહં સન્નિવત્તો કાતબ્બો’’તિ વુત્તં. અરુણં અનુટ્ઠાપેત્વા ગચ્છન્તો ચ અન્તો અપ્પવિસિત્વા બહિદ્ધાવ સત્તાહં વીતિનામેન્તો ચ સમુચ્છિન્નવસ્સો એવ ભવિસ્સતિ અરુણસ્સ બહિ એવ ઉટ્ઠાપિતત્તા. ઇતરથા ‘‘અરુણો ઉટ્ઠાપેતબ્બો’’તિ વચનં નિરત્થકં સિયા. ‘‘સત્તાહવારેન અન્તોવિહારે પવિસિત્વા અરુણં અનુટ્ઠાપેત્વા ગન્તબ્બ’’ન્તિ વત્તબ્બતો અઞ્ઞેસુ ચ ઠાનેસુ અરુણુટ્ઠાપનમેવ વુચ્ચતિ. વક્ખતિ હિ ચીવરક્ખન્ધકે (મહાવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૬૪) ‘‘એકસ્મિં વિહારે વસન્તો ઇતરસ્મિં સત્તાહવારેન અરુણમેવ ઉટ્ઠાપેતી’’તિ.
Sace dūraṃ gato sattāhavārena aruṇo uṭṭhāpetabboti iminā vassacchedakāraṇe sati sattāhakaraṇīyena gantumpi vaṭṭatīti dīpeti. Ettha cha divasāni bahiddhā vītināmetvā sattame divase purāruṇā eva antoupacārasīmāyaṃ pavisitvā aruṇaṃ uṭṭhāpetvā punadivase sattāhaṃ adhiṭṭhāya gantabbanti adhippāyo. Keci pana ‘‘sattame divase āgantvā aruṇaṃ anuṭṭhāpetvā tadaheva divasabhāgepi gantuṃ vaṭṭatī’’ti vadanti, taṃ na gahetabbaṃ ‘‘aruṇo uṭṭhāpetabbo’’ti vuttattā. Sattame divase tattha aruṇuṭṭhāpanameva hi sandhāya pāḷiyaṃ (mahāva. 199) ‘‘sattāhaṃ sannivatto kātabbo’’ti vuttaṃ. Aruṇaṃ anuṭṭhāpetvā gacchanto ca anto appavisitvā bahiddhāva sattāhaṃ vītināmento ca samucchinnavasso eva bhavissati aruṇassa bahi eva uṭṭhāpitattā. Itarathā ‘‘aruṇo uṭṭhāpetabbo’’ti vacanaṃ niratthakaṃ siyā. ‘‘Sattāhavārena antovihāre pavisitvā aruṇaṃ anuṭṭhāpetvā gantabba’’nti vattabbato aññesu ca ṭhānesu aruṇuṭṭhāpanameva vuccati. Vakkhati hi cīvarakkhandhake (mahāva. aṭṭha. 364) ‘‘ekasmiṃ vihāre vasanto itarasmiṃ sattāhavārena aruṇameva uṭṭhāpetī’’ti.
અથાપિ યં તે વદેય્યું ‘‘સત્તમે દિવસે યદા કદાચિ પવિટ્ઠેન તંદિવસનિસ્સિતો અતીતારુણો ઉટ્ઠાપિતો નામ હોતીતિ ઇમમત્થં સન્ધાય અટ્ઠકથાયં વુત્ત’’ન્તિ, તં સદ્દગતિયાપિ ન સમેતિ. ન હિ ઉટ્ઠિતે અરુણે પચ્છા પવિટ્ઠો તસ્સ પયોજકો ઉટ્ઠાપકો ભવિતુમરહતિ. યદિ ભવેય્ય, ‘‘વસ્સં ઉપગન્ત્વા પન અરુણં અનુટ્ઠાપેત્વા તદહેવ સત્તાહકરણીયેન પક્કમન્તસ્સા’’પીતિ (મહાવ॰ અટ્ઠ॰ ૨૦૭) એત્થ ‘‘અરુણં અનુટ્ઠાપેત્વા’’તિ વચનં વિરુજ્ઝેય્ય. તેનપિ તંદિવસનિસ્સિતસ્સ અરુણસ્સ ઉટ્ઠાપિતત્તા આરઞ્ઞકસ્સપિ ભિક્ખુનો સાયન્હસમયે અઙ્ગયુત્તં અરઞ્ઞં ગન્ત્વા તદા એવ નિવત્તન્તસ્સ અરુણો ઉટ્ઠાપિતો ધુતઙ્ગઞ્ચ વિસોધિતં સિયા, ન ચેતં યુત્તં અરુણુગ્ગમનકાલે એવ અરુણુટ્ઠાપનસ્સ વુત્તત્તા. વુત્તઞ્હિ ‘‘કાલસ્સેવ પન નિક્ખમિત્વા અઙ્ગયુત્તે ઠાને અરુણં ઉટ્ઠાપેતબ્બં. સચે અરુણુટ્ઠાનવેલાયં તેસં આબાધો વડ્ઢતિ, તેસં એવ કિચ્ચં કાતબ્બં, ન ધુતઙ્ગવિસુદ્ધિકેન ભવિતબ્બ’’ન્તિ (વિસુદ્ધિ॰ ૧.૩૧). તથા પારિવાસિકાદીનમ્પિ અરુણં અનુટ્ઠાપેત્વા વત્તં નિક્ખિપન્તાનં રત્તિચ્છેદો વુત્તો. ‘‘ઉગ્ગતે અરુણે નિક્ખિપિતબ્બ’’ન્તિ (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૯૭) હિ વુત્તં. સહસેય્યસિક્ખાપદેપિ અનુપસમ્પન્નેહિ સહ નિવુત્થભાવપરિમોચનત્થં ‘‘પુરારુણા નિક્ખમિત્વા’’તિઆદિ (પાચિ॰ ૫૪) વુત્તં. એવં ચીવરવિપ્પવાસાદીસુ ચ સબ્બત્થ રત્તિપરિયોસાને આગામિઅરુણવસેનેવ અરુણુટ્ઠાનં દસ્સિતં, ન અતીતારુણવસેન, તસ્મા વુત્તનયેનેવેત્થ અરુણુટ્ઠાપનં વેદિતબ્બં અઞ્ઞથા વસ્સચ્છેદત્તા.
Athāpi yaṃ te vadeyyuṃ ‘‘sattame divase yadā kadāci paviṭṭhena taṃdivasanissito atītāruṇo uṭṭhāpito nāma hotīti imamatthaṃ sandhāya aṭṭhakathāyaṃ vutta’’nti, taṃ saddagatiyāpi na sameti. Na hi uṭṭhite aruṇe pacchā paviṭṭho tassa payojako uṭṭhāpako bhavitumarahati. Yadi bhaveyya, ‘‘vassaṃ upagantvā pana aruṇaṃ anuṭṭhāpetvā tadaheva sattāhakaraṇīyena pakkamantassā’’pīti (mahāva. aṭṭha. 207) ettha ‘‘aruṇaṃ anuṭṭhāpetvā’’ti vacanaṃ virujjheyya. Tenapi taṃdivasanissitassa aruṇassa uṭṭhāpitattā āraññakassapi bhikkhuno sāyanhasamaye aṅgayuttaṃ araññaṃ gantvā tadā eva nivattantassa aruṇo uṭṭhāpito dhutaṅgañca visodhitaṃ siyā, na cetaṃ yuttaṃ aruṇuggamanakāle eva aruṇuṭṭhāpanassa vuttattā. Vuttañhi ‘‘kālasseva pana nikkhamitvā aṅgayutte ṭhāne aruṇaṃ uṭṭhāpetabbaṃ. Sace aruṇuṭṭhānavelāyaṃ tesaṃ ābādho vaḍḍhati, tesaṃ eva kiccaṃ kātabbaṃ, na dhutaṅgavisuddhikena bhavitabba’’nti (visuddhi. 1.31). Tathā pārivāsikādīnampi aruṇaṃ anuṭṭhāpetvā vattaṃ nikkhipantānaṃ ratticchedo vutto. ‘‘Uggate aruṇe nikkhipitabba’’nti (cūḷava. aṭṭha. 97) hi vuttaṃ. Sahaseyyasikkhāpadepi anupasampannehi saha nivutthabhāvaparimocanatthaṃ ‘‘purāruṇā nikkhamitvā’’tiādi (pāci. 54) vuttaṃ. Evaṃ cīvaravippavāsādīsu ca sabbattha rattipariyosāne āgāmiaruṇavaseneva aruṇuṭṭhānaṃ dassitaṃ, na atītāruṇavasena, tasmā vuttanayenevettha aruṇuṭṭhāpanaṃ veditabbaṃ aññathā vassacchedattā.
યં પન વસ્સં ઉપગતસ્સ તદહેવ અરુણં અનુટ્ઠાપેત્વા સકરણીયસ્સ પક્કમનવચનં, તં વસ્સં ઉપગતકાલતો પટ્ઠાય યદા કદાચિ નિમિત્તે સતિ ગમનસ્સ અનુઞ્ઞાતત્તા યુત્તં, ન પન સત્તાહવારેન ગતસ્સ અરુણં અનુટ્ઠાપેત્વા તદહેવગમનં ‘‘અરુણો ઉટ્ઠાપેતબ્બો’’તિ વુત્તત્તા. યથા વા ‘‘સત્તાહાનાગતાય પવારણાય સકરણીયો પક્કમતિ, આગચ્છેય્ય વા સો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ તં આવાસં ન વા આગચ્છેય્યા’’તિઆદિના (મહાવ॰ ૨૦૭) પચ્છિમસત્તાહે અનાગમને અનુઞ્ઞાતેપિ અઞ્ઞસત્તાહેસુ તં ન વટ્ટતિ. એવં પઠમસત્તાહે અરુણં અનુટ્ઠાપેત્વા ગમને અનુઞ્ઞાતેપિ તતો પરેસુ સત્તાહેસુ આગતસ્સ અરુણં અનુટ્ઠાપેત્વા ગમનં ન વટ્ટતિ એવાતિ નિટ્ઠમેત્થ ગન્તબ્બં.
Yaṃ pana vassaṃ upagatassa tadaheva aruṇaṃ anuṭṭhāpetvā sakaraṇīyassa pakkamanavacanaṃ, taṃ vassaṃ upagatakālato paṭṭhāya yadā kadāci nimitte sati gamanassa anuññātattā yuttaṃ, na pana sattāhavārena gatassa aruṇaṃ anuṭṭhāpetvā tadahevagamanaṃ ‘‘aruṇo uṭṭhāpetabbo’’ti vuttattā. Yathā vā ‘‘sattāhānāgatāya pavāraṇāya sakaraṇīyo pakkamati, āgaccheyya vā so, bhikkhave, bhikkhu taṃ āvāsaṃ na vā āgaccheyyā’’tiādinā (mahāva. 207) pacchimasattāhe anāgamane anuññātepi aññasattāhesu taṃ na vaṭṭati. Evaṃ paṭhamasattāhe aruṇaṃ anuṭṭhāpetvā gamane anuññātepi tato paresu sattāhesu āgatassa aruṇaṃ anuṭṭhāpetvā gamanaṃ na vaṭṭati evāti niṭṭhamettha gantabbaṃ.
સચે પવારિતકાલે વસ્સાવાસિકં દેન્તીતિઆદિના વસ્સાવાસિકચીવરમ્પિ કથિનચીવરં વિય વસ્સંવુત્થવિહારપટિબદ્ધન્તિ વિઞ્ઞાયતિ. ‘‘યદિ સત્તાહવારેન અરુણં ઉટ્ઠાપયિંસુ, ગહેતબ્બ’’ન્તિ પન વુત્તત્તા સત્તાહકરણીયેન ગન્ત્વા સત્તાહબ્ભન્તરે આગતા લભન્તિ. કથિનાનિસંસચીવરં પન સઙ્ઘં અનાપુચ્છા તે ન લભન્તિ. વક્ખતિ હિ ‘‘સત્તાહકરણીયેન ગતાપિ ભાજનીયભણ્ડં લભન્તૂતિ વા એવરૂપં અધમ્મિકવત્તં ન કાતબ્બ’’ન્તિ (વિ॰ સઙ્ગ॰ અટ્ઠ॰ ૧૮૨). ઇધ આહટન્તિ વિહારતો બહિ આગતટ્ઠાને આનીતં.
Sace pavāritakāle vassāvāsikaṃ dentītiādinā vassāvāsikacīvarampi kathinacīvaraṃ viya vassaṃvutthavihārapaṭibaddhanti viññāyati. ‘‘Yadi sattāhavārena aruṇaṃ uṭṭhāpayiṃsu, gahetabba’’nti pana vuttattā sattāhakaraṇīyena gantvā sattāhabbhantare āgatā labhanti. Kathinānisaṃsacīvaraṃ pana saṅghaṃ anāpucchā te na labhanti. Vakkhati hi ‘‘sattāhakaraṇīyena gatāpi bhājanīyabhaṇḍaṃ labhantūti vā evarūpaṃ adhammikavattaṃ na kātabba’’nti (vi. saṅga. aṭṭha. 182). Idha āhaṭanti vihārato bahi āgataṭṭhāne ānītaṃ.
વાળેહિ ઉબ્બાળ્હા હોન્તિ, ગણ્હન્તિપિ પરિપાતેન્તિપીતિ એત્થ ગણ્હન્તીતિ ગહેત્વા ખાદન્તિ. પરિપાતેન્તીતિ પલાપેન્તિ, અનુબન્ધન્તીતિ અત્થો. ઇમેસુ ‘‘ગાળેહિ ઉબ્બાળ્હા હોન્તી’’તિઆદીસુ સઙ્ઘભેદપરિયન્તેસુ વત્થૂસુ કેવલં અનાપત્તિ હોતિ, પવારેતું પન ન લભતીતિ દટ્ઠબ્બં. સચે પનાતિઆદીસુ યસ્મા નાનાસીમાયં દ્વીસુ આવાસેસુ વસ્સં ઉપગચ્છન્તસ્સ ‘‘દુતિયે વસિસ્સામી’’તિ ઉપચારતો નિક્ખન્તમત્તે પઠમો સેનાસનગ્ગાહો પટિપ્પસ્સમ્ભતિ, તસ્મા પાળિયં (મહાવ॰ ૨૦૭) ‘‘તસ્સ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો પુરિમિકા ચ ન પઞ્ઞાયતી’’તિ પઠમં સેનાસનગ્ગાહં સન્ધાય વુત્તં. દુતિયસેનાસનગ્ગાહે પન પુરિમિકા પઞ્ઞાયતેવ, તત્થેવ તેમાસં વસન્તો પુરિમવસ્સંવુત્થો એવ હોતિ. તતો વા પન દુતિયદિવસાદીસુ ‘‘પઠમસેનાસને વસિસ્સામી’’તિ ઉપચારાતિક્કમે પુરિમિકાપિ ન પઞ્ઞાયતીતિ દટ્ઠબ્બં.
Vāḷehi ubbāḷhā honti, gaṇhantipi paripātentipīti ettha gaṇhantīti gahetvā khādanti. Paripātentīti palāpenti, anubandhantīti attho. Imesu ‘‘gāḷehi ubbāḷhā hontī’’tiādīsu saṅghabhedapariyantesu vatthūsu kevalaṃ anāpatti hoti, pavāretuṃ pana na labhatīti daṭṭhabbaṃ. Sace panātiādīsu yasmā nānāsīmāyaṃ dvīsu āvāsesu vassaṃ upagacchantassa ‘‘dutiye vasissāmī’’ti upacārato nikkhantamatte paṭhamo senāsanaggāho paṭippassambhati, tasmā pāḷiyaṃ (mahāva. 207) ‘‘tassa, bhikkhave, bhikkhuno purimikā ca na paññāyatī’’ti paṭhamaṃ senāsanaggāhaṃ sandhāya vuttaṃ. Dutiyasenāsanaggāhe pana purimikā paññāyateva, tattheva temāsaṃ vasanto purimavassaṃvuttho eva hoti. Tato vā pana dutiyadivasādīsu ‘‘paṭhamasenāsane vasissāmī’’ti upacārātikkame purimikāpi na paññāyatīti daṭṭhabbaṃ.
પટિસ્સવસ્સ વિસંવાદનપચ્ચયા હોન્તમ્પિ દુક્કટં સતિયેવ પટિસ્સવે હોતીતિ આહ ‘‘તસ્સ તસ્સ પટિસ્સવસ્સ વિસંવાદે દુક્કટ’’ન્તિ. તેનેવાહ ‘‘તઞ્ચ ખો…પે॰… વિસંવાદનપચ્ચયા’’તિ. પાળિયં (મહાવ॰ ૨૦૭) ‘‘સો સત્તાહાનાગતાય પવારણાય સકરણીયો પક્કમતી’’તિ વુત્તત્તા પવારણાદિવસેપિ સત્તાહકરણીયં વિના ગન્તું ન વટ્ટતીતિ દટ્ઠબ્બં. ઇમસ્મિં ઠાને ‘‘નવમિતો પટ્ઠાય ગન્તું વટ્ટતી’’તિ અટ્ઠકથાવચનં કચ્ચિ ઉપોસથદિવસતો ઉપનિધાય નવમી ઇચ્છિતબ્બા, ઉદાહુ લોકિયતિથિવસેનાતિ આસઙ્કન્તિ. તત્રેવં વિનિચ્છિતબ્બં – પુરિમભદ્દપદમાસકાળપક્ખઉપોસથદિવસં ઉપનિધાય ઇચ્છિતબ્બા, ન લોકિયતિથિવસેન. ભદ્દપદમાસસ્સ હિ કાળપક્ખઉપોસથદિવસં મરિયાદં કત્વા તદનન્તરપાટિપદદિવસતો પટ્ઠાય ગણિયમાને સતિ યો દિવસો નવમો હોતિ, તતો પટ્ઠાયાતિ વુત્તં હોતિ. તિથિપેક્ખાય પન ઇત્થિલિઙ્ગવોહારો, તતો નવમિતો પટ્ઠાય અનાગતસત્તાહે પવારણા હોતિ.
Paṭissavassa visaṃvādanapaccayā hontampi dukkaṭaṃ satiyeva paṭissave hotīti āha ‘‘tassa tassa paṭissavassa visaṃvāde dukkaṭa’’nti. Tenevāha ‘‘tañca kho…pe… visaṃvādanapaccayā’’ti. Pāḷiyaṃ (mahāva. 207) ‘‘so sattāhānāgatāya pavāraṇāya sakaraṇīyo pakkamatī’’ti vuttattā pavāraṇādivasepi sattāhakaraṇīyaṃ vinā gantuṃ na vaṭṭatīti daṭṭhabbaṃ. Imasmiṃ ṭhāne ‘‘navamito paṭṭhāya gantuṃ vaṭṭatī’’ti aṭṭhakathāvacanaṃ kacci uposathadivasato upanidhāya navamī icchitabbā, udāhu lokiyatithivasenāti āsaṅkanti. Tatrevaṃ vinicchitabbaṃ – purimabhaddapadamāsakāḷapakkhauposathadivasaṃ upanidhāya icchitabbā, na lokiyatithivasena. Bhaddapadamāsassa hi kāḷapakkhauposathadivasaṃ mariyādaṃ katvā tadanantarapāṭipadadivasato paṭṭhāya gaṇiyamāne sati yo divaso navamo hoti, tato paṭṭhāyāti vuttaṃ hoti. Tithipekkhāya pana itthiliṅgavohāro, tato navamito paṭṭhāya anāgatasattāhe pavāraṇā hoti.
સત્તાહં અનાગતાય અસ્સાતિ સત્તાહાનાગતા. કા સા? પવારણા. અસ્સયુજમાસસ્સ સુક્કપક્ખનવમિયં સત્તાહકરણીયં અધિટ્ઠાય ગચ્છન્તો ભિક્ખુ અન્તોવસ્સસ્સ સત્તાહમત્તાવસિટ્ઠત્તા સત્તમઅરુણે ઉગ્ગતમત્તે વુત્થવસ્સો હોતિ, દસમિયં છાહમત્તં, એકાદસમિયં પઞ્ચાહમત્તં, દ્વાદસિયં ચતુરાહમત્તં, તેરસિયં તીહમત્તં, ચુદ્દસિયં દ્વીહમત્તં, પન્નરસિયં એકાહમત્તં અવસિટ્ઠં હોતિ, તસ્મા પવારણાદિવસસ્સ પરિયોસાનભૂતઅરુણસ્મિં ઉગ્ગતે વુત્થવસ્સો હોતિ, તસ્મા તેસં ભિક્ખૂનં કુક્કુચ્ચવિનોદનત્થં ભગવા ધમ્મસ્સામી ‘‘સો સત્તાહાનાગતાય પવારણાય સકરણીયો પક્કમતિ, આગચ્છેય્ય વા સો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ તં આવાસં ન વા આગચ્છેય્ય, તસ્સ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો પુરિમિકા ચ પઞ્ઞાયતિ, પટિસ્સવે ચ અનાપત્તી’’તિ (મહાવ॰ ૨૦૭) આહ. સત્તાહાનાગતાય કોમુદિયા ચાતુમાસિનિયાતિ એત્થાપિ એસેવ નયો. તત્થ કોમુદિયા ચાતુમાસિનિયાતિ પચ્છિમકત્તિકપુણ્ણમાયં. સા હિ કુમુદાનં અત્થિતાય કોમુદી, ચતુન્નં વસ્સિકમાસાનં પરિયોસાનત્તા ચાતુમાસિનીતિ વુચ્ચતિ. તદા હિ કુમુદાનિ સુપુપ્ફિતાનિ હોન્તિ, તસ્મા કુમુદા એત્થ પુપ્ફન્તીતિ કોમુદીતિ વુચ્ચતિ, કુમુદવતીતિ વુત્તં હોતિ.
Sattāhaṃ anāgatāya assāti sattāhānāgatā. Kā sā? Pavāraṇā. Assayujamāsassa sukkapakkhanavamiyaṃ sattāhakaraṇīyaṃ adhiṭṭhāya gacchanto bhikkhu antovassassa sattāhamattāvasiṭṭhattā sattamaaruṇe uggatamatte vutthavasso hoti, dasamiyaṃ chāhamattaṃ, ekādasamiyaṃ pañcāhamattaṃ, dvādasiyaṃ caturāhamattaṃ, terasiyaṃ tīhamattaṃ, cuddasiyaṃ dvīhamattaṃ, pannarasiyaṃ ekāhamattaṃ avasiṭṭhaṃ hoti, tasmā pavāraṇādivasassa pariyosānabhūtaaruṇasmiṃ uggate vutthavasso hoti, tasmā tesaṃ bhikkhūnaṃ kukkuccavinodanatthaṃ bhagavā dhammassāmī ‘‘so sattāhānāgatāya pavāraṇāya sakaraṇīyo pakkamati, āgaccheyya vā so, bhikkhave, bhikkhu taṃ āvāsaṃ na vā āgaccheyya, tassa, bhikkhave, bhikkhuno purimikā ca paññāyati, paṭissave ca anāpattī’’ti (mahāva. 207) āha. Sattāhānāgatāya komudiyā cātumāsiniyāti etthāpi eseva nayo. Tattha komudiyā cātumāsiniyāti pacchimakattikapuṇṇamāyaṃ. Sā hi kumudānaṃ atthitāya komudī, catunnaṃ vassikamāsānaṃ pariyosānattā cātumāsinīti vuccati. Tadā hi kumudāni supupphitāni honti, tasmā kumudā ettha pupphantīti komudīti vuccati, kumudavatīti vuttaṃ hoti.
૧૮૨. અન્તોવસ્સવત્તકથાયં નિબદ્ધવત્તં ઠપેત્વાતિ સજ્ઝાયમનસિકારાદીસુ નિરન્તરકરણીયેસુ કત્તબ્બં કતિકવત્તં કત્વા. કસાવપરિભણ્ડન્તિ કસાવેહિ ભૂમિપરિકમ્મં. વત્તન્તિ કતિકવત્તં.
182. Antovassavattakathāyaṃ nibaddhavattaṃ ṭhapetvāti sajjhāyamanasikārādīsu nirantarakaraṇīyesu kattabbaṃ katikavattaṃ katvā. Kasāvaparibhaṇḍanti kasāvehi bhūmiparikammaṃ. Vattanti katikavattaṃ.
એવરૂપં અધમ્મિકવત્તં ન કાતબ્બન્તિ નાનાવેરજ્જકા હિ ભિક્ખૂ સન્નિપતન્તિ, તત્થ કેચિ દુબ્બલા અપ્પથામા એવરૂપં વત્તં અનુપાલેતું ન સક્કોન્તિ, તસ્મા ઇધ આગતઞ્ચ ચતુત્થપારાજિકવણ્ણનાયં (પારા॰ અટ્ઠ॰ ૨.૨૨૭) આગતં આવાસં વા મણ્ડપં વા સીમં વા યં કિઞ્ચિ ઠાનં પરિચ્છિન્દિત્વા ‘‘યો ઇમમ્હા આવાસા પઠમં પક્કમિસ્સતિ, તં ‘અરહા’તિ જાનિસ્સામા’’તિ કતાય કતિકાય યો ‘‘મં ‘અરહા’તિ જાનન્તૂ’’તિ તમ્હા ઠાના પઠમં પક્કમતિ, પારાજિકો હોતિ. યો પન આચરિયુપજ્ઝાયાનં વા કિચ્ચેન માતાપિતૂનં વા કેનચિદેવ કરણીયેન ભિક્ખાચારવત્તં વા ઉદ્દેસપરિપુચ્છાદીનં અત્થાય અઞ્ઞેન વા તાદિસેન કરણીયેન તં ઠાનં અતિક્કમિત્વા ગચ્છતિ, અનાપત્તિ. સચેપિસ્સ એવં ગતસ્સ પચ્છા ઇચ્છાચારો ઉપ્પજ્જતિ ‘‘ન દાનાહં તત્થ ગમિસ્સામિ, એવં મં અરહાતિ સમ્ભાવેસ્સન્તી’’તિ, અનાપત્તિયેવ.
Evarūpaṃ adhammikavattaṃ na kātabbanti nānāverajjakā hi bhikkhū sannipatanti, tattha keci dubbalā appathāmā evarūpaṃ vattaṃ anupāletuṃ na sakkonti, tasmā idha āgatañca catutthapārājikavaṇṇanāyaṃ (pārā. aṭṭha. 2.227) āgataṃ āvāsaṃ vā maṇḍapaṃ vā sīmaṃ vā yaṃ kiñci ṭhānaṃ paricchinditvā ‘‘yo imamhā āvāsā paṭhamaṃ pakkamissati, taṃ ‘arahā’ti jānissāmā’’ti katāya katikāya yo ‘‘maṃ ‘arahā’ti jānantū’’ti tamhā ṭhānā paṭhamaṃ pakkamati, pārājiko hoti. Yo pana ācariyupajjhāyānaṃ vā kiccena mātāpitūnaṃ vā kenacideva karaṇīyena bhikkhācāravattaṃ vā uddesaparipucchādīnaṃ atthāya aññena vā tādisena karaṇīyena taṃ ṭhānaṃ atikkamitvā gacchati, anāpatti. Sacepissa evaṃ gatassa pacchā icchācāro uppajjati ‘‘na dānāhaṃ tattha gamissāmi, evaṃ maṃ arahāti sambhāvessantī’’ti, anāpattiyeva.
યોપિ કેનચિદેવ કરણીયેન તં ઠાનં પત્વા સજ્ઝાયમનસિકારાદિવસેન અઞ્ઞવિહિતો વા હુત્વા ચોરાદીહિ વા અનુબદ્ધો મેઘં વા ઉટ્ઠિતં દિસ્વા અનોવસ્સકં પવિસિતુકામો તં ઠાનં અતિક્કમતિ, અનાપત્તિ, યાનેન વા ઇદ્ધિયા વા ગચ્છન્તોપિ પારાજિકં નાપજ્જતિ, પદગમનેનેવ આપજ્જતિ. તમ્પિ યેહિ સહ કતિકા કતા, તેહિ સદ્ધિં અપુબ્બં અચરિમં ગચ્છન્તો નાપજ્જતિ. એવં ગચ્છન્તા હિ સબ્બેપિ અઞ્ઞમઞ્ઞં રક્ખન્તિ. સચેપિ મણ્ડપરુક્ખમૂલાદીસુ કિઞ્ચિ ઠાનં પરિચ્છિન્દન્તિ ‘‘યો એત્થ નિસીદતિ વા ચઙ્કમતિ વા, તં ‘અરહા’તિ જાનિસ્સામ’’, પુપ્ફાનિ વા ઠપેત્વા, ‘‘યો ઇમાનિ ગહેત્વા પૂજં કરિસ્સતિ, તં ‘અરહા’તિ જાનિસ્સામા’’તિઆદિના નયેન કતિકા કતા હોતિ, તત્રાપિ ઇચ્છાચારવસેન તથા કરોન્તસ્સ પારાજિકમેવ. સચેપિ ઉપાસકેન અન્તરામગ્ગે વિહારો વા કતો હોતિ, ચીવરાદીનિ વા ઠપિતાનિ હોન્તિ ‘‘યે અરહન્તો, તે ઇમસ્મિં વિહારે વસન્તુ, ચીવરાદીનિ વા ગણ્હન્તૂ’’તિ, તત્રાપિ ઇચ્છાચારવસેન વસન્તસ્સ વા તાનિ વા ગણ્હન્તસ્સ પારાજિકમેવ, એતં પન અધમ્મિકકતિકવત્તં, તસ્મા ન કાતબ્બં, અઞ્ઞં વા એવરૂપં ‘‘ઇમસ્મિં તેમાસબ્ભન્તરે સબ્બેવ આરઞ્ઞકા હોન્તુ પિણ્ડપાતિકધુતઙ્ગાદિઅવસેસધુતઙ્ગધરા વા, અથ વા સબ્બેવ ખીણાસવા હોન્તૂ’’તિ એવમાદિ. નાનાવેરજ્જકા હિ ભિક્ખૂ સન્નિપતન્તિ. તત્થ કેચિ દુબ્બલા અપ્પથામા એવરૂપં વત્તં અનુપાલેતું ન સક્કોન્તિ, તસ્મા એવરૂપમ્પિ વત્તં ન કાતબ્બં. ‘‘ઇમં તેમાસં સબ્બેહેવ ન ઉદ્દિસિતબ્બં, ન પરિપુચ્છિતબ્બં, ન પબ્બાજેતબ્બં, મૂગબ્બતં ગણ્હિતબ્બં, બહિસીમટ્ઠસ્સપિ સઙ્ઘલાભો દાતબ્બો’’તિ એવમાદિકમ્પિ ન કત્તબ્બમેવ.
Yopi kenacideva karaṇīyena taṃ ṭhānaṃ patvā sajjhāyamanasikārādivasena aññavihito vā hutvā corādīhi vā anubaddho meghaṃ vā uṭṭhitaṃ disvā anovassakaṃ pavisitukāmo taṃ ṭhānaṃ atikkamati, anāpatti, yānena vā iddhiyā vā gacchantopi pārājikaṃ nāpajjati, padagamaneneva āpajjati. Tampi yehi saha katikā katā, tehi saddhiṃ apubbaṃ acarimaṃ gacchanto nāpajjati. Evaṃ gacchantā hi sabbepi aññamaññaṃ rakkhanti. Sacepi maṇḍaparukkhamūlādīsu kiñci ṭhānaṃ paricchindanti ‘‘yo ettha nisīdati vā caṅkamati vā, taṃ ‘arahā’ti jānissāma’’, pupphāni vā ṭhapetvā, ‘‘yo imāni gahetvā pūjaṃ karissati, taṃ ‘arahā’ti jānissāmā’’tiādinā nayena katikā katā hoti, tatrāpi icchācāravasena tathā karontassa pārājikameva. Sacepi upāsakena antarāmagge vihāro vā kato hoti, cīvarādīni vā ṭhapitāni honti ‘‘ye arahanto, te imasmiṃ vihāre vasantu, cīvarādīni vā gaṇhantū’’ti, tatrāpi icchācāravasena vasantassa vā tāni vā gaṇhantassa pārājikameva, etaṃ pana adhammikakatikavattaṃ, tasmā na kātabbaṃ, aññaṃ vā evarūpaṃ ‘‘imasmiṃ temāsabbhantare sabbeva āraññakā hontu piṇḍapātikadhutaṅgādiavasesadhutaṅgadharā vā, atha vā sabbeva khīṇāsavā hontū’’ti evamādi. Nānāverajjakā hi bhikkhū sannipatanti. Tattha keci dubbalā appathāmā evarūpaṃ vattaṃ anupāletuṃ na sakkonti, tasmā evarūpampi vattaṃ na kātabbaṃ. ‘‘Imaṃ temāsaṃ sabbeheva na uddisitabbaṃ, na paripucchitabbaṃ, na pabbājetabbaṃ, mūgabbataṃ gaṇhitabbaṃ, bahisīmaṭṭhassapi saṅghalābho dātabbo’’ti evamādikampi na kattabbameva.
તિવિધમ્પીતિ પરિયત્તિપટિપત્તિપટિવેધવસેન તિવિધમ્પિ. સોધેત્વા પબ્બાજેથાતિ ભબ્બે આચારકુલપુત્તે ઉપપરિક્ખિત્વા પબ્બાજેથ. ભસ્સે મત્તં જાનિત્વાતિ વચને પમાણં ઞત્વા. દસકથાવત્થુ નામ અપ્પિચ્છાકથા સન્તુટ્ઠિકથા પવિવેકકથા અસંસગ્ગકથા વીરિયારમ્ભકથા સીલકથા સમાધિકથા પઞ્ઞાકથા વિમુત્તિકથા વિમુત્તિઞાણદસ્સનકથાતિ.
Tividhampīti pariyattipaṭipattipaṭivedhavasena tividhampi. Sodhetvā pabbājethāti bhabbe ācārakulaputte upaparikkhitvā pabbājetha. Bhasse mattaṃ jānitvāti vacane pamāṇaṃ ñatvā. Dasakathāvatthu nāma appicchākathā santuṭṭhikathā pavivekakathā asaṃsaggakathā vīriyārambhakathā sīlakathā samādhikathā paññākathā vimuttikathā vimuttiñāṇadassanakathāti.
વિગ્ગહસંવત્તનિકં વચનં વિગ્ગાહિકં. ચતુરારક્ખં અહાપેન્તાતિ બુદ્ધાનુસ્સતિ મેત્તા અસુભં મરણાનુસ્સતીતિ ઇમં ચતુરારક્ખં અહાપેન્તા. દન્તકટ્ઠખાદનવત્તં આચિક્ખિતબ્બન્તિ એત્થ ઇદં દન્તકટ્ઠખાદનવત્તં – યો દેવસિકં સઙ્ઘમજ્ઝે ઓસરતિ, તેન સામણેરાદીહિ આહરિત્વા ભિક્ખૂનં યથાસુખં ભુઞ્જનત્થાય દન્તકટ્ઠમાળકે નિક્ખિત્તેસુ દન્તકટ્ઠેસુ દિવસે દિવસે એકમેવ દન્તકટ્ઠં ગહેતબ્બં. યો પન દેવસિકં ન ઓસરતિ, પધાનઘરે વસિત્વા ધમ્મસ્સવને વા ઉપોસથગ્ગે વા દિસ્સતિ, તેન પમાણં સલ્લક્ખેત્વા ચત્તારિ પઞ્ચ દન્તકટ્ઠાનિ અત્તનો વસનટ્ઠાને ઠપેત્વા ખાદિતબ્બાનિ. તેસુ ખીણેસુ સચે પુનપિ દન્તકટ્ઠમાળકે બહૂનિ હોન્તિયેવ, પુનપિ આહરિત્વા ખાદિતબ્બાનિ. યદિ પન પમાણં અસલ્લક્ખેત્વા આહરતિ, તેસુ અખીણેસુયેવ માળકે ખીયતિ, તતો કેચિ થેરા ‘‘યેહિ ગહિતાનિ, તે પટિહરન્તૂ’’તિ વદેય્યું, કેચિ ‘‘ખાદન્તુ, પુન સામણેરા આહરિસ્સન્તી’’તિ, તસ્મા વિવાદપરિહારત્થં પમાણં સલ્લક્ખેતબ્બં, ગહણે પન દોસો નત્થિ. મગ્ગં ગચ્છન્તેનપિ એકં વા દ્વે વા થવિકાય પક્ખિપિત્વા ગન્તબ્બન્તિ. ભિક્ખાચારવત્તં પિણ્ડપાતિકવત્તે આવિભવિસ્સતિ.
Viggahasaṃvattanikaṃ vacanaṃ viggāhikaṃ. Caturārakkhaṃ ahāpentāti buddhānussati mettā asubhaṃ maraṇānussatīti imaṃ caturārakkhaṃ ahāpentā. Dantakaṭṭhakhādanavattaṃ ācikkhitabbanti ettha idaṃ dantakaṭṭhakhādanavattaṃ – yo devasikaṃ saṅghamajjhe osarati, tena sāmaṇerādīhi āharitvā bhikkhūnaṃ yathāsukhaṃ bhuñjanatthāya dantakaṭṭhamāḷake nikkhittesu dantakaṭṭhesu divase divase ekameva dantakaṭṭhaṃ gahetabbaṃ. Yo pana devasikaṃ na osarati, padhānaghare vasitvā dhammassavane vā uposathagge vā dissati, tena pamāṇaṃ sallakkhetvā cattāri pañca dantakaṭṭhāni attano vasanaṭṭhāne ṭhapetvā khāditabbāni. Tesu khīṇesu sace punapi dantakaṭṭhamāḷake bahūni hontiyeva, punapi āharitvā khāditabbāni. Yadi pana pamāṇaṃ asallakkhetvā āharati, tesu akhīṇesuyeva māḷake khīyati, tato keci therā ‘‘yehi gahitāni, te paṭiharantū’’ti vadeyyuṃ, keci ‘‘khādantu, puna sāmaṇerā āharissantī’’ti, tasmā vivādaparihāratthaṃ pamāṇaṃ sallakkhetabbaṃ, gahaṇe pana doso natthi. Maggaṃ gacchantenapi ekaṃ vā dve vā thavikāya pakkhipitvā gantabbanti. Bhikkhācāravattaṃ piṇḍapātikavatte āvibhavissati.
અન્તોગામે…પે॰… ન કથેતબ્બાતિ એત્થ ચતૂસુ પચ્ચયેસુ ચીવરે ચ પિણ્ડપાતે ચ વિઞ્ઞત્તિપિ ન વટ્ટતિ નિમિત્તોભાસપરિકથાપિ. સેનાસને વિઞ્ઞત્તિમેવ ન વટ્ટતિ, સેસાનિ તીણિ વટ્ટન્તિ. ગિલાનપચ્ચયે સબ્બમ્પિ વટ્ટતિ. એવં સન્તેપિ આજીવં સોધેન્તેહિ ભિક્ખૂહિ સુટ્ઠુ રક્ખિતબ્બાતિ. ઇમિના આજીવપારિસુદ્ધિસીલં દસ્સિતં. રક્ખિતિન્દ્રિયેહિ ભવિતબ્બન્તિ ઇન્દ્રિયસંવરસીલં. ખન્ધકવત્તઞ્ચ સેખિયવત્તઞ્ચ પૂરેતબ્બન્તિ પાતિમોક્ખસંવરસીલં. પચ્ચયસન્નિસ્સિતસીલં પન તીહિપિ સામત્થિયતો દસ્સિતં. ઇતિ ચતુપારિસુદ્ધિસીલપટિસંયુત્તા એવરૂપા નિય્યાનિકકથા બહુકાપિ વત્તબ્બાતિ અધિપ્પાયો.
Antogāme…pe… na kathetabbāti ettha catūsu paccayesu cīvare ca piṇḍapāte ca viññattipi na vaṭṭati nimittobhāsaparikathāpi. Senāsane viññattimeva na vaṭṭati, sesāni tīṇi vaṭṭanti. Gilānapaccaye sabbampi vaṭṭati. Evaṃ santepi ājīvaṃ sodhentehi bhikkhūhi suṭṭhu rakkhitabbāti. Iminā ājīvapārisuddhisīlaṃ dassitaṃ. Rakkhitindriyehi bhavitabbanti indriyasaṃvarasīlaṃ. Khandhakavattañca sekhiyavattañca pūretabbanti pātimokkhasaṃvarasīlaṃ. Paccayasannissitasīlaṃ pana tīhipi sāmatthiyato dassitaṃ. Iti catupārisuddhisīlapaṭisaṃyuttā evarūpā niyyānikakathā bahukāpi vattabbāti adhippāyo.
ઇમસ્મિં વસ્સૂપનાયિકવિસયે તેસુ તેસુ નગરેસુ તસ્મિં તસ્મિં રાજકાલે અપરિયન્તા વિવાદકથા હોતિ. કથં? વસ્સૂપનાયિકક્ખન્ધકે (મહાવ॰ ૧૮૬) ‘‘તેન ખો પન સમયેન રાજા માગધો સેનિયો બિમ્બિસારો વસ્સં ઉક્કડ્ઢિતુકામો ભિક્ખૂનં સન્તિકે દૂતં પાહેસિ ‘યદિ પનાય્યા આગમે જુણ્હે વસ્સં ઉપગચ્છેય્યુ’ન્તિ. ભગવતો એતમત્થં આરોચેસું, ‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, રાજૂનં અનુવત્તિતુ’’’ન્તિ વચનં નિસ્સાય ભગવતા અધિમાસં પઞ્ઞત્તન્તિ મઞ્ઞમાના વેદસમયેન સંસન્દિત્વા ગય્હમાના અનેકવિહિતં વિવાદં કરોન્તિ. વેદસમયે કિર દ્વે અધિમાસાનિ યાચાધિમાસઞ્ચ પત્તાધિમાસઞ્ચ. તત્થ કલિયુગગણને એકૂનવીસતિગણનેન ભાજિતે દ્વેપઞ્ચટ્ઠદસતેરસસોળસટ્ઠારસવસેન સત્તધા સેસો હોતિ, તેસં વસેન ચમ્માધિમાસ પઞ્ચાધિમાસ પસ્વાધિમાસ દસાધિમાસ તેરસાધિમાસ સોળસાધિમાસ અટ્ઠારસાધિમાસાતિ વોહરન્તિ. અટ્ઠારસાધિમાસં પન અવસાનાધિમાસન્તિપિ વોહરન્તિ. તેસુ પસુસોળસાનિ અપત્તેયેવ અધિમાસપતનકલિયુગે સંવચ્છરમાસાદિવિસમભયેન યાચિત્વા માસસ્સ આકડ્ઢિતબ્બતો યાચાધિમાસન્તિ વોહરન્તિ, સેસાનિ પન પઞ્ચમત્તેયેવ અધિમાસપતનકલિયુગે માસસ્સ આકડ્ઢિતબ્બતો પત્તાધિમાસન્તિ. તત્રેતં યાચાધિમાસલક્ખણં – તથતો અજાનન્તા પાળિયા સંસન્દિત્વા બિમ્બિસારરઞ્ઞા ભગવતો યાચિતાધિમાસત્તા યાચાધિમાસં નામ ભવતિ, તસ્મા દ્વીસુ એવ યાચાધિમાસેસુ દિવસેન સહ માસો આકડ્ઢિતબ્બો, ન ઇતરેસૂતિ વદન્તિ, અઞ્ઞે પન પઞ્ચસુ પત્તાધિમાસેસુ એવ સહ દિવસેન માસો આકડ્ઢિતબ્બો, ન યાચાધિમાસેસૂતિ.
Imasmiṃ vassūpanāyikavisaye tesu tesu nagaresu tasmiṃ tasmiṃ rājakāle apariyantā vivādakathā hoti. Kathaṃ? Vassūpanāyikakkhandhake (mahāva. 186) ‘‘tena kho pana samayena rājā māgadho seniyo bimbisāro vassaṃ ukkaḍḍhitukāmo bhikkhūnaṃ santike dūtaṃ pāhesi ‘yadi panāyyā āgame juṇhe vassaṃ upagaccheyyu’nti. Bhagavato etamatthaṃ ārocesuṃ, ‘anujānāmi, bhikkhave, rājūnaṃ anuvattitu’’’nti vacanaṃ nissāya bhagavatā adhimāsaṃ paññattanti maññamānā vedasamayena saṃsanditvā gayhamānā anekavihitaṃ vivādaṃ karonti. Vedasamaye kira dve adhimāsāni yācādhimāsañca pattādhimāsañca. Tattha kaliyugagaṇane ekūnavīsatigaṇanena bhājite dvepañcaṭṭhadasaterasasoḷasaṭṭhārasavasena sattadhā seso hoti, tesaṃ vasena cammādhimāsa pañcādhimāsa pasvādhimāsa dasādhimāsa terasādhimāsa soḷasādhimāsa aṭṭhārasādhimāsāti voharanti. Aṭṭhārasādhimāsaṃ pana avasānādhimāsantipi voharanti. Tesu pasusoḷasāni apatteyeva adhimāsapatanakaliyuge saṃvaccharamāsādivisamabhayena yācitvā māsassa ākaḍḍhitabbato yācādhimāsanti voharanti, sesāni pana pañcamatteyeva adhimāsapatanakaliyuge māsassa ākaḍḍhitabbato pattādhimāsanti. Tatretaṃ yācādhimāsalakkhaṇaṃ – tathato ajānantā pāḷiyā saṃsanditvā bimbisāraraññā bhagavato yācitādhimāsattā yācādhimāsaṃ nāma bhavati, tasmā dvīsu eva yācādhimāsesu divasena saha māso ākaḍḍhitabbo, na itaresūti vadanti, aññe pana pañcasu pattādhimāsesu eva saha divasena māso ākaḍḍhitabbo, na yācādhimāsesūti.
અપરે પન – ‘‘દ્વેમા, ભિક્ખવે, વસ્સૂપનાયિકા પુરિમિકા પચ્છિમિકાતિ, અપરજ્જુગતાય આસાળ્હિયા પુરિમિકા ઉપગન્તબ્બા, માસગતાય આસાળ્હિયા પચ્છિમિકા ઉપગન્તબ્બા’’તિ તસ્મિંયેવ વસ્સૂપનાયિકક્ખન્ધકે (મહાવ॰ ૧૮૪) આગતાય પાળિયા અત્થં અયોનિસો ગહેત્વા તિથિનક્ખત્તયોગે એવ વસ્સૂપગમનં ભગવતા અનુઞ્ઞાતં, તસ્મા આસાળ્હિપુણ્ણમાય અનન્તરભૂતો પાટિપદદિવસો પુણ્ણાતિથિયા ચ યુત્તો હોતુ, પુબ્બાસાળ્હઉત્તરાસાળ્હસઙ્ખાતેસુ દ્વીસુ નક્ખત્તેસુ એકેકેન યુત્તો ચ, એવંભૂતો કાલો યદિ વિના દિવસેન માસકડ્ઢને સમ્પજ્જતિ, તથા ચ સતિ માસમત્તાકડ્ઢનમેવ કાતબ્બં, યદિ ન સમ્પજ્જતિ, સહ દિવસેન માસાકડ્ઢનં, અયં પિટકેન ચ વેદેન ચ અનુલોમો વિનિચ્છયોતિ વદન્તિ.
Apare pana – ‘‘dvemā, bhikkhave, vassūpanāyikā purimikā pacchimikāti, aparajjugatāya āsāḷhiyā purimikā upagantabbā, māsagatāya āsāḷhiyā pacchimikā upagantabbā’’ti tasmiṃyeva vassūpanāyikakkhandhake (mahāva. 184) āgatāya pāḷiyā atthaṃ ayoniso gahetvā tithinakkhattayoge eva vassūpagamanaṃ bhagavatā anuññātaṃ, tasmā āsāḷhipuṇṇamāya anantarabhūto pāṭipadadivaso puṇṇātithiyā ca yutto hotu, pubbāsāḷhauttarāsāḷhasaṅkhātesu dvīsu nakkhattesu ekekena yutto ca, evaṃbhūto kālo yadi vinā divasena māsakaḍḍhane sampajjati, tathā ca sati māsamattākaḍḍhanameva kātabbaṃ, yadi na sampajjati, saha divasena māsākaḍḍhanaṃ, ayaṃ piṭakena ca vedena ca anulomo vinicchayoti vadanti.
તત્રાપ્યેકે વદન્તિ – ‘‘મા ઇતિ ચન્દો વુચ્ચતિ તસ્સ ગતિયા દિવસસ્સ મિનિતબ્બતો, સો એત્થ સબ્બકલાપારિપૂરિયા પુણ્ણોતિ પુણ્ણમા’’તિઆદિના વિનયત્થમઞ્જૂસાદીસુ (કઙ્ખા॰ અભિ॰ ટી॰ નિદાનવણ્ણના) આગમનતો પુણ્ણાતિથિયોગોપિ પુણ્ણમિયા એવ ઇચ્છિતબ્બો, ન પાટિપદે, તથા નક્ખત્તયોગોપિ આસાળ્હિસુક્કપક્ખસ્સ પન્નરસે ઉપોસથે ‘‘ઉત્તરાસાળ્હનક્ખત્તે, એવં ધાતુ પતિટ્ઠિતા’’તિ મહાવંસે વચનતોતિ. તત્થ પુરિમા વદન્તિ – એવં સન્તે ઉપોસથદિવસેયેવ ચન્દગ્ગાહો ચ સૂરિયગ્ગાહો ચ ભવેય્ય, ઇદાનિ પન કાળપક્ખપાટિપદાદીસુયેવ ચન્દગ્ગાહો, સુક્કપક્ખપાટિપદાદીસુયેવ સૂરિયગ્ગાહો પઞ્ઞાયતિ, તસ્મા પાટિપદેયેવ તિથિનક્ખત્તયોગો ઇચ્છિતબ્બોતિ. પચ્છિમાપિ વદન્તિ – તુમ્હાદિસાનં વાદીનં વચનેન પુબ્બે આકડ્ઢિતબ્બદિવસાનં અનાકડ્ઢિતત્તા દિવસપુઞ્જભાવેન એવં હોતિ, સચ્ચતો પન ઉપોસથદિવસેયેવ ચન્દગ્ગાહો સૂરિયગ્ગાહો ચ ઇચ્છિતબ્બોતિ. હોતુ, યથા ઇચ્છથ, તથા વદથ, એવં ભૂતપુબ્બો સાટ્ઠકથે તેપિટકે બુદ્ધવચને અત્થીતિ? અત્થિ. ગન્ધારજાતકે (જા॰ અટ્ઠ॰ ૩.૭.૭૫ ગન્ધારજાતકવણ્ણના) હિ ઉપોસથદિવસે ચન્દગ્ગાહો દ્વિક્ખત્તું આગતો. તઞ્હિ જાતકં તીસુ પિટકેસુ સુત્તપરિયાપન્નં, પઞ્ચસુ નિકાયેસુ ખુદ્દકનિકાયપરિયાપન્નં, નવસુ સાસનઙ્ગેસુ જાતકપરિયાપન્નન્તિ. એવં વુત્તે પુરિમકા પટિવચનં દાતું ન સક્કુણેય્યુન્તિ.
Tatrāpyeke vadanti – ‘‘mā iti cando vuccati tassa gatiyā divasassa minitabbato, so ettha sabbakalāpāripūriyā puṇṇoti puṇṇamā’’tiādinā vinayatthamañjūsādīsu (kaṅkhā. abhi. ṭī. nidānavaṇṇanā) āgamanato puṇṇātithiyogopi puṇṇamiyā eva icchitabbo, na pāṭipade, tathā nakkhattayogopi āsāḷhisukkapakkhassa pannarase uposathe ‘‘uttarāsāḷhanakkhatte, evaṃ dhātu patiṭṭhitā’’ti mahāvaṃse vacanatoti. Tattha purimā vadanti – evaṃ sante uposathadivaseyeva candaggāho ca sūriyaggāho ca bhaveyya, idāni pana kāḷapakkhapāṭipadādīsuyeva candaggāho, sukkapakkhapāṭipadādīsuyeva sūriyaggāho paññāyati, tasmā pāṭipadeyeva tithinakkhattayogo icchitabboti. Pacchimāpi vadanti – tumhādisānaṃ vādīnaṃ vacanena pubbe ākaḍḍhitabbadivasānaṃ anākaḍḍhitattā divasapuñjabhāvena evaṃ hoti, saccato pana uposathadivaseyeva candaggāho sūriyaggāho ca icchitabboti. Hotu, yathā icchatha, tathā vadatha, evaṃ bhūtapubbo sāṭṭhakathe tepiṭake buddhavacane atthīti? Atthi. Gandhārajātake (jā. aṭṭha. 3.7.75 gandhārajātakavaṇṇanā) hi uposathadivase candaggāho dvikkhattuṃ āgato. Tañhi jātakaṃ tīsu piṭakesu suttapariyāpannaṃ, pañcasu nikāyesu khuddakanikāyapariyāpannaṃ, navasu sāsanaṅgesu jātakapariyāpannanti. Evaṃ vutte purimakā paṭivacanaṃ dātuṃ na sakkuṇeyyunti.
અથેકચ્ચે ‘‘પિટકત્તયે અધિકમાસાયેવ સન્તિ, ન અધિકદિવસા સારત્થદીપનિયં (સારત્થ॰ ટી॰ પાચિત્તિય ૩.૪૦૪) ‘યં પન વુત્તં તીસુપિ ગણ્ઠિપદેસુ અટ્ઠારસન્નંયેવ વસ્સાનં અધિકમાસે ગહેત્વા ગણિતત્તા સેસવસ્સદ્વયસ્સપિ અધિકાનિ દિવસાનિ હોન્તેવ, તાનિ અધિકદિવસાનિ સન્ધાય નિક્કઙ્ખા હુત્વાતિ વુત્તન્તિ, તં ન ગહેતબ્બં. ન હિ દ્વીસુ વસ્સેસુ અધિકદિવસા નામ વિસું ઉપલબ્ભન્તિ તતિયે વસ્સે વસ્સુક્કડ્ઢનવસેન અધિકમાસે પરિચ્ચત્તેયેવ અધિકમાસસમ્ભવતો, તસ્મા દ્વીસુ વસ્સેસુ અતિરેકદિવસા નામ વિસું ન સમ્ભવન્તી’તિ વચનતો’’તિ વદન્તિ. અથઞ્ઞે વદન્તિ – પિટકત્તયે અધિકદિવસાતિ આગતા અત્થિ વજિરબુદ્ધિટીકાયં (વજિર॰ ટી॰ પાચિત્તિય ૪૦૪) ‘‘અવસેસાનં દ્વિન્નં વસ્સાનં અધિકદિવસાનિ હોન્તેવ, તસ્મા નિક્કઙ્ખા હુત્વા ઉપસમ્પાદેન્તી’’તિ વચનતોતિ. ઇતો પરમ્પિ વિવિધેન આકારેન કથેન્તિ. સુદ્ધવેદિકાપિ એવં વદન્તિ, વિનયધરા ભિક્ખૂ વિનયસમયવસેન વદન્તિ. અમ્હાકં પન વેદસમયે હત્થગતગણનવસેનેવ જાનિતબ્બન્તિ અલમતિપપઞ્ચેન. અત્થિકેહિ તિવસ્સાધિકસહસ્સકલિયુગે ધમ્મરાજેન પુચ્છિતત્તા કતં અધિમાસપકરણં ઓલોકેત્વા જાનિતબ્બં.
Athekacce ‘‘piṭakattaye adhikamāsāyeva santi, na adhikadivasā sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. pācittiya 3.404) ‘yaṃ pana vuttaṃ tīsupi gaṇṭhipadesu aṭṭhārasannaṃyeva vassānaṃ adhikamāse gahetvā gaṇitattā sesavassadvayassapi adhikāni divasāni honteva, tāni adhikadivasāni sandhāya nikkaṅkhā hutvāti vuttanti, taṃ na gahetabbaṃ. Na hi dvīsu vassesu adhikadivasā nāma visuṃ upalabbhanti tatiye vasse vassukkaḍḍhanavasena adhikamāse pariccatteyeva adhikamāsasambhavato, tasmā dvīsu vassesu atirekadivasā nāma visuṃ na sambhavantī’ti vacanato’’ti vadanti. Athaññe vadanti – piṭakattaye adhikadivasāti āgatā atthi vajirabuddhiṭīkāyaṃ (vajira. ṭī. pācittiya 404) ‘‘avasesānaṃ dvinnaṃ vassānaṃ adhikadivasāni honteva, tasmā nikkaṅkhā hutvā upasampādentī’’ti vacanatoti. Ito parampi vividhena ākārena kathenti. Suddhavedikāpi evaṃ vadanti, vinayadharā bhikkhū vinayasamayavasena vadanti. Amhākaṃ pana vedasamaye hatthagatagaṇanavaseneva jānitabbanti alamatipapañcena. Atthikehi tivassādhikasahassakaliyuge dhammarājena pucchitattā kataṃ adhimāsapakaraṇaṃ oloketvā jānitabbaṃ.
ઇધ પન અધિપ્પેતવિનિચ્છયમેવ કથયામ. પઠમદુતિયવાદેસુ ન બિમ્બિસારરાજા ભગવન્તં અધિમાસપઞ્ઞાપનં યાચતિ, ન ચ ભગવા પઞ્ઞપેતિ, ન ‘‘તસ્મિં વસ્સે ઇદં નામ અધિમાસં હોતી’’તિ વા ‘‘માસમત્તં વા સહદિવસં વા આકડ્ઢિતબ્બ’’ન્તિ વા પાળિયં અટ્ઠકથાટીકાસુ ચ અત્થિ, રાજા પન ઉપકટ્ઠાય વસ્સૂપનાયિકાય વેદસમયે વસ્સુક્કડ્ઢનસમ્ભવતો ભિક્ખૂનં પઠમઆસાળ્હમાસે વસ્સં અનુપગન્ત્વા દુતિયઆસાળ્હમાસે ઉપગમનત્થં ‘‘યદિ પનાય્યા આગમે જુણ્હે વસ્સં ઉપગચ્છેય્યુ’’ન્તિ દૂતં પાહેસિ. યદિ પન ઉપગચ્છેય્યું, સાધુ વતાતિ સમ્બન્ધિતબ્બં. ભિક્ખૂ પન રઞ્ઞો પહિતસાસનં ભગવતો આરોચેસું. ભગવા પન વસ્સુક્કડ્ઢને ભિક્ખૂનં ગુણપરિહાનિયા અભાવતો ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, રાજૂનં અનુવત્તિતુ’’ન્તિ (મહાવ॰ ૧૮૬) અવોચ. તેન વુત્તં અટ્ઠકથાયં (મહાવ॰ અટ્ઠ॰ ૧૮૫) ‘‘અનુજાનામિ ભિક્ખવે રાજૂનં અનુવત્તિતુન્તિ એત્થ વસ્સુક્કડ્ઢનભિક્ખૂનં કાચિ પરિહાનિ નામ નત્થીતિઅનુવત્તિતું અનુઞ્ઞાત’’ન્તિ. વિમતિવિનોદનિયઞ્ચ (વિ॰ વિ॰ ટી॰ મહાવગ્ગ ૨.૧૮૫) વુત્તં ‘‘પરિહાનીતિ ગુણપરિહાની’’તિ, તસ્મા યાચાધિમાસો વા હોતુ પત્તાધિમાસો વા, યસ્મિં યસ્મિં કાલે અનુવત્તનેન ભિક્ખૂનં સીલાદિગુણમ્પિ પરિહાનિ નત્થિ, તસ્મિં તસ્મિં કાલે અનુવત્તિતબ્બં.
Idha pana adhippetavinicchayameva kathayāma. Paṭhamadutiyavādesu na bimbisārarājā bhagavantaṃ adhimāsapaññāpanaṃ yācati, na ca bhagavā paññapeti, na ‘‘tasmiṃ vasse idaṃ nāma adhimāsaṃ hotī’’ti vā ‘‘māsamattaṃ vā sahadivasaṃ vā ākaḍḍhitabba’’nti vā pāḷiyaṃ aṭṭhakathāṭīkāsu ca atthi, rājā pana upakaṭṭhāya vassūpanāyikāya vedasamaye vassukkaḍḍhanasambhavato bhikkhūnaṃ paṭhamaāsāḷhamāse vassaṃ anupagantvā dutiyaāsāḷhamāse upagamanatthaṃ ‘‘yadi panāyyā āgame juṇhe vassaṃ upagaccheyyu’’nti dūtaṃ pāhesi. Yadi pana upagaccheyyuṃ, sādhu vatāti sambandhitabbaṃ. Bhikkhū pana rañño pahitasāsanaṃ bhagavato ārocesuṃ. Bhagavā pana vassukkaḍḍhane bhikkhūnaṃ guṇaparihāniyā abhāvato ‘‘anujānāmi, bhikkhave, rājūnaṃ anuvattitu’’nti (mahāva. 186) avoca. Tena vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ (mahāva. aṭṭha. 185) ‘‘anujānāmi bhikkhave rājūnaṃ anuvattitunti ettha vassukkaḍḍhanabhikkhūnaṃ kāci parihāni nāma natthītianuvattituṃ anuññāta’’nti. Vimativinodaniyañca (vi. vi. ṭī. mahāvagga 2.185) vuttaṃ ‘‘parihānīti guṇaparihānī’’ti, tasmā yācādhimāso vā hotu pattādhimāso vā, yasmiṃ yasmiṃ kāle anuvattanena bhikkhūnaṃ sīlādiguṇampi parihāni natthi, tasmiṃ tasmiṃ kāle anuvattitabbaṃ.
કથં પન અનુવત્તિતબ્બં, કથં ન અનુવત્તિતબ્બં? યદિ અનુવત્તન્તે પુબ્બે ઉપવુત્થદિવસતો ઇદાનિ ઉપવસિતબ્બઉપોસથદિવસો ચાતુદ્દસો વા પન્નરસો વા હોતિ, તથા સતિ અનુવત્તિતબ્બં. યદિ પન તેરસમો વા સોળસમો વા હોતિ, ન અનુવત્તિતબ્બં. અનુવત્તન્તો હિ અનુપોસથે ઉપોસથકતો હોતિ, તતો ‘‘ન, ભિક્ખવે, અનુપોસથે ઉપોસથો કાતબ્બો, યો કરેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ॰ ૧૮૩) વુત્તદુક્કટં આપજ્જતિ, તસ્મા સીલગુણપરિહાનિસમ્ભવતો ન અનુવત્તિતબ્બં. વુત્તઞ્હિ વિમતિવિનોદનિયં (વિ॰ વિ॰ ટી॰ મહાવગ્ગ ૨.૨૪૦) ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, રાજૂનં અનુવત્તિતુન્તિ વચનતો પનેત્થ લોકિયાનં તિથિં અનુવત્તન્તેહિપિ અત્તનો ઉપોસથક્કમેન ચાતુદ્દસિં પન્નરસિં વા, પન્નરસિં ચાતુદ્દસિં વા કરોન્તેહેવ અનુવત્તિતબ્બં, ન પન સોળસમદિવસં વા તેરસમદિવસં વા ઉપોસથદિવસં કરોન્તેહી’’તિ.
Kathaṃ pana anuvattitabbaṃ, kathaṃ na anuvattitabbaṃ? Yadi anuvattante pubbe upavutthadivasato idāni upavasitabbauposathadivaso cātuddaso vā pannaraso vā hoti, tathā sati anuvattitabbaṃ. Yadi pana terasamo vā soḷasamo vā hoti, na anuvattitabbaṃ. Anuvattanto hi anuposathe uposathakato hoti, tato ‘‘na, bhikkhave, anuposathe uposatho kātabbo, yo kareyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 183) vuttadukkaṭaṃ āpajjati, tasmā sīlaguṇaparihānisambhavato na anuvattitabbaṃ. Vuttañhi vimativinodaniyaṃ (vi. vi. ṭī. mahāvagga 2.240) ‘‘anujānāmi, bhikkhave, rājūnaṃ anuvattitunti vacanato panettha lokiyānaṃ tithiṃ anuvattantehipi attano uposathakkamena cātuddasiṃ pannarasiṃ vā, pannarasiṃ cātuddasiṃ vā karonteheva anuvattitabbaṃ, na pana soḷasamadivasaṃ vā terasamadivasaṃ vā uposathadivasaṃ karontehī’’ti.
તતિયચતુત્થવાદેપિ ‘‘કતિ વસ્સૂપનાયિકા’’તિ સંસયન્તાનં સંસયવિનોદનત્થં ‘‘દ્વેમા, ભિક્ખવે, વસ્સૂપનાયિકા પુરિમિકા પચ્છિમિકા’’તિ (મહાવ॰ ૧૮૪) ભગવા અવોચ. તતો તાસં દ્વિન્નં વસ્સૂપનાયિકાનં ઉપગમનકાલં દસ્સેતું ‘‘અપરજ્જુગતાય આસાળ્હિયા પુરિમિકા ઉપગન્તબ્બા, માસગતાય આસાળ્હિયા પચ્છિમિકા ઉપગન્તબ્બા’’તિ વુત્તં. તત્રાયં પિણ્ડત્થો – આસાળ્હિપુણ્ણમિયા અનન્તરે પાટિપદદિવસે પુરિમિકા ઉપગન્તબ્બા, સાવણપુણ્ણમિયા અનન્તરે પાટિપદદિવસે પચ્છિમિકા ઉપગન્તબ્બાતિ. તેન વુત્તં અટ્ઠકથાયં (મહાવ॰ અટ્ઠ॰ ૧૮૪) ‘‘તસ્મા આસાળ્હિપુણ્ણમાય અનન્તરે પાટિપદદિવસે, આસાળ્હિપુણ્ણમિતો વા અપરાય પુણ્ણમાય અનન્તરે પાટિપદદિવસેયેવ વિહારં પટિજગ્ગિત્વા પાનીયં પરિભોજનીયં ઉપટ્ઠાપેત્વા સબ્બં ચેતિયવન્દનાદિસામીચિકમ્મં નિટ્ઠાપેત્વા ‘ઇમસ્મિં વિહારે ઇમં તેમાસં વસ્સં ઉપેમી’તિ સકિં વા દ્વત્તિક્ખત્તું વા વાચં નિચ્છારેત્વા વસ્સં ઉપગન્તબ્બ’’ન્તિ , સારત્થદીપનિયમ્પિ (સારત્થ॰ ટી॰ મહાવગ્ગ ૩.૧૮૪) ‘‘અપરજ્જૂતિ આસાળ્હિતો અપરં દિનં, પાટિપદન્તિ અત્થો’’તિ, વિમતિવિનોદનિયમ્પિ (વિ॰ વિ॰ ટી॰ મહાવગ્ગ ૨.૧૮૪) ‘‘અપરસ્મિં દિવસેતિ દુતિયે પાટિપદદિવસે’’તિ એવં પાળિઅટ્ઠકથાટીકાસુ પાટિપદદિવસેયેવ વસ્સૂપગમનં વુત્તં, ન વુત્તં ‘‘અમુકતિથિયોગે’’તિ વા ‘‘અમુકનક્ખત્તયોગે’’તિ વા, તસ્મા પાટિપદદિવસે પાતો અરુણુગ્ગમનતો પટ્ઠાય સકલદિવસં સકલરત્તિ યાવ દુતિયઅરુણુગ્ગમના યથારુચિતે કાલે વસ્સં ઉપગન્તબ્બન્તિ દટ્ઠબ્બં. તતો એવ વસ્સૂપનાયિકકાલે પુણ્ણાતિથિયા યોગો, ઉત્તરાસાળ્હનક્ખત્તેન યોગો હોતૂતિ વદન્તાનં વચનં વિનયવિરુદ્ધં હોતિ, તં વચનં ગહેત્વા પુણ્ણાતિથિયોગં ઉત્તરાસાળ્હનક્ખત્તયોગઞ્ચ આગમેત્વા વસ્સં ઉપગન્ત્વાપિ તથાગતેન અપઞ્ઞત્તં પઞ્ઞપેતિ નામાતિ દટ્ઠબ્બં.
Tatiyacatutthavādepi ‘‘kati vassūpanāyikā’’ti saṃsayantānaṃ saṃsayavinodanatthaṃ ‘‘dvemā, bhikkhave, vassūpanāyikā purimikā pacchimikā’’ti (mahāva. 184) bhagavā avoca. Tato tāsaṃ dvinnaṃ vassūpanāyikānaṃ upagamanakālaṃ dassetuṃ ‘‘aparajjugatāya āsāḷhiyā purimikā upagantabbā, māsagatāya āsāḷhiyā pacchimikā upagantabbā’’ti vuttaṃ. Tatrāyaṃ piṇḍattho – āsāḷhipuṇṇamiyā anantare pāṭipadadivase purimikā upagantabbā, sāvaṇapuṇṇamiyā anantare pāṭipadadivase pacchimikā upagantabbāti. Tena vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ (mahāva. aṭṭha. 184) ‘‘tasmā āsāḷhipuṇṇamāya anantare pāṭipadadivase, āsāḷhipuṇṇamito vā aparāya puṇṇamāya anantare pāṭipadadivaseyeva vihāraṃ paṭijaggitvā pānīyaṃ paribhojanīyaṃ upaṭṭhāpetvā sabbaṃ cetiyavandanādisāmīcikammaṃ niṭṭhāpetvā ‘imasmiṃ vihāre imaṃ temāsaṃ vassaṃ upemī’ti sakiṃ vā dvattikkhattuṃ vā vācaṃ nicchāretvā vassaṃ upagantabba’’nti , sāratthadīpaniyampi (sārattha. ṭī. mahāvagga 3.184) ‘‘aparajjūti āsāḷhito aparaṃ dinaṃ, pāṭipadanti attho’’ti, vimativinodaniyampi (vi. vi. ṭī. mahāvagga 2.184) ‘‘aparasmiṃ divaseti dutiye pāṭipadadivase’’ti evaṃ pāḷiaṭṭhakathāṭīkāsu pāṭipadadivaseyeva vassūpagamanaṃ vuttaṃ, na vuttaṃ ‘‘amukatithiyoge’’ti vā ‘‘amukanakkhattayoge’’ti vā, tasmā pāṭipadadivase pāto aruṇuggamanato paṭṭhāya sakaladivasaṃ sakalaratti yāva dutiyaaruṇuggamanā yathārucite kāle vassaṃ upagantabbanti daṭṭhabbaṃ. Tato eva vassūpanāyikakāle puṇṇātithiyā yogo, uttarāsāḷhanakkhattena yogo hotūti vadantānaṃ vacanaṃ vinayaviruddhaṃ hoti, taṃ vacanaṃ gahetvā puṇṇātithiyogaṃ uttarāsāḷhanakkhattayogañca āgametvā vassaṃ upagantvāpi tathāgatena apaññattaṃ paññapeti nāmāti daṭṭhabbaṃ.
એવં પાળિઅટ્ઠકથાટીકાસુ ચ પુણ્ણાતિથિયોગે એવ વસ્સં ઉપગન્તબ્બં, ન એકાય તિથિયા યુત્તેતિ વા ઉત્તરાસાળ્હનક્ખત્તયોગેયેવ, ન સાવણનક્ખત્તયોગેતિ વા અનાગતમેવ છાયં ગહેત્વા તથાગતેન પઞ્ઞત્તં વિય પોત્થકેસુ લિખિત્વા કેહિચિ ઠપિતત્તા સકલં વિનયપિટકં અપસ્સન્તા વેદસામયિકા તં વચનં સદ્દહિત્વા વસ્સૂપગમનકાલે પુણ્ણાતિથિઉત્તરાસાળ્હયોગમેવ ગવેસન્તા માસદિવસેન સહ આકડ્ઢિતબ્બકાલેપિ માસમત્તમેવ આકડ્ઢન્તિ, માસમત્તમેવ આકડ્ઢિતબ્બકાલેપિ સહ દિવસેન આકડ્ઢન્તિ, તસ્મા એવંવાદિનો ભિક્ખૂ ‘‘અપઞ્ઞત્તં તથાગતેન પઞ્ઞત્તં તથાગતેનાતિ દીપેતી’’તિ વત્તબ્બતં આપજ્જન્તિ, તસ્મા ભગવતિ ગારવસહિતા લજ્જિનો પણ્ડિતા એવં ન ગણ્હન્તીતિ. તિથિનક્ખત્તયોગો પન ઉપોસથદિવસેયેવ બહુધા પિટકત્તયે આગતો, પોરાણવેદગન્થેસુ ચ પસંસિતો, કદાચિ પન વોહારકાલો તિથિયા નક્ખત્તેન ચ વિસમો હોતિ, તસ્મા તં સમેતું અધિમાસપતનકાલે માસમ્પિ દિવસમ્પિ આકડ્ઢન્તિ, તસ્મા અઞ્ઞસ્મિં કાલે વિસમેપિ આકડ્ઢનકાલે સમાપેતબ્બં. એવં સતિ માસઉતુસંવચ્છરાનં સમભાવો હોતીતિ દટ્ઠબ્બં.
Evaṃ pāḷiaṭṭhakathāṭīkāsu ca puṇṇātithiyoge eva vassaṃ upagantabbaṃ, na ekāya tithiyā yutteti vā uttarāsāḷhanakkhattayogeyeva, na sāvaṇanakkhattayogeti vā anāgatameva chāyaṃ gahetvā tathāgatena paññattaṃ viya potthakesu likhitvā kehici ṭhapitattā sakalaṃ vinayapiṭakaṃ apassantā vedasāmayikā taṃ vacanaṃ saddahitvā vassūpagamanakāle puṇṇātithiuttarāsāḷhayogameva gavesantā māsadivasena saha ākaḍḍhitabbakālepi māsamattameva ākaḍḍhanti, māsamattameva ākaḍḍhitabbakālepi saha divasena ākaḍḍhanti, tasmā evaṃvādino bhikkhū ‘‘apaññattaṃ tathāgatena paññattaṃ tathāgatenāti dīpetī’’ti vattabbataṃ āpajjanti, tasmā bhagavati gāravasahitā lajjino paṇḍitā evaṃ na gaṇhantīti. Tithinakkhattayogo pana uposathadivaseyeva bahudhā piṭakattaye āgato, porāṇavedaganthesu ca pasaṃsito, kadāci pana vohārakālo tithiyā nakkhattena ca visamo hoti, tasmā taṃ sametuṃ adhimāsapatanakāle māsampi divasampi ākaḍḍhanti, tasmā aññasmiṃ kāle visamepi ākaḍḍhanakāle samāpetabbaṃ. Evaṃ sati māsautusaṃvaccharānaṃ samabhāvo hotīti daṭṭhabbaṃ.
પઞ્ચમછટ્ઠવાદેસુ અધિમાસોતિ અટ્ઠારસવસ્સતો અધિકમાસં ગહેત્વા વુત્તો, તસ્મા ‘‘અધિકો માસો અધિમાસો’’તિ કમ્મધારયસમાસત્તા પુલ્લિઙ્ગં કત્વા વુત્તો. પુબ્બે પન માસપુઞ્જતો અધિકઘટિયો ગહેત્વા વુત્તો, તસ્મા ‘‘માસતો અધિકં અધિમાસ’’ન્તિ અબ્યયીભાવસમાસત્તા નપુંસકલિઙ્ગં કત્વા વુત્તં. ઇધ પન ‘‘પોરાણકત્થેરા એકૂનવીસતિવસ્સં સામણેરં નિક્ખમનીયપુણ્ણમાસિં અતિક્કમ્મ પાટિપદદિવસે ઉપસમ્પાદેન્તિ, તં કસ્માતિ? વુચ્ચતે – એકસ્મિં વસ્સે છ ચાતુદ્દસિકઉપોસથદિવસા હોન્તિ, ઇતિ વીસતિયા વસ્સેસુ ચત્તારો માસા પરિહાયન્તિ, રાજાનો તતિયે તતિયે વસ્સે વસ્સં ઉપકડ્ઢન્તિ, ઇતિ અટ્ઠારસસુ વસ્સેસુ છ માસા વડ્ઢન્તિ, તતો ઉપોસથવસેન પરિહીને ચત્તારો માસે અપનેત્વા દ્વે માસા અવસેસા હોન્તિ, તે દ્વે માસે ગહેત્વા વીસતિ વસ્સાનિ પરિપુણ્ણાનિ હોન્તીતિ નિક્કઙ્ખા હુત્વા નિક્ખમનીયપુણ્ણમાસિં અતિક્કમ્મ પાટિપદે ઉપસમ્પાદેન્તી’’તિ અટ્ઠકથાવચને (પાચિ॰ અટ્ઠ॰ ૪૦૪) ‘‘નિક્કઙ્ખા હુત્વાતિ અધિકમાસેહિ સદ્ધિં પરિપુણ્ણવીસતિવસ્સત્તા નિબ્બેમતિકા હુત્વા’’તિ અત્થો સારત્થદીપનિયં (સારત્થ॰ ટી॰ પાચિત્તિય ૩.૪૦૪) વુત્તો.
Pañcamachaṭṭhavādesu adhimāsoti aṭṭhārasavassato adhikamāsaṃ gahetvā vutto, tasmā ‘‘adhiko māso adhimāso’’ti kammadhārayasamāsattā pulliṅgaṃ katvā vutto. Pubbe pana māsapuñjato adhikaghaṭiyo gahetvā vutto, tasmā ‘‘māsato adhikaṃ adhimāsa’’nti abyayībhāvasamāsattā napuṃsakaliṅgaṃ katvā vuttaṃ. Idha pana ‘‘porāṇakattherā ekūnavīsativassaṃ sāmaṇeraṃ nikkhamanīyapuṇṇamāsiṃ atikkamma pāṭipadadivase upasampādenti, taṃ kasmāti? Vuccate – ekasmiṃ vasse cha cātuddasikauposathadivasā honti, iti vīsatiyā vassesu cattāro māsā parihāyanti, rājāno tatiye tatiye vasse vassaṃ upakaḍḍhanti, iti aṭṭhārasasu vassesu cha māsā vaḍḍhanti, tato uposathavasena parihīne cattāro māse apanetvā dve māsā avasesā honti, te dve māse gahetvā vīsati vassāni paripuṇṇāni hontīti nikkaṅkhā hutvā nikkhamanīyapuṇṇamāsiṃ atikkamma pāṭipade upasampādentī’’ti aṭṭhakathāvacane (pāci. aṭṭha. 404) ‘‘nikkaṅkhā hutvāti adhikamāsehi saddhiṃ paripuṇṇavīsativassattā nibbematikā hutvā’’ti attho sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. pācittiya 3.404) vutto.
તત્ર નનુ ચ ‘‘તીસુપિ ગણ્ઠિપદેસુ અટ્ઠારસન્નં…પે॰… વુત્ત’’ન્તિ વુત્તં, તં કથન્તિ ચોદનં સન્ધાય ‘‘યં પન વુત્તં…પે॰… તં ન ગહેતબ્બ’’ન્તિ કિઞ્ચાપિ વુત્તં, તથાપિ તં ગણ્ઠિપદેસુ વુત્તવચનં ન ગહેતબ્બન્તિ અત્થો, કસ્મા ન ગહેતબ્બન્તિ આહ ‘‘ન હી’’તિઆદિ. હિ યસ્મા ન ઉપલબ્ભન્તિ, તસ્મા ન ગહેતબ્બન્તિ યોજના. કથં વિઞ્ઞાયતીતિ આહ ‘‘તતિયે’’તિઆદિ. પરિચ્ચત્તેયેવ સમ્ભવતો, અપરિચ્ચત્તે અસમ્ભવતો ન ઉપલબ્ભન્તીતિ બ્યતિરેકવસેન હેતુફલયોજના. તસ્માતિઆદિ લદ્ધગુણં.
Tatra nanu ca ‘‘tīsupi gaṇṭhipadesu aṭṭhārasannaṃ…pe… vutta’’nti vuttaṃ, taṃ kathanti codanaṃ sandhāya ‘‘yaṃ pana vuttaṃ…pe… taṃ na gahetabba’’nti kiñcāpi vuttaṃ, tathāpi taṃ gaṇṭhipadesu vuttavacanaṃ na gahetabbanti attho, kasmā na gahetabbanti āha ‘‘na hī’’tiādi. Hi yasmā na upalabbhanti, tasmā na gahetabbanti yojanā. Kathaṃ viññāyatīti āha ‘‘tatiye’’tiādi. Pariccatteyeva sambhavato, apariccatte asambhavato na upalabbhantīti byatirekavasena hetuphalayojanā. Tasmātiādi laddhaguṇaṃ.
વજિરબુદ્ધિટીકાયં પન ગણ્ઠિપદેસુ વુત્તમેવ ગહેત્વા વદતિ. એતાનિ વચનાનિ સામણેરાનં વીસતિવસ્સપરિપુણ્ણભાવસાધકાનિયેવ હોન્તિ, ન અધિમાસપતનવારેસુ સદિવસમાસાકડ્ઢનભાવસાધકાનિ, તસ્મા ઇમાનિ આહરિત્વા તં અધિકરણં વિનિચ્છિતું ન સક્કોન્તિ. ભિક્ખૂ પન બહૂનં સન્નિપાતે કિઞ્ચિ પાઠં આહરિત્વા કથેતું સમત્થો સોભતીતિ કત્વા ઈદિસં પાઠં આહરન્તિ. સુતસન્નિચયપણ્ડિતા પન ઇચ્છિતત્થસ્સ અસાધકત્તા એવરૂપં ન આહરન્તિ. સુદ્ધવેદિકાનમ્પિ વચને વિનયધરા વિનયમેવ જાનન્તિ, ન બાહિરસમયં. અયં પન કથા બાહિરસમયે પવત્તા, તસ્મા વિનયધરાનં અવિસયોતિ મઞ્ઞન્તા વદન્તિ.
Vajirabuddhiṭīkāyaṃ pana gaṇṭhipadesu vuttameva gahetvā vadati. Etāni vacanāni sāmaṇerānaṃ vīsativassaparipuṇṇabhāvasādhakāniyeva honti, na adhimāsapatanavāresu sadivasamāsākaḍḍhanabhāvasādhakāni, tasmā imāni āharitvā taṃ adhikaraṇaṃ vinicchituṃ na sakkonti. Bhikkhū pana bahūnaṃ sannipāte kiñci pāṭhaṃ āharitvā kathetuṃ samattho sobhatīti katvā īdisaṃ pāṭhaṃ āharanti. Sutasannicayapaṇḍitā pana icchitatthassa asādhakattā evarūpaṃ na āharanti. Suddhavedikānampi vacane vinayadharā vinayameva jānanti, na bāhirasamayaṃ. Ayaṃ pana kathā bāhirasamaye pavattā, tasmā vinayadharānaṃ avisayoti maññantā vadanti.
વિનયધરા પન એકચ્ચે વિનયમેવ જાનન્તિ, એકચ્ચે સકલં પિટકત્તયં જાનન્તિ, એકચ્ચે સબાહિરસમયં પિટકત્તયં જાનન્તિ, તસ્મા કથેતું સમત્થભાવોયેવ પમાણં. વેદિકાનમ્પિ વચનં વેદપ્પકરણાગતમેવ પમાણં. ન યં કિઞ્ચિ હત્થગતગણનમત્તં, તસ્મા યદા પથવિસ્સરો રાજા સદિવસં માસં આકડ્ઢિતુકામો ‘‘જેટ્ઠમાસકાળપક્ખઉપોસથં પન્નરસિયં કરોન્તૂ’’તિ યાચિસ્સતિ, તદા ‘‘સકિં પક્ખસ્સ ચાતુદ્દસે વા પન્નરસે વા’’તિ વચનતો પન્નરસિયં ઉપોસથકરણે દોસો નત્થિ, યદા સુદ્ધમાસમેવ આકડ્ઢિતુકામો ‘‘ચાતુદ્દસિયં કરોન્તૂ’’તિ યાચિસ્સતિ, એવં સતિ પકતિયાપિ જેટ્ઠમાસકાળપક્ખુપોસથો ચાતુદ્દસોયેવાતિ કત્વા દોસો નત્થિ, ઉભયથાપિ ઉપોસથો સુકતોયેવ હોતિ, તસ્મા અનુવત્તિતબ્બો. તતો પરં પઠમાસાળ્હમાસસ્સ જુણ્હપક્ખેપિ કાળપક્ખેપિ દુતિયાસાળ્હમાસસ્સ જુણ્હપક્ખેપિ પન્નરસીઉપોસથં કત્વા પાટિપદદિવસે તિથિયોગં વા નક્ખત્તયોગં વા અનોલોકેત્વા પાતો અરુણુગ્ગમનાનન્તરતો પટ્ઠાય યાવ પુન અરુણુગ્ગમના સકલદિવસરત્તિયં યથાજ્ઝાસયં વસ્સં ઉપગચ્છન્તો સૂપગતોવ હોતિ, નત્થિ કોચિ દોસોતિ દટ્ઠબ્બો. ભવત્વેવં, પાતોવ વસ્સં ઉપગચ્છન્તો અત્થીતિ? અત્થિ. વુત્તઞ્હેતં સેનાસનક્ખન્ધકવણ્ણનાયં (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૧૮) ‘‘સચે પાતોવ ગાહિતે સેનાસને અઞ્ઞો વિતક્કચારિકો ભિક્ખુ આગન્ત્વા સેનાસનં યાચતિ, ‘ગહિતં, ભન્તે, સેનાસનં, વસ્સૂપગતો સઙ્ઘો, રમણીયો વિહારો, રુક્ખમૂલાદીસુ યત્થ ઇચ્છથ, તત્થ વસથા’તિ વત્તબ્બો’’તિ.
Vinayadharā pana ekacce vinayameva jānanti, ekacce sakalaṃ piṭakattayaṃ jānanti, ekacce sabāhirasamayaṃ piṭakattayaṃ jānanti, tasmā kathetuṃ samatthabhāvoyeva pamāṇaṃ. Vedikānampi vacanaṃ vedappakaraṇāgatameva pamāṇaṃ. Na yaṃ kiñci hatthagatagaṇanamattaṃ, tasmā yadā pathavissaro rājā sadivasaṃ māsaṃ ākaḍḍhitukāmo ‘‘jeṭṭhamāsakāḷapakkhauposathaṃ pannarasiyaṃ karontū’’ti yācissati, tadā ‘‘sakiṃ pakkhassa cātuddase vā pannarase vā’’ti vacanato pannarasiyaṃ uposathakaraṇe doso natthi, yadā suddhamāsameva ākaḍḍhitukāmo ‘‘cātuddasiyaṃ karontū’’ti yācissati, evaṃ sati pakatiyāpi jeṭṭhamāsakāḷapakkhuposatho cātuddasoyevāti katvā doso natthi, ubhayathāpi uposatho sukatoyeva hoti, tasmā anuvattitabbo. Tato paraṃ paṭhamāsāḷhamāsassa juṇhapakkhepi kāḷapakkhepi dutiyāsāḷhamāsassa juṇhapakkhepi pannarasīuposathaṃ katvā pāṭipadadivase tithiyogaṃ vā nakkhattayogaṃ vā anoloketvā pāto aruṇuggamanānantarato paṭṭhāya yāva puna aruṇuggamanā sakaladivasarattiyaṃ yathājjhāsayaṃ vassaṃ upagacchanto sūpagatova hoti, natthi koci dosoti daṭṭhabbo. Bhavatvevaṃ, pātova vassaṃ upagacchanto atthīti? Atthi. Vuttañhetaṃ senāsanakkhandhakavaṇṇanāyaṃ (cūḷava. aṭṭha. 318) ‘‘sace pātova gāhite senāsane añño vitakkacāriko bhikkhu āgantvā senāsanaṃ yācati, ‘gahitaṃ, bhante, senāsanaṃ, vassūpagato saṅgho, ramaṇīyo vihāro, rukkhamūlādīsu yattha icchatha, tattha vasathā’ti vattabbo’’ti.
ઇતિ વિનયસઙ્ગહસંવણ્ણનાભૂતે વિનયાલઙ્કારે
Iti vinayasaṅgahasaṃvaṇṇanābhūte vinayālaṅkāre
વસ્સૂપનાયિકવિનિચ્છયકથાલઙ્કારો નામ
Vassūpanāyikavinicchayakathālaṅkāro nāma
છબ્બીસતિમો પરિચ્છેદો.
Chabbīsatimo paricchedo.
પઠમો ભાગો નિટ્ઠિતો.
Paṭhamo bhāgo niṭṭhito.